شیمی آلی و کشف فریدریش وهلر

درسال ۱۹۷۲ رابرت ب وودوارد و آلبرت اشنموزر اعلام کردند که این ویتامین را بطور کامل در آزمایشگاه تهیه کرده اند این موفقیت نتیجه همکاری ۱۱ساله ۱۰۰ شیمیدان از ۱۹ کشور جهان در دانشگاهای هاروارد و زوریخ بود

شاید پیچیده ترین ماده طبیعی که تاکنون در آزمایشگاه تولید شده است ویتامینB۱۲ باشد ( شکل ۱).

اوره، که نخستین ماده طبیعی بود که در آزمایشگاه تهیه شد، ساختار بسیار ساده تری دارد( شکل ۲). در ۱۸۲۸ فریدریش وهلر آن را تصادفاً در آزمایشگاهش در برلین تهیه کرد.

در سال ۱۸۲۸ وهلر به خوبی دانسته بود که اوره نوعی ماده آلی است. در واقع وجود اوره در ادرار توجه خود وهلر را جلب کرده بود، و هنگامی که وهلر دانشجوی پزشکی دردانشگاه هاید لبرگ بود آزمایشهایی را در زمینه تولید آن در سگها و حتی خودش انجام داد. فریدریش وهلر، در سال ۱۸۰۰ در روستای اشرشایم در نزدیکی فرانکفورت آلمان متولد شد. در فرانکفورت به دبیرستان رفت، اما در دوران دانش آموزی نبوغ چندانی از خود نشان نداد. همان طور که خودش بعداً اذعان کرد، قسمت عمده ای از وقت خود را صرف انجام آزمایش در شیمی می کرد، و فرصت کافی برای درس خواندن نداشت . در منزلشان اتاقش را به آزمایشگاهی تبدیل کرده بود، و از اجاق زغالی آشپزخانه برای گرم کردن سنگهای معدنی و دیگر مواد شیمیایی اش استفاده می کرد.

پس از آن که وهلر جوان از دبیرستان فارغ التحصیل شد، به دانشگاه ماربوگ را ه یافت، و به همان دلیلی که اهل خانه از دست او عاصی شده بودند، با صاحبخانه اش اختلاف پیدا کرد: چون در محل سکونتش زیادی آزمایش انجام می داد! پس از یک سال تحصیل در ماربورگ خود را به هایدلبرگ انتقال داد، و تحت تأثیر لئوپولد گملین که در آن هنگام از شیمیدانان مشهورآلمان بود قرار گرفت. گرچه وهلر با دانشنامه پزشکی از هایدلبرگ فارغ التحصیل شد، اما به توصیه گملین، که خود زمانی پزشک بود، طب عملی را کنار گذاشت و خود را وقف شیمی کرد.

وهلر با کمک گملین به استکهلم رفت تا زیر نظر برزلیوس به مطالعه و پژوهش بپردازد. گرچه فقط یک سال در آنجا ماند، اما او و برزلیوس با یکدیگر رفاقتی پیدا کردند که تا آخر عمر ادامه یافت. وهلر برای مدت کوتاهی به هایدلبرگ بازگشت، و سپس در یکی از دانشکده های فنی برلین به تدریس مشغول شد. گرچه مقام دانشگاهی مهمی نبود و در واقع در آن شهر بزرگ بیشتر به تدریس شبانه شباهت داشت، اما آزمایشگاهی در اختیارش بود که کمال استفاده را از آن کرد.او نخستین کسی بود که آلومینیم را در سال ۱۸۲۷ به حالت فلزی آزاد تولید کرد. البته روشی که به کار برد عملی نبود، و حدود۶۰ سال طول کشید تا یک دانشجوی امریکایی، در دانشکده اوبرلین در اوهایو روشی را برای تهیه صنعتی آلومینیم با استفاده از جریان برق کشف کند.( اشاره آخر مطلب را ببینید). در همین آزمایشگاه بود که وهلر در سال ۱۸۲۸ آزمایشی انجام داد که شهرتش را در تاریخ شیمی آلی تضمین کرد. او قصد داشت سیانات آمونیم خالص را، که تصور می شد فرمولش همانی باشد که در (شکل ۳ ) نشان داده شده است، از سیانات پتاسیم و سولفات آمونیم، که دو نمک معدنی معمولی بودند، تهیه کند.

سیانات آمونیم و اوره ای که از آن تولید شده بود ایزومر یکدیگر بودند ( مشتق ازمعادل یونانی به معنی پاره های یکسان ) این واژه را برزلیوس، برای توصیف ترکیباتی که از عناصر یکسان با نسبت های برابر تشکیل می شدند وضع کرده بود. سیانات آمونیم و اوره هر دو حاوی یک اتم کربن، یک اتم اکسیژن، دو اتم نیتروژن و چهار اتم هیدروژن هستند. ظاهراً وهلر و برزلیوس به جای توجه به تأثیری که ممکن بود این کشف بر نظریه حیات گرایی داشته باشد ، بیشتر بر این جنبه تهیه اوره تأکید داشتند. اما کشف تصادفی وهلر سرآغازی بر زوال نظریه حیات گرایی بود که مدتها مانع از پیشرفت شیمی ترکیبات کربن می شد. دیگر شیمیدانان آن عصر خاطر نشان کردند که گر چه سیانات پتاسیم و سولفات آمونیم را معمولاً غیرآلی می دانستند، اما وهلر آنها را از موادی آلی نظیر شاخ و خون جانوران تهیه کرده بود، نه از عناصر سازنده شان؛ بنابراین نمی شد نتیجه گرفت که تهیه اوره به دست وهلر، نظریه حیات گرایی را از اعتبار ساقط می کند. تنها وقتی هرمان کولبه در ۱۸۴۵ اسید استیک را از عناصر تشکیل دهنده اش ( کربن، هیدروژن و اکسیژن) تهیه کرد، در آن موقع بود که افراطیان بالاخره مرگ نظریه حیات گرایی را پذیرفتند. از آن پس تعریف شیمی آلی به شیمی ترکیبات کربن ( تعریف پذیرفته شده امروزی ) تغییر یافت، چه این ترکیبات از منشا طبیعی باشند، چه از تولیدات آزمایشگاهی.

وهلر می توانست بقیه عمرش را وقف شیمی آلی کند، اما این کار را نکرد. علاقه ای که از ابتدا به سنگهای معدنی داشت همچنان پا برجا بود و اکثر کارهای بعدی اش به شیمی معدنی مربوط می شد. وهلر پس از ترک برلین در ۱۸۳۱، برای مدت کوتاهی در دانشکده فنی دیگری در کاسل به کار مشغول شد، و سپس در۱۸۳۶ به هدف خود که استادی در یکی از دانشگاههای بزرگ آلمان یعنی گوتینگن بود، دست یافت. وی در آنجا برخی از بهترین کارهای پژوهشی خود را با همکاری دوستش یوستوس لایبیگ که استاد دانشگاه گیسن بود ارائه داد. وهلر که وجودش در بخش شیمی گوتینگن بر اعتبار آن می افزود، شیمیدانانی را از سرتاسر جهان به سوی آن جذب کرد. وی در گوتینگن به تدریس، تربیت شیمیدانان پژوهشگر، نوشتن کتابهای دانشگاهی و ویرایش مجلات پژوهشی شیمی ادامه داد، تا سرانجام در۱۸۸۲ در گذشت. وهلر حدود ۸۰۰۰ دانشجو را در گوتینگن پرورش داد. از جمله اینها رودلف فیتیگ بود، که بعدها استاد دانشگاه توبینگن شد، و ایرارِمسن از ایالات متحده زیر نظر او به تحصیل پرداخت. رمسن بعد از تحصیل در توبینگن به ایالات متحده بازگشت و سطح علمی بخش شیمی دانشگاه جانزهاپکینز را تا به حد دانشگاههای اروپایی ارتقا داد. این بخش مرکز عمده ای برای تربیت نسل های بعد شیمیدانان در آمریکا شد . گذشته از افتخارات بسیاری که نصیب وهلر شد، تهیه غیر مترقبه ترکیب ساده ای به نام اوره از طریق گرم کردن سیانات آمونیم در ۲۷ سالگی به عنوان مهمترین موفقیتش جلوه گر می شود و امروزه تقریباً در هر کتاب درسی شیمی آلی ذکری از آن به میان می آید. تهیه یک ترکیب آلی از ترکیبی معدنی نشانگر پایان نظریه حیات گرایی و سرآغازی بر پایه گذاری شیمی آلی برمبنایی معقول بود.

توسط محمود منصوری

http://tabriz-chemists.blogfa.com/