ادبیات درخبرگزاری های ایران

امروزه با توجه به اینکه مردم خود مستقیم از کامپیوتر استفاده می کنند و توانایی های زیادی که خبرگزاری دارد, توقع می رود این رسانه مخاطبان بیش تری نسبت به روزنامه ها و رسانه های دیگر داشته باشد

برای بررسی وضعیت زبان وادبیات فارسی در خبرگزاری ها ، که مدتی زیادی از تاسیس آنها در ایران نمی گذرد ، شاید بهتر باشد ، نخست به تعریف خبرگزاری بپردازیم و تا حدودی وظایف آن را مشخص کنیم .

● خبر + گزار+ ی = خبرگزاری (اسم مرکب).

در معنی واژه "خبر" گفته اند :« آگاهی ، حدیت ، آنکه از گفتار یا کردار کسی بگویند،مطلبی که برای آگاهی و اطلاع مردم بگویند یا بنویسند»،(فرهنگ فارسی عمید). البته ما قصد نداریم در این جا به یک تعریف کامل و جامع برسیم ، اما تعریف واژه خبر تا حدودی بین همه افراد مشترک است ، اگرچه ممکن است عده ای نیز وجود داشته باشند که با این سخن مخالف و با نگاهی ریزتر خبر را از آن جهت که خود نگاه می کنند، تعریف کنند. اما باز هم تاکید می کنم ، این تعریف واژه خبر است و بدون شک معنای این تعریف می تواند در طی زمان گسترش پیدا کند.

« گزار» نیز از فعل « گزاردن» می آید و در معنی گزاردن چنین آمده است :« ادا کردن ، به جا آوردن ، انجام دادن »(فرهنگ فارسی عمید). اما« گزار»:« امر به گزاردن ، بگزار ، و به معنی گزارنده در ترکیب با کلمه دیگر، مثل: خدمت گزار، سپاس گذار ، نماز گزار» .«ی» را نیز می توان « ی» مکانی دانست.

اما در معنی ترکیب " خبرگزار" که باید گفت همان کارمند خبرگزاری محسوب می شود، چنین آمده است:« آنکه خبری را به کسی برساند، کسی که برای دیگری خبری را ببرد، کسی که خبرهای روز را برای روزنامه یا موسسه های خبری جمع آوری می کند و می فرستد»(فرهنگ فارسی عمید). البته همانطور که گفته شد، باز هم تاكیدمی كنم ، واژه ها در طی زمان تغییرمی کنند و گاهی بارمعنایی آنها افزایش پیدا می کند و یا معنی آنها تغییر و در معانی دیگر نیز به کار می رود.

" خبر نگار" کیست؟ خبر نگارنده ، نویسنده خبر، کسی که اخباری کسب می کند و برای روزنامه یا مجله می نویسد.

اما نباید ازیاد ببریم كه ، این تعاریف نمی تواند ثابت باشد و فرد همیشه براساس آنها حرکت کند؛ چون، این حرکت و رفتار افراد است که به واژه ها معنا می دهد نه واژه ها به افراد و حرکت آنها.

امروز به تمام افرادی که در رسانه کار می کنند خبرنگار گفته می شود و منظوراز خبرنگار کسی است که برای روزنامه ، خبرگزاری و موسسات اطلاع رسانی خبر تهیه می کند( البته باید یک گروه دیگر و تازه وارد را نیز در جمع خبرنگاران به حساب آورد و آن وبلاگ نویسان هستند که به گونه به صورت انفرادی اقدام به انعکاس اخبار در سطح جهانی می کنند).

این نوع نگاه ها ( دادن یک تعریف برای چند واژه و یا کار مختلف ) نشان می دهد که ما در بیشتر مواقع تعریف درستی و کاملی از واژه و جایگاه آن و کارهایی که باید انجام دهیم نداریم. این نکته درمورد خبرگزاری های ایرانی که عمر چندانی ندارند بسیار صدق می کند، وشاید یکی از دلایل این ضعف آغاز این نوع اطلاع رسانی از غرب باشد. خبرگزاری ها پس از پیشرفت تکنولوژی و گسترش استفاده از کامپیوتر در نقاط مختلف دنیا مستقل شدند و به نظر می آید در مرحله اول که به وجود آمدند، کار آنها تهیه خبر و قرار دادن آن بر روی سایت خبرگزاری جهت استفاده روزنامه ها بود. این باعث بالا رفتن سرعت ارسال خبر از نقاط مختلف دنیا به محل مورد نظر، جهت انعکاس در روزنامه می شد؛ به گونه ای باید گفت، خبرگزاری ها بیشتر برای تغذیه روزنامه ها تاسیس شده بودند. کامپیوتر هنوز در خانه های مردم چندان نفوذ نکرده بود و مردم بیشترین اخبار را از روزنامه ها و رادیو و تلویزیون به دست می آوردند. از طرفی می توان گفت روزنامه ها واسطه ای بودند بین مردم و خبرگزاری ها که از سراسر دنیا خبر داشتند.

با پیشرفت علم درعرصه کامپیوتر و گسترش بهره برداری از آن توسط مردم ، به گونه ای که می توان گفت بسیاری از مردم اکنون در منازل خود در کنار رادیو و تلویزیون یک کامپیوتر هم دارند، تا حدود زیادی وظیفه واسطه گری روزنامه ها بین مردم و خبرگزاری ها به پایان رسید. اكنون ، علاوه بر روزنامه ها مردم نیز مخاطب مستقیم خبرگزاری ها شده اند . این حرکت ، وظیفه رسانه ای مانند خبرگزاری را سنگین می کند و کار او را گسترش می دهد. خبرگزار(تهیه کننده اخبار خبرگزاری ) علاوه برکار خود باید خبرنگار (به معنای لغتی )هم باشد.

اکنون دوره جدیدی در حال آغاز شدن است (البته در کشورهای پیشرفته سالهاست که آغاز شده است) . خبرگزاری رسانه ای بدون محدودیت برای ارسال خبر و انتشار آن در زمینه های مختلف ، رقیب سرسختی شده است برای روزنامه ها و رادیو و تلویزیون . سرعت ارسال خبر توسط خبرگزاری از هر رسانه دیگری بیشتر است و این رسانه مدرن می تواند هر زمان که اتفاقی پیش می آید آن را در کوتاه ترین زمان بر روی سایت خود قرار دهد.

اگر در روزنامه با کمبود صفحه و در تلویزیون با زمان بندی برنامه و آماده سازی تصویر و غیره روبه رو هستیم ، این مشکلات در خبرگزاری ها دیده نمی شود. حالا خبرگزار یا خبرنگار می تواند همراه با یک دستگاه " رایانه همراه " از هر کجای دنیا که می خواهد خبر را تهیه و در کوتاه ترین مدت آن را روی سایت خبرگزاری قرار دهد. همیشه در دست بودن اخبار،وجود بایگانی اخبار برای مدت طولانی ، وجود اخبار تازه برروی سایت ( در زمان مراجعه مخاطب)، تنوع اخبار، قرار گرفتن صدا و تصویر روی خبرگزاری از جمله ویژه گی های مثبت به شمار می رود. از طرفی این رسانه به آسانی می تواند در زمینه تبلیغ و گسترش بارزترین ویژه گی های یک سرزمین یا نهاد فعالیت داشته باشد و افراد مختلف در سراسر دنیا از آن سود ببرند.

امروزه با توجه به اینکه مردم خود مستقیم از کامپیوتر استفاده می کنند و توانایی های زیادی که خبرگزاری دارد، توقع می رود این رسانه مخاطبان بیش تری نسبت به روزنامه ها و رسانه های دیگر داشته باشد. اما به نظر می آید خبرگزاری های ایرانی خود را با تغییر و تحول در عرصه رایانه هماهنگ نکرده اند و هنوز نوع نگاه آنها به این تکنولوژی پیشرفته سنتی ،غیر حرفه ای و تقلیدی است. این در حالی است که اكنون خبرگزاری ها می توانند صدا و تصویرهای مورد نظر خود را نیز که خبرنگار تهیه کرده است برروی سایت قرار دهند.

متاسفانه هنوز خبرگزاری ها از تهیه وسایل مورد نیاز یک خبرنگار یا خبرگزار معمولی عاجز به نظر می رسند ، چه رسد به این که توقع داشت نگاه آنها به این نوع اطلاع رسانی مدرن باشد. امروزه داشتن تلفن همراه، رایانه همراه ، دوربین ، ضبط صوت از لوازم اولیه برای خبرنگاران و مخصوصا" خبرنگاران خبرگزاری ها به شمار می رود ، که در اختیار آنها قرار نمی گیرد. فراموش نکنیم که هنوز بسیاری از خبرنگاران ایرانی داری بیمه نیستند و برای گرفتن یک تلفن همراه باید ماه ها درنوبت باشند. نبودن احساس امنیت شغلی ، نبودن امکانات ، آشنا سالاری در رسانه ها به جای تخصص سالاری ، برخورد کاملا" بازاری و یا کاملا" غیر بازاری با اخبار ، نبود آزادی اندیشه برای خبرنگار و احترام نگذاشتن به اندیشه ها و برنامه های او ، نبود دوره های مدرن آموزش خبرنگاری و بی توجهی به خلاقیت های تازه خبرنگار ازجمله دلایل پایین بودن سطح خبرنگاری در خبرگزاری های ایرانی به شمار می رود.

برای مثال در این زمینه می توانید نگاهی داشته باشید به خبرگزای های تازه تاسیس دولتی ؛ نگاه مسئولان به تاسیس این رسانه مانند نگاه به یک کارعادی و معمولی است که گویا دارند مغازه ای را بازمی کنند که یک شغل تازه برای کارمندان خود دست و پا کرده باشند. کارمند این موسسات که بیشتر آنها نیز نگاه درستی از خبر و شاید تا به حال با رایانه (کامپیوتر) کار نکرده باشند با استقبال ازاین مسئله مدعی استادی در عرصه خبرنگاری می شود و گاهی نیز اقدام به معرفی و استخدام آشنایان خود در اینگونه رسانه ها می کنند. اما حقیقت این است که :« اگر قرار بود هر مرغی انجیل بخورد که تخم آن از روی زمین چیده می شد». خبرنگاری کاری تخصصی و نیاز به تجربه و آشنایی با حوزه ای دارد که درآن فعالیت می شود. تاسیس یک خبرگزاری و فعالیت درآن همگی نیاز به تجربه و توانایی و آگاهی دارد که متاسفانه این نکات در ایران کم تر مورد توجه قرار می گیرد.

● ادبیات در خبرگزاری های ایران

ایران از جمله کشور های دارای ادبیات و فرهنگ کهن است که بسیاری از کشورهای دنیا حسرت داشتن آن را می خورند. این فرهنگ و ادبیات آنقدر شناخته شده است که بسیاری از خارجیان، ایران را با ادبیات آن می شناسند ، نه ادبیات را با ایران . ادبیات و فرهنگ ایرانی بارزترین ویژه گی مردم این سرزمین کهن به شمار می رود که توجه بسیاری را به سوی خود جلب کرده است . اما در داخل کشور و در رسانه جدیدی مانند خبرگزاری تا چه اندازه به این مسئله پرداخته می شود؟

متاسفانه نگاه به ادبیات در خبرگزاری چندان علمی و امیدوار کنند نیست ، این نکته را می توان از گزینش نیروهای فعال دراین بخش متوجه شد، که حاصل آن را می توان در اخبار منعکس شده مشاهده کرد. شاید بهتر باشد به هر خبرگزاری به صورت جداگانه پرداخته شود. البته آنچه مطرح می شود به صورت کلی و بیشتر نکات ضعف و قوت را درنظر دارد و نظرات مطرح شده مربوط به وضعیت ادبیات درخبرگزاری های ایرانی ( داخل كشور ایران ) است .

● ایرنا /www.irna.ir/

▪ ادبیاتی نه شایسته ایران

به نظر می آید "ایرنا" نخستین خبرگزاری است که در ایران آغاز به فعالیت کرد. امکانات این خبرگزاری نسبت به تمام خبرگزاری ها بیشتر و این یک مسئله طبیعی است. اما اطلاع رسانی آن در زمینه فرهنگی و ادبی چندان(طبق سایتی که برای همه جامعه قابل مشاهده است ) جالب توجه وشایسته فرهنگ و ادبیات ایران به نظر نمی رسد.

شاید بتوان گفت این رسانه تنها درمورد اخبار ادبی که در خارج از کشور اتفاق می افتد نسبت به دیگر خبرگزاری ها جلو است . اما در زمینه پوشش اخبار ادبی داخلی چندان موفق به نظر نمی آید. این رسانه بین المللی در حالی که دنیا در حال قراردادن فیلم و صوت برروی خبرگزاری های خود است ، هنوز اخبار را بدون تصویر و یا چندین خبر را در یک خبر ارسال می کند. به نظر می آید مدیران این سایت قصد دارند به شکلی سنتی و آرام در مسیری سنتی و بی توجه به نو آوری حرکت کنند.

این خبرگزاری فاقد هرگونه جریان سازی در عرصه ادبی و پرداخت شایسته به ادبیات است. البته این ضعف نه از طرف نیروها که بیشتر به نظر می آید مقصر آن مدیران و برنامه ریزان هستند. مهم ترین نکته در مورد این سایت بی تاثیر بودن آن در عرصه ادبیات است . در این سایت در حالی که بخش هایی با عنوان ؛ فرهنگی ، قرآن ، تئاتر و سینما و گردشگری دیده می شود هیچ خبری از ادبیات نیست. البته بخش فرهنگی این سایت شبیه « کشکول» است که اگر وارد آن بشوید در کنار دیگر اخبار فرهنگی ، شاید ادبیات هم در آن پیدا کنید.

● ایسنا /ww.isna.ir /

▪ ادبیات برای روزنامه ها

ایسنا كه به نظر می آید خبرگزاری دانشجویان دانشگاه های سراسری ایران است ،‌در اصل چنین نیست. این رسانه موفق ترین رسانه در انعکاس اخبار ادبی و هنری ایران به شمار می رود. البته موفقیت آن به دلیل فعالیت نسبتا" خوب نیروهای آن و ضعف شدید دیگر خبرگزاری هاست . اما ، حقیقت این است که خود خبر گزاری به هیچ عنوان دارای شکلی مدرن نیست. بخش « فرهنگ و ادب» که درکنار دیگر بخش های این سایت قرار گرفته ، خود نیز به چند بخش ازجمله کتاب و ادبیات تقسیم می شود. ایسنا با تعدادی نیروی جوان و علاقه مند توانسته است به شکلی نسبتا" مناسب در عرصه ادبیات فعالیت کند.

درحقیقت این مدیران ایسنا نیستند که در عرصه ادبیات آن در حال خود نمایی اند، بلکه این جوانان فعال درآن رسانه هستند که به نظر می آید به دلیل داشتن دبیری علاقه مند توانسته تا حدودی فعالیت قابل قبولی ارایه کند. ایسنا هنوز فاقد ابزار لازم وکافی برای یک خبرگزاری است ؛ ابزاری مانند وجود یک کامپیوتر برای هر خبرنگار و یا وسایل مورد نیاز یک خبرنگار.

اما با تمام کم بودهای موجود در رسانه ، نیروهای آن توانسته اند در عرصه ادبیات به دلیل بی طرف بودن و آزادی نسبی برای پرداختن به شاعران و نویسندگانی که در بعضی رسانه ذکر نام آنها ممنوع است ، توجه مخاطبان بیشتری را به خود جلب کنند. البته در این میان نباید وجود شعبه های این خبرگزاری درشهرستان ها را نادیده گرفت، که بیشتر خبرگزاری های ایرانی فاقد آن هستند.

پوریا گل محمدی

---