به بهانه روز نجوم بیا بریم ستاره چینی

کمتر علمی مانند نجوم را می توان پیدا کرد که بتواند طیف وسیعی از افراد جامعه را به خود جذب کند و مهم تر آنکه افراد عادی و آماتور هم بتوانند در توسعه و ترویج آن به ایفای نقش بپردازند

در حقیقت نجوم دانشی صرفا آکادمیک نیست و در دانشگاه ها و رصدخانه های بزرگ محصور نمی شود. هر فرد با اندکی مطالعه و مشاهده آسمان، می تواند به اندازه خود از زیبایی های علم نجوم لذت ببرد. آسمان همه جا گسترده شده است و فعالیت در زمینه نجوم به چند نقطه جغرافیایی منحصر نیست. دانش نجوم ویژگی هایی دارد که به واسطه آن با سایر علوم پایه گره می خورد و علم بین رشته ای جذابی را به وجود می آورد؛ مانند دانش اخترزیست شناسی، اخترفیزیک، اخترشیمی و ... . به خاطر دارم دوستی به من می گفت که نجوم آزمایشگاه علوم است زیرا حد نهایت و رد بسیاری از پدیده های علمی را می توان در پهنه گیتی پیدا کرد و مورد بررسی قرار داد. از عظیم ترین رآکتورهای هسته ای در مرکز ستارگان گرفته تا احتمال شکل گیری حیات در گوشه ای از این کیهان بی انتها. انجمن های نجومی، طی هر سال گشت های رصدی مختلفی را برگزار می کنند و در قالب آن شهروندان عادی را به بیرون شهرها برده تا بتوانند به دور از آلودگی نوری به رصد آسمان شب بپردازند. اما در این بین آنها با مباحث علمی مختلفی از محیط زیست گرفته تا زمین شناسی آشنا می شوند. در مثال دیگر، منجمان آماتور هر از گاهی با هدف یافتن شهاب سنگ به دل کویرها و مناطق بیابانی می روند. اگرچه شانس پیداکردن شهاب سنگ آن قدر هم بالا نیست، اما در دل همین گشت های نجومی، افراد با بسیاری از مفاهیم علمی دیگر در حوزه های زمین شناسی، باستان شناسی و محیط زیست آشنا می شوند. به همین دلیل است که بسیاری از افراد به راحتی می توانند با دانش نجوم ارتباط برقرار کنند و در این حوزه (حتی به صورت آماتوری) فعالیت کنند. خوشبختانه در سال های اخیر، بسیاری از منجمان آماتور و حرفه ای در ایران به واسطه همین جذابیت های دانش نجوم توانسته اند بخش قابل توجهی از افراد جامعه را به ستاره شناسی و به دنبال آن علم جذب کنند. به جرئت می توانم بگویم در سال های گذشته منجمان آماتور در ایران بخش زیادی از بار سنگین ترویج علم را در کشور به دوش کشیدند و به الگویی برای ترویج در حوزه های دیگر علم و فناوری تبدیل شده اند. شاید بتوان نمونه بارز این فعالیت ها را در برگزاری مراسم روز جهانی نجوم دید؛ مراسمی که در آن تلسکوپ ها از داخل رصدخانه ها و مراکز نجومی به سطح شهر و به میان مردم برده می شوند. با یک تلسکوپ کوچک آماتوری ارزان قیمت می توان از داخل همین شهرها اجرام و پدیده های آسمانی ساده اما تأمل برانگیزی را به مردم نشان داد؛ پدیده هایی که به خوبی می تواند حس کنجکاوی مردم (به ویژه کودکان و نوجوانان) را تحریک کند. آنها را به فکر وادارد و نشان دهد که علم چقدر زیبا و چالش برانگیز است. بدون شک وقتی افراد جامعه ای به علم و دانش علاقه نشان دهند، سطح آگاهی و فرهنگ آنها بالا می رود و موجبات پیشرفت کشور فراهم می شود. به همین دلیل باید نهادها و ارگان های مختلف دولتی و خصوصی برای حمایت هرچه بیشتر از فعالیت های مرتبط با ترویج نجوم در ایران بیشتر تلاش کنند زیرا از این ظرفیت بزرگ و بالقوه به راحتی می توان برای ترویج علم بهره برد.

محمدرضا رضائی