انبوه سازان , شهرهای جدید,هویت انسانی

سیاست احداث شهرهای جدید برای تمرکز زدایی طراحی می شوند تا جمعیت به خروج از مادر شهر تشویق و اسکان همراه اجرای برنامه های توسعه اقتصادی – اجتماعی فراهم آید

● مقدمه

سیاست احداث شهرهای جدید برای تمرکز زدایی کالبدی ،اقتصادی و اجتماعی در ناحیه شهری شهرهای بزرگ طراحی می شوند تا با وجود جاذبه های نزدیکی به شهرهای بزرگ، جمعیت به خروج از مادر شهر تشویق و اسکان همراه اجرای برنامه های توسعه اقتصادی – اجتماعی فراهم آید .

با استقرار جمعیت در شهرهای جدید، حل بسیاری از مسائل پیش روی مسئولین قرار میگیرد. از احداث تاسیسات شهری تا ایجاد فضاهای خدماتی و ... لیکن شناخت نیازهای روحی ساکنین- که در دراز مدت به یکی از مشکلات عمده تبدیل خواهد شد- صرفا در قالب بررسی هویت –هویت شهر و نیز هویت ادمیان- امکانپذیر میگردد. بررسی هویت انسانهای ساکن در این شهرها به ما کمک میکند تا فضایی با نشاط و شهروندانی مسئول داشته باشیم.

یکی از مقالات اساسی که در این باب ارائه شده است مقاله" شهرهای جدید در جستجوی هویت"-نوشته دکتر محمد مهدی عزیزی و پارسا ارباب- در روزنامه اطلاعات، بوده که به بازخوانی ریشه های هویت پرداخته است.

مقاله فوق ابعاد دیگر انرا- خصوصا در ارتباط با تاثیر انبوه سازی بر این گونه فضاها- مورد بررسی قرار داده است.

● تاریخچه شهرهای جدید در ایران

رشد جمعیت وافزایش تقاضا برای مسکن ازیکسو و گسترش شهرها ازسوی دیگرموجب شد که برنامه ریزان کشورطی سال های گذشته اقدام به اتخاذ سیاستی راهبردی برای حل مشکلات بخش مسکن کنند. سیاست ساخت شهرهای جدید که ازسال ۱۳۶۸ و به دنبال مصوبه هیئت دولت درمورد تاسیس شرکت عمران شهرهای جدید ایران در دستورکار وزارت مسکن و شهرسازی قرارگرفت، راهکاری بود که ازسوی متولیان این بخش و به منظور پاسخگویی به یکی ازمهم ترین دغدغه های مردم اتخاذ شد.

هم اکنون ۲۲ شهر جدید ساخته و یا درمرحله ساخت و ساز قرار دارند وزارت مسکن و شهرسازی انتظار دارد در افق ۲۰ ساله افزون بر چهار میلیون و ۷۰۰هزار نفر در شهرهای جدید ساکن شوند . .. مهمترین شهرهای جدید در ایران به قرار زیر است:

پردیس، هشتگرد، اشتهارد، اندیشه و پرند در استان تهران، فولادشهر، مجلسی و بهارستان در اصفهان، مهاجران در اراک، صدرا در شیراز، سهند در تبریز، گلبهار و بینالود در مشهد، رامین در اهواز، علوی در بندرعباس، تیس در چابهار، لتیان در کرج، رامشاد در زاهدان و عالیشهر در بوشهر .

● دسته بندی ساکنین در شهرهای جدید

یکی از اصول پایه در طراحی مسکن، دستیابی به اطلاعات انسانهایی است که قرار است در ان ساکن شوند. ای اطلاعات شامل هرم سنی، وضعیت شغلی، علئق و نیازهای روحی و... میباشد. با بررسی گزارشات و نیز مطالعات میدانی در این گونه فضاها –خصوصا در شهرهای جدید حوزه پایتخت- غالب ساکنین شهرهای جدید را میتوان در سه دسته کلی تعریف نمود:

-مردمانی که به لحاظ اقتصادی-پایین بودن قیمت زمین و خدمات- در شهر ساکن شده اند.این دسته یا خود مالک بوده و یا بصورت اجاره ساکن شده اند.

-اعضای تعاونی های مسکن-عمدتا مربوط به ادارات و نهادهای دولتی- بخشی از این گروه با مشخصات دسته اول در شهر جدید ساکن شده اند و بخشی نیز با هدف سرمایه گذاری نسبت به مشارکت و خرید واحد مسکونی اقدام کرده اند.

-گروههای شغلی. به طور مثال بخشی از فضاهای مسکونی در شهر جدید پرند به کارکنان فرودگاه امام تخصیص یافته است.

-گروههای سرمایه گذار. این بخش نسبت به ساخت یا خرید واحد های مسکونی با هدف عرضه با قیمت بیشتر اقدام میکنند.این گروه همچنین استفاده از اوقات فراغت را در شهر جدید مد نظر دارند تعدادی از واحد های موجود در شهر پردیس بصورت ییلاقی استفاده میشود.

● هویت ساکنین در شهرهای جدید

بحران هویت شهر و انسان به عنوان مهمترین موضوع قابل بررسی در شهر های جدید قابل بحث و بررسی میباشد. امری که تا کنون کمتر به ان پرداخته شده است . بر خلاف نیازهای مادی نظیر تغذیه، تردد، فضاهای خدماتی و ... که در زمان کوتاهی عوارض خود را نمایان میسازد، موضوع نیازهای روحی آدمیان، بدلیل پیچیدگی و گستردگی آن، در دراز مدت اثر خود را آشکار خواهد ساخت لذا نیاز به کنکاشی عمیقتر دارد. به نظر میرسد موضوع هویت با حفظ کلیات موضوع، در پروژه های دیگر نیز قابل تعمیم خواهد بود که به عنوان مثال میتوان از باغشهر های کشور یاد کرد. لذا شناخت نقاط قوت و ضعف پروژه های فوق، به بهبود شرایط زندگی و کار در اینگونه فضاها کمک خواهد کرد.

اقامت کوتاه مدت مهمترین فصل مشترک تمامی گروههای سکونتی در شهر جدید، میباشد.آنان در فرصت مناسب-اقتصادی و یا شغلی- نسبت به تغییر مکان خود اقدام میکنند. در واقع هیچ یک از گروههای فوق، خود را شهروند اختیاری محسوب نکرده و در نهایت بدنبال اهداف کلان اقتصادی خود هستند.

بررسی ها نشان میدهد برنامه زمانبندی گروههای فوق در قالب کوتاه مدت(۵ ساله) و میان مدت(۱۰ ساله) بوده و هیچ یک از گروههای فوق شهر جدید را به عنوان شهر خود نپذیرفته اند.

سوال این است با ترکیب جمعیتی فوق و در کنار ساخت و سازهای انبوه در اینگونه شهرها، چگونه میتوان شهری ساخت که به نیازهای روحی ساکنین پاسخ بدهد و به عبارت دیگر چگونه هویت شهر و شهروندان را تقویت کرد ؟

تغییر نگاه به شهرهای جدید توسط مردم، از بخش سود اوری و یا اجبار به سمت شهر ما خانه ما، مستلزم پیشنیازهایی است که در اولویت اول وجود فضاهای زیر ساختی – و از همه مهمتر حمل و نقل عمومی و بشکل مدرن- وسپس رفع نیازهای روحی انان که منتج به مشارکت گسترده در شهر میشود، باید دیده شود.

● تاثیر شرکت های انبوه ساز در شهر های جدید

سیاست کلان دولت مبنی بر حل مشکل مسکن از یکطرف و کاهش حجم جمعیت در کلانشهرها منجر به توجه بیشتر مسئولین به شهر های جدید شده است. در این میان – و البته با فراز و نشیب های فراوان -استفاده از خدمات شرکت های انبوه ساز به عنوان تنها راه حل اساسی تاکید شده است.

شرکت های انبوه ساز با دارا بودن تخصص پرسنلی و نیز سرمایه در گردش از یکسو و پشتوانه تجارب کارهای اجرایی از سوی دیگر گزینه ای مناسب برای این امر هستند.

برنامه وسیع ساخت و ساز واحدهای مسکونی در شهر های جدید منجر به هجوم جمعیتی –در آینده ای نه چندان دور- خواهد شد. با تکمیل واحدهای ساخته شده گرچه نیازهای سکونتی رفع میگردد لیکن نیازهای دیگری بوجود میآید این نیازها در دو بخش مادی و روحی قابل تفکیک هستند. در مورد نیازهای مادی میتوان به حمل و نقل، تغذیه، فضاهای سبز و بازی و ... اشاره نمود، که در سمینارها و مقالات ارائه شده به این بخش توجه کافی شده و نکات قوت و ضعف آن نیز عرضه شده است.لیکن در بخش نیازهای روحی انسان -خصوصادر فضاهای جدید- نقاط مبهم آن شناخته نشده است.

با توجه به توان بالای انبوه سازان در ساخت و ساز، بدیهی است فضاهای مسکونی در زمانی کوتاه شکل گرفته و مردم نیز در آن ساکن میشوند. از آنجاییکه یکی از عوامل هویت بخشی به انسان ایجاد تعاملات اجتماعی در شهر میباشد لذا برنامه ریزی برای احداث فضاهای جمعی در شهر های جدید نیز باید بطور موازی پیگیری شود.

انبوه سازان بطور مستقیم با ساخت واحدهای مسکونی در هویت شهرها سهیم هستند. مجریان واحدهای مسکونی میدانند اسکان یکسویه مردم در شهر و فراموش کردن نحوه تعاملات شهروندان منجر به ایجاد فضاهای خوابگاهی شده وروح زندگی را از شهر میگیرد.لذا شناسایی دیگر ابعاد–از جمله هویت شهروندان-برای مجریان کمک موثری به ایجاد فضای موثر شهری خواهد بود.

ساخت واحدهای مسکونی صرفا به نیازهای مادی مردم پاسخ داده و ایجاد حس هویت و شناسایی شهر توسط مردم فضاهای دیگری را طلب میکند.

گرچه تاریخ یک شهر از جمله عوامل تقویت شهروندان تلقی گردد لیکن اگر از اکنون به این امر توجه نشود در آینده ای دور هم مشکلات فوق نتنها حل نشده بلکه با گسترش شهر و گذشت زمان تشدید نیز میگردد.

فرم، عملکرد و معنا سه مولفه برای شناسایی پدیده ها میباشند که در شهر های جدید مولفه معنا –اتصال دهنده فضاها به دیگر عوامل – کم رنگ است.بدون توجه به معنای شهر امکان تبادل ارا و افکار وجود نداشته و صرفا ساختمانها در آن خودنمایی میکنند.

و نکته آخر اینکه اگر خواهان شهری با هویت میباشیم باید به فکر معماری در شهر بود و گرنه کار ما صرفا ساختمان سازی است.

حسین پیوندی

متولد سال ۱۳۳۹

فارغ التحصیل سال ۱۳۶۸ از دانشکده معماری و شهرسازی

دانشگاه شهید بهشتی(ملی تهران)

عضو هئیت مدیره مهندسین مشاور پیوند بافت

حبیب داداشی

متولد سال ۱۳۴۱

فارغ التحصیل سال ۱۳۷۱ از دانشکده معماری و شهرسازی

دانشگاه علم و صنعت

عضو هئیت مدیره و مدیر عامل مهندسین مشاور پیوند بافت

ماهنامه انبوه سازان ایران