ده سال حمل ونقل جاده ای از نگاه آمار

طی سال های ۱۳۷۵ الی ۱۳۸۵ بر اساس آمار و ارقام مندرج در سالنامه آماری سازمان راهداری و حمل ونقل جاده ای میزان کالای حمل شده توسط شیوه حمل ونقل جاده ای از ۱ ۱۶۶ میلیون تن در سال ۱۳۷۵ به ۶ ۴۳۰ میلیون تن در سال ۱۳۸۵ رسیده است

ایران با وسعتی بالغ بر ۸۴۶/۱ میلیون کیلومترمربع و مرز آبی به گستره ۲۷۰۰ کیلومتر همواره به‌عنوان پل ارتباطی بین شرق و غرب موقعیتی درخور توجه داشته است. جایگاه جغرافیایی ایران بر این اهمیت افزوده و به‌عنوان کشوری که از جنوب به آب‌های گرم خلیج‌فارس و دریای‌عمان و از شمال به دریای‌خزر متصل است سهمی مهم در معادلات تجاری کشورهای هم‌جوار را به خود اختصاص داده است. با وجود این موقعیت ممتاز جغرافیایی ایران و رونق بازرگانی آن (به‌دلیل ساختار تولیدی و خصوصیات معیشتی) همواره نقش حاشیه‌ای را در گذشته نه چندان دور ایفا کرده است. در دوره‌های اخیر وضعیت صادرات غیرنفتی و ترکیب آن به‌شدت غیرمتعادل بوده به طوری که طی سال ۱۳۴۲ الی ۱۳۶۸ معادل ۲/۹۵ درصد از کل درآمدهای ارزی کشور از محل صدور نفت‌خام و حجم اندک صادرات غیرنفتی نیز عمدتا متکی به صدور کالاهای کشاورزی و سنتی بوده است. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال یافتن جمهوری‌‌های آسیای مرکزی در سال ۱۹۹۱ میلادی به تعداد کشورهای محصور در خشکی افزوده شد که از آن میان می‌توان به پنج کشور قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان، و ازبکستان اشاره کرد. این شرائط را که واقعیت جغرافیایی به‌وجود آورده است تنها راه تجارت با کشورهای غیر همسایه را به شیوه ترانزیت کالا محدود می‌کند. این شرائط موقعیت ممتازی را برای کشور ما ایران بوجود آورده که تا زمان وجود اتحاد شوروی غیرقابل دسترس بود.

طی سال‌های ۱۳۷۵ الی ۱۳۸۵ بر اساس آمار و ارقام مندرج در سالنامه آماری سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای میزان کالای حمل شده توسط شیوه حمل‌ونقل جاده‌ای از ۱/۱۶۶ میلیون تن در سال ۱۳۷۵ به ۶/۴۳۰ میلیون تن در سال ۱۳۸۵ رسیده است. در نگاه اول به‌نظر می‌رسد عملکرد شیوه حمل‌ونقل جاده‌ای معادل سیصد درصد رشد را در مدت یازده سال تجربه نموده که به عبارتی به‌طور متوسط سالانه ۲۸ درصد رشد را به‌خود دیده است.

طی همین مدت میزان واردات و صادرات کشور که توسط شیوه حمل‌ونقل جاده‌ای انجام گرفته افزایشی معادل دویست درصد را نشان می‌دهد که البته مابین سالهای ۱۳۷۶ الی ۱۳۷۹ میزان واردات از طریق حمل‌ونقل جاده‌ای دچار کاهش و نوسان بوده است. کالای صادراتی حمل شده کشور نیز طی سالهای ۱۳۷۷ و ۱۳۷۸ دچار افت محسوس شده که در جدول شماره دو مشخص شده است. نکته قابل توجه اینکه میزان کالای صادراتی از طریق حمل‌ونقل جاده‌ای در طول سال‌های ۱۳۷۵ الی ۱۳۸۵ همواره از میزان کالای وارداتی بیشتر بوده است.

▪ ماخذ : سالنامه آماری حمل‌ونقل جاده‌ای سال‌های ۱۳۷۵ الی ۱۳۸۵ انتشار سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای میزان واردات توسط شیوه‌های مختلف حمل‌ونقل از سال ۱۳۸۰ الی ۱۳۸۵ دستخوش تغییرات بوده است برای مثال حمل‌ونقل واردات توسط راه‌آهن طی سال ۱۳۸۱ حدود هفتصد هزار تن نسبت به سال قبل کاهش داشته در حالی‌که صادرات حمل شده توسط راه‌آهن طی مدت موردنظر تقریبا ثابت باقی‌مانده است. کالای وارداتی حمل شده از سوی حمل‌ونقل جاده‌ای روند روبه رشد ثابتی را در مدت شش سال گذشته تجربه کرده است و حمل‌ونقل دریائی در زمینه حمل واردات و صادرات بیشترین روند رشد را به‌خود دیده است.

▪ ماخذ : سالنامه آماری حمل‌ونقل جاده‌ای سالهای ۱۳۷۵ الی ۱۳۸۵ انتشار سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای ماخذ : سالنامه آماری حمل‌ونقل جاده‌ای سال‌های ۱۳۷۵ الی ۱۳۸۵ انتشار سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در زمینه حمل کالای ترانزیت از سال ۱۳۷۶ به استثنای سال ۱۳۷۷ که شاهد جهشی در زمینه حمل کالای ترانزیت از سوی حمل‌ونقل جاده‌ای هستیم در سایر سالها روند رشد منظم و فزاینده مشاهده می شود.

تعداد مسافران جابجا شده طی سال‌های ۱۳۷۶ الی ۱۳۸۵ بین ۶۳۰ تا ۷۸۰ میلیون نفر مسافر برآورد شده که براساس صورت وضعیت‌های صادره طی همین مدت مسافران جابه‌جا شده به استثنای سال ۱۳۷۸ بین ۲۱۰ تا ۲۲۰ میلیون محاسبه شده است

در مورد تعداد وسایل‌نقلیه جابه‌جائی بار و مسافر کامیون‌ها بیشترین تعداد را به‌خود اختصاص می‌دهند. روند رشد افزایش این نوع وسیله‌نقلیه از سال ۱۳۷۶ لغایت ۱۳۸۳ به‌صورت ثابت فزاینده است ولی تعداد و روند در سال ۱۳۸۴ رو به کاهش نهاده و سپس در طول مدت سال ۱۳۸۵ ضمن مثبت شدن شیب افزایش تعداد کامیون این تعداد به کمی بیش از ۲۰۰ هزار دستگاه می‌رسد.

ایران یکی از بالاترین آمار تلفات ناشی از حوادث جاده‌ای را در سطح جهان داراست و این موضوع باعث شده تا کارشناسان امور حمل‌ونقل وزارت راه‌وترابری نیز اعتراف کنند که علت اصلی بالا بودن آمار تصادفات در ایران کیفیت بد جاده‌ها و بی‌اعتنایی رانندگان به قوانین راهنمایی و رانندگی است. ۲۸ هزار کشته در سال نتیجه تصادفات در کشور است که هزینه مالی و جانی آن از یک سال جنگ بیشتر است.

با توجه به ایجاد تغییر نگاه در مسئله ترافیک و روحیه اجتماعی این موضوع شتاب شدیدی در تقاضای سفر وجود دارد که اگر مدیریت نشود پیش‌بینی می‌شود تا ده سال آینده که تعداد خودرو به ۲۰ میلیون بالغ می‌گردد کشور با مشکل جدی روبرو خواهد شد. در حال حاضر حداقل خسارات ناشی از حوادث جاده‌ای در ایران ۷ هزارمیلیارد تومان درسال است. باتوجه به ۸ میلیون خودروی موجود و ۲۸ هزار کشته در سال اگر بخواهیم با رشد ۵/۲ برابری خودرو حرکت کنیم در زمینه تلفات جانی یک فاجعه بوجود خواهد آمد.

بسیاری از حوادث رانندگی بر اثر سرعت زیاد و عدم رعایت فاصله مناسب روی می‌دهند. در یک فاصله ۱۰۰ کیلومتری، راننده‌ای که با سرعت ۱۱۰ کیلومتر در ساعت رانندگی می‌کند، تنها ۷ دقیقه زودتر از راننده‌ای که با سرعت ۹۵ کیلومتر رانندگی می‌کند، به مقصد می‌رسد.

آیا ۷ دقیقه صرفه‌جویی در زمان ارزش آن را دارد که جان خود و دیگران را به خظر بیاندازیم؟

آمار موجود در مورد متوسط سن وسایل‌نقلیه تا پایان سال ۱۳۸۳ مسن‌ترین وسیله‌نقلیه را مینی‌بوس با متوسط سن ۸/۲۱ سال و در رتبه دوم کامیون با متوسط سن ۳/۲۱ سال، سواری با متوسط سن ۸/۲۱ سال در رتبه سوم و اتوبوس با متوسط سن ۱۲ سال جوانترین وسیله حمل‌ونقل جاده‌ای معرفی شده‌اند

حمل‌ونقل جاده‌ای یکی از ارکان اصلی عبور کالا در کشور است که یکی از مشکلات آن فرسودگی ناوگان است. براساس آمار مندرج در سالنامه سازمان راهداری و حمل‌ونقل کشور متوسط سن ناوگان باری جاده‌ای در پایان سال ۱۳۸۳، برای کامیون معادل ۳/۲۱ سال، برای اتوبوس ۱۲ سال، برای مینی‌بوس ۸/۲۱ سال و برای سواری ۷/۱۳ سال برآورد شده است.

فعالیت در این شرایط با استانداردهای جهانی انطباق ندارد، عدم تطابق وضعیت و شرایط ناوگان حمل‌ونقل با استانداردهای جهانی در شرایطی است که این احتمال وجود دارد از تردد کامیون‌هایی که استانداردهای لازم را رعایت نمی‌کنند در خطوط بین‌المللی ممانعت شود. در صورت اعمال این ممنوعیت درصد کمی از کل ناوگان باری حمل‌ونقل جاده‌ای کشور امکان اشتغال و ادامه کار در خطوط بین‌المللی را دارند که نیاز کشور را برطرف نمی‌کند. از سوی دیگر باتوجه به کمبود وسایل حمل‌ونقل جاده‌ای با توجه به ظرفیت و حجم کالاهای وارداتی و صادراتی کشور جدول (جدول شماره دو) و میزان تناژ محموله‌های قابل جابه‌جایی درسال، وضعیت جاری ناوگان حمل‌ونقل کشور نیاز به بازبینی دارد. براساس بررسی‌های انجام شده حدود ۲۰درصد وسایل نقلیه موجود در شرایط کنونی برای حمل محموله در محورهای مواصلاتی کشور مناسب است که برای جابه‌جایی محموله‌های وارداتی کشور(با میانگین ۲۰میلیون تن درسال) کافی به‌نظر نمی‌رسد.

هم اکنون ۱۸ هزار اتوبوس در بخش حمل‌ونقل مسافر در جاده‌ها فعالیت دارند که با برنامه‌ریزی‌های انجام شده پیش‌بینی می‌شود این رقم تا ۲ سال آینده به ۲۲ هزار دستگاه اتوبوس برسد. ضریب اشتغال صندلی مسافران در اتوبوس‌ها در گذشته ۲۳ نفر بود که پس از اجرای طرح سهمیه بندی بنزین ۱۸ درصد افزایش یافته است. با توجه به اینکه اشتغال در صنعت حمل و نقل جاده‌ای تمایز بازری با دیگر بخش‌ها دارد افزایش سن رانندگان و به تناسب آن کاهش میزان دستمزد، امکانات رفاهی و نظایر آنها از جمله مشکلات مهم رانندگان شاغل در بخش حمل‌ونقل است.

بیشترین تعداد رانندگان وسایل نقلیه مسافری دارای تحصیلات پایان ابتدائی هستند که در سال ۱۳۷۸ این رقم به ۱۶۱۸۴ نفر و در سال ۱۳۸۵ به ۲۰۸۸۲ نفر بالغ گردید. بالاترین مدارک تحصیلی در بین رانندگان وسایل‌نقلیه در سال ۱۳۸۵ مربوط به دارندگان مدرک فوق‌لیسانس و بالاتر است که در همین سال تعداد ۶ نفر راننده با تحصیلات حوزوی نیز مشغول به‌کار بوده‌اند. بیشترین تعداد رانندگان با مدرک فوق لیسانس و بالاتر درسال ۱۳۸۳ به تعداد ۲۵ نفر و بیشترین تعداد رانندگان با مدرک حوزوی به تعداد ۷۳ نفر در همان سال به فعالیت مشغول بوده‌اند.

گروه سنی ۴۰ الی ۴۹ سال بیشترین تعداد راننده فعال در سیستم جابه‌جائی مسافر را به‌خود اختصاص می‌دهد. طی سال ۱۳۷۸ تعداد ۱۷۳۱۹ و در سال ۱۳۸۵ تعداد ۱۹۰۳۸ نفر راننده در این محدوده سنی به جابه‌جائی مسافر با انواع وسایل‌نقلیه مسافری مشغول بوده‌اند. اکثریت بعدی مربوط به گرو سنی ۵۰ سال و بالاتر است که روند افزایش تعداد رانندگان در این رده سنی بیانگر مسن‌تر شدن این گرو از رانندگان زحمت‌کش است. تعداد رانندگان با سن ۵۰ سال و بالاتر طی سال ۱۳۷۸ برابر با ۸۳۶۵ نفر و در پایان سال ۱۳۸۵ به ۱۸۳۵۱ نفر افزایش یافته است.

محمدرضا روشندلی

ماخذ : سالنامه آماری حمل‌ونقل جاده‌ای سال‌های ۱۳۷۵ الی ۱۳۸۵ انتشار سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای

برگرفته از سایت www.rmot.ir