نگاهی شاعرانه به حج

این روزها که هنوز حال و هوای حج ابراهیمی‌و حرکت پرشور حاجیان در ‌عرفات و مشعر و منا در جان عاشقان سرزمین وحی زنده است، بی‌مناسبت ندیدیم به یکی از کتاب‌هایی بپردازیم که امسال …

این روزها که هنوز حال و هوای حج ابراهیمی‌و حرکت پرشور حاجیان در ‌عرفات و مشعر و منا در جان عاشقان سرزمین وحی زنده است، بی‌مناسبت ندیدیم به یکی از کتاب‌هایی بپردازیم که امسال منتشر شده و درباره همین سفر روحانی و عاشقانه است.

«سنگ در سرزمین آینه‌ها» یادداشت‌های سفر آرش شفاعی به حج است که انتشارات سوره مهر امسال آن را منتشر کرده است.

به نوشته خود نویسنده میان زمان نگارش یادداشت‌ها و انتشار کتاب فاصله قابل توجهی افتاده است، اما نویسنده سعی کرده بنیان و چارچوبی را که از یادداشت‌هایش در دل سفر حاصل شده است، حفظ کند و به همین خاطر به جای دقیق شدن در بیان اتفاقات و مشاهدات (چنان که سفرنامه نویسی حکم می‌کند)، به بازگویی دریافت‌ها و تاملات خود از لحظاتی پرداخته که در این سفر برایش حاصل شده است.

به همین دلیل شاید این کتاب به معنای دقیق کلمه سفرنامه نباشد چنان که خود نویسنده نیز در مقدمه‌ای که نوشته تاکید کرده است نه حوصله سفرنامه‌نویسی به معنای معمول را داشته و نه احتمالا سفرنامه‌نویسی ـ به زعم او ـ به کار خواننده می‌آید.

البته در این گفته نویسنده می‌توان بیشتر تامل کرد ولی می‌توان پذیرفت که هر نویسنده‌ای در انتخاب قالب و نوع روایت خود از یک رویداد آزاد است و این مساله که براستی باید کتاب یاد شده را چه بنامیم (سفرنامه، خاطره، تاملات یا چنان که خود نویسنده ترجیح داده تنها یادداشت‌ها) تغییر چندانی از بهره‌مندی مخاطب از متن پیش روی او نمی‌گذارد.

در این کتاب، نویسنده که شاعر نیز است و اصلا به دلیل برگزیده شدن در یک مسابقه شعری به حج اعزام شده ‌، در تلفیق نثری شاعرانه و زبانی همه فهم به نسبت توفیق داشته است.

به همین دلیل نثر کتاب از یک طرف از صنایع ادبی، ارجاعات به آثار شاعران و نویسندگان دیگر، ظرافت‌ها و بازی‌های زبانی خالی نیست و از یک طرف این بازی‌ها و زبان‌آوری‌ها مانعی در درک و فهم مقصود نمی‌شود. برای مثال‌ زبان، زبان تمثیل است و همه چیز در لایه‌ای پوشیده از ‌کنایات.

حج، شعر عمیق بلند و پرخون خداوند است که در آن کلمات من و توییم که هرکدام که در ساختار این متن عمیق و پرشکوه که می‌نشینیم معنای تازه‌ و نگاه نوینی می‌آفرینیم. شعری که در آن هر نقطه، هر حرکت، هر ایستایی و هر باز راه افتادنی اندیشیده و دقیق است و زمان آن را از معنا و طراوت تهی نمی‌کند.

به نظر می‌رسد نویسنده در این کتاب ـ چنان که گاهی خود اشاره می‌کند ـ بشدت تحت تاثیر کتاب «حج» مرحوم دکتر علی شریعتی است.

این تاثیر گرفتن که گاهی در ساختار نوشتن نیز خود را نشان می‌دهد، بیشتر به شیوه نگاه تاویلی و استعاری به حج، سعی در کشف و بازشناسی این نشانه‌ها و نیز خودداری از ورود به حوزه سفرنامه‌نویسی به شکل معمول دارد، که این اثر را پیروی‌کننده از حج شریعتی کرده است. اگرچه شفاعی سعی کرده با برخی ارجاعات به مسائل روز (نظیر ماجرای اهانت به پیامبر) یا برخی حوزه‌هایی که کمتر نویسنده‌ای که از حج نوشته به آن ورودی جدی پیدا کرده است (نظیر مسجد ذوقبلتین) رد پای شخصی خود را در کتابش به جای بگذارد.