جزر ومدجشنواره جزیره

برگزاری جشنواره های سینمایی در سال های گذشته همواره از دغدغه های مسئولان فرهنگی ما بوده است

برگزاری جشنواره های سینمایی در سال های گذشته همواره از دغدغه های مسئولان فرهنگی ما بوده است. از همین رو از جشنواره های سینمایی زیادی در زمینه های مختلف در تقویم هر ساله ثبت شده است. در حوزه «سینمای مستند» نیز اهالی سینما شاهد برگزاری جشنواره های متعددی بوده اند كه یكی از همین رویدادها «جشنواره سینمای مستند كیش» است.

جشنواره فیلم های مستند كیش پس از برگزاری ۶ دوره امروز به عنوان اتفاقی تأثیرگذار و با اهمیت تلقی می شود و به همین دلیل نه تنها مسئولان فرهنگی این جزیره مرجانی، بلكه مستندسازان و حتی علاقه مندان به این سینما هر سال آن را پیگیری كرده اند. جشنواره فیلم مستند كیش گرچه تا رسیدن به ایده آل یك جشنواره جهانی هنوز فاصله زیادی دارد، اما در صورت رعایت استانداردها و در كنار آن توجه به انتخاب آثار كیفی و همچنین ویژگی های اجرایی می تواند به یك رویداد درجه اول در كشور و حتی منطقه و در نهایت جهان تبدیل شود و این همان رویكردی است كه برگزاركنندگان آن دنبال می كنند و از همین روست كه حتی با تغییرات در مدیریت این بندر آزاد برگزاری «جشنواره فیلم مستند كیش» دنبال شده است. این جشنواره به هر دلیل سال گذشته برگزار نشد و امسال به جای دوره هشتم، هفتمین دوره آن را با شیوه ای متفاوت شاهد هستیم. به بهانه برگزاری این جشنواره نگاهی گذرا داریم به سیر تحولی و فراز و نشیب های این جشنواره.

● سنگ اول

نخستین دوره جشنواره فیلم مستند كیش با همت كامران شیردل مستندساز با سابقه ایرانی در سال ۱۳۷۸ كار خود را آغاز كرد. این جشنواره با عنوان «نخستین جشنواره مرور بر آثار سینمایی كیش» برپا شد. رویكرد نخستین دوره موضوع ایرانشناسی بود و در آن بیش از ۴۵ فیلم كوتاه و نیمه بلند و از ۲۶ كارگردان برگزیده سینما به نمایش درآمد. محل نمایش آثار تالار حافظ دانشگاه كیش بود و به صورت غیررقابتی برگزار شد. جلسات نقد و بررسی آثار و تجلیل از منوچهر طیاب (مستند با سابقه ایرانی) از جمله بخش های جنبی جشنواره بود. در این بخش ۸ اثر از طیاب به روی پرده رفت. موسیقی فولكلور شمال (احمد ضابطی جهرمی)، نخل (فرهاد ورهرام)، جیغ (محمدرضا اصلانی)، تبریز (حمید سهیلی مظفر)، كمال الدین بهزاد (سودابه مجاوری)، جرس (كیومرث درم بخش)، یموت یك ایل یك خانه (فرشاد فدائیان)، سرود دشت نیمور (محمدرضا مقدسیان)، سفالینه (محمود زنده نام)، جشن سده (منوچهر عسگری نسب)، چرخه پوشان (محسن عبدالوهاب)، قشم (اردزند)، ایل من كرمانچ (بهرام عظیم پور)، نخ و سوزن (مانی پتگر) و شرحه در مهتاب (فرشاد فرشته حكمت) از جمله آثار حاضر در نخستین دوره بود. همچنین آثاری مانند باد صبا، تپه های مارلیك، تركمن، بره ها در برف به دنیا می آیند، یا ضامن آهو، گود مقدس، تخت جمشید، زعفران، اربعین و ارامنه از دیگر آثار به نمایش درآمده بودند.

● دوره دوم، آغاز رقابت

برگزاری موفق نخستین دوره مورد توجه مسئولان جزیره كیش شد و به همین خاطر دومین دوره آن با برنامه های وسیع تر و همچنین اضافه شدن بخش مسابقه، در سال ۷۹ برگزار شد.

در این دوره كه از ۱۳ تا ۱۶ دی ماه برگزار شد، ۲۸۰ فیلم بلند و كوتاه مستند متقاضی حضور در جشنواره بود كه از آن میان ۳۰ فیلم برای رقابت برگزیده شدند. این آثار جملگی تولیدات سال های ۷۶ تا ۷۹ را دربرمی گرفت. ۱۶ فیلم نیز برای حضور در بخش جنبی انتخاب شدند. برپایی نمایشگاه عكس از آثار مرتضی پورصمدی با موضوع فیلم های مستند، برگزاری نشست های تخصصی با موضوع جایگاه فیلم مستند و جلسات نقد و بررسی آثار شركت كننده از برنامه های این دوره به شمار می آمد. هیأت داوران جشنواره را رخشان بنی اعتماد، جعفر پناهی، یدالله پورصمدی، مهوش شیخ الاسلامی و مسعود شفق تشكیل می دادند و عباس كیارستمی نیز از میهمانان جشنواره بود.

در این دوره فیلم های مستندی مانند سكوت طولانی (ابراهیم اصغرزاده)، كریستین (محمد جعفری)، زینت (ابراهیم مختاری)، خانه مادری ام مرداب (مهرداد اسكویی)، جویندگان كار (محسن عبدالوهاب)، تنها در تهران (پیروز كلانتری)، دوزخ اما سرد (دلارام كارخیزان) و... به رقابت با یكدیگر پرداختند كه در نهایت جایزه بهترین فیلم به دوزخ اما سرد و بهترین كارگردانی به مهرداد اسكویی اهدا شد.

● دوره سوم، موج تقاضا

دوره سوم جشنواره فیلم مستند كیش بار دیگر به تاریخ اسفندماه (۱۹ تا ۲۳) منتقل شد. نكته بارز در این دوره تعداد متقاضیان بود كه به رقم ۲۴۰ فیلم رسیده بود. هیأت انتخاب از میان این آثار ۳۳ فیلم را برای بخش مسابقه برگزید.

در این دوره آثاری مثل «شناسایی» ساخته مرحوم ابراهیم اصغرزاده، آرزوكاندیدای ریاست جمهوری (رخشان بنی اعتماد)، چوگان بلوچ (انسیه شاه حسینی)، زندگی همین است (پیروز كلانتری) و پیرحرا (مهوش شیخ الاسلامی) بیشترین بحث و توجه را برانگیختند در كنار این آثار فیلم هایی از نیكی كریمی، بهمن كیارستمی، مهرداد اسكویی، مانی پتگر، بهزاد خداویسی و ناصر صفاریان هم به نمایش درآمد.

در نهایت هیأت داوران متشكل از محمدرضا اصلانی، مسعود شفق، محمدسعید محصص، محمدرضا مقدسیان و امید روحانی برگزیدگان را بدین شرح معرفی كردند: دیپلم ویژه دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد كشور به همراه سفر تحقیقاتی به اكرم بهرامیان سازنده فیلم «بگذار تا همیشه»، بهترین موسیقی به ایرج پناهی برای فیلم «كال جنی»، بهترین تدوین به محسن عبدالوهاب به خاطر فیلم «مدرسه در دست بچه ها» و بهترین تصویربرداری به ابراهیم سعیدی تصویربردار «بیوه مرد» و «ماندن»، پژوهش برتر به محمد مقدم برای فیلم «زندگی همین است»، جایزه نگاه نو به «كوفی كه از آسمان افتاد» ساخته مانی پتگر و جایزه منتقدان و نویسندگان به «تباكی» ساخته بهمن كیارستمی.

نكته دیگری كه در این دوره از جشنواره روی خط اخبار مطبوعات قرار گرفت صحبت های كامران شیردل دبیر جشنواره بود كه خبر از بین المللی شدن جشنواره در سال بعد می داد. فكر كردن به برگزاری جشنواره ای در سطح بین المللی احتمالاً از آنجا سرچشمه می گرفت كه چند ماه پیش از برگزاری دوره چهارم نخستین جشنواره بین المللی فیلم های دریایی در كیش برگزار شده بود. دبیر جشنواره یاد شده كیومرث درم بخش بود و این جشنواره با حضور كشورهایی مانند آلمان، استرالیا، لبنان، تركیه، فرانسه، آمریكا، كانادا، ژاپن، پرتغال و ... در آبان ماه برگزار شد. این جشنواره البته در همان یك دوره متوقف شد و تا امروز دوره بعدی آن را شاهد نبوده ایم.

● جشنواره گرم در كیش

دوره چهارم با شركت ۳۲ فیلم در بخش مسابقه برگزار شد. این دوره از ۲ تا ۷ اسفندماه ۸۱ برپا شد و با آنكه وعده شیردل در خصوص بین المللی شدن آن عملی نشد، اما چند جایزه دیگر از جمله جایزه یادبود به زنده یاد «محمود بهادری» فیلمبردار باسابقه، جایزه ویژه تماشاگران و جایزه روزنامه نگاران حامی میراث فرهنگی به مجموع جوایز اضافه شد.

در دوره چهارم معصومه عطام، روبرت صافاریان،محسن عبدالوهاب، احمد ضابطی جهرمی و اردعطاپور اعضای هیأت داوران را تشكیل می دادند. برخی ازجوایز برگزیدگان اینها بودند: جایزه بهترین فیلم به كشتی نوح (ساخته سودابه باباگپ)، جایزه دوم به مستند «به من نگاه كن» (سوسن بیانی)، بهترین مستند كوتاه به «خالق جبار» ساخته علی محمد قاسمی، جایزه نگاه نو به «پایان» از كوروش فرزانگان، جایزه مناطق آزاد به «دراندوه شریف» ساخته مهدی پریزاد.

بحث بین المللی شدن جشنواره در مراسم پایانی این دوره بار دیگر مطرح شد. این بار مجید ملانوروزی مدیرعامل مؤسسه سیاحتی كیش از مذاكره با فرانسه و آلمان سخن گفت و افزود: پنجمین دوره جشنواره به صورت بین المللی یا حداقل منطقه ای برگزار خواهد شد.

● دوره پنجم، آسیای میانه

دوره پنجم جشنواره مستند كیش بین المللی نشد و این آرزو در قالب گنجاندن بخش ویژه ای تحت عنوان «چشم انداز سینمای مستند كشورهای آسیای میانه» تحقق یافت! در این بخش ۱۴ فیلم از مستندسازان ازبكستان، تاجیكستان و قرقیزستان به نمایش درآمدند.

دوره پنجم یك تفاوت اساسی دیگر هم در خصوص زمان برگزاری با دوره های پیشین داشت. این دوره كه از ۴ تا ۸ بهمن ماه برگزار شد ۲۵ اثر در بخش مسابقه آن حضور داشتند. آیدین آغداشلو، محمد آلادپوش، پیروز كلانتری، فرزاد مؤتمن و فرهاد ورهرام نیز داوران آن بودند.

روز پایانی جشنواره نیز فیلم های گناه مریم (پریسا شاهنده)، تاریخ مصرف (محمد رمضانی)، چرخ گردون (رضا مجلسی)، كفار (بهمن كیارستمی)، الماس آبی (كوروش فرزانگان)، صدای ماه (فرحناز شریفی)، در دامان سرخ كوه (محمدرضا وطن دوست)، بچه های افغانی (مهرداد فرید) و زنانه (مهناز افضلی) در رشته های مختلف برگزیده شدند.

● دوره ششم، جشنواره بین المللی

دوره ششم جشنواره فیلم مستند كیش بالاخره به صورت بین المللی برگزار شد. این رویكرد شاید به دلیل وعده مرحوم مهدی سلیمی و تلاش های او بود كه به عنوان مدیرعامل مؤسسه توسعه سیاحتی كیش انتخاب شده بود. او این وعده را در جشنواره گذشته اعلام كرده بود.

به هر تقدیر ششمین جشنواره بین المللی فیلم مستند كیش از ۸ تا ۱۲ اسفند ماه برگزار شد، گرچه پیش تر قرار بود زمان برگزاری جشنواره ۲۱ تا ۲۵ دی ماه باشد. در دوره ششم ۸ فیلم خارجی به همراه ۲۵ مستند ایرانی در بخش اصلی با یكدیگر به رقابت پرداختند. داوران این جشنواره ناصر تقوایی، مسعود اوحدی و پرویز كیمیاوی از ایران بودند كه در كنار پائولو وینچنزو مینوتو (از ایتالیا)، سوزت گلنادل (فرانسه)، روبرت. م. ریختر (سوئیس) و گل باراتو لوموشووا (قرقیزستان) آثار را قضاوت كردند.

نمایش ۱۰ فیلم سینمایی مستند سوئیس، بزرگداشت ویتوریو دسه تا، مستندساز ایتالیایی و بزرگداشت پرویز كیمیاوی، سینماگر ایرانی از جمله بخش های جشنواره سال ۸۳ بود.در نهایت هیأت داوران كه بررسی هر دو بخش مسابقه ایران و مسابقه بین الملل را برعهده داشتند از میان آثار ایرانی و مستندسازان كشورهای شركت كننده (روسیه، تاجیكستان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبكستان، ارمنستان، گرجستان، هلند و آذربایجان) برگزیدگان را بدین شرح معرفی كردند، در بخش بین الملل: جایزه بهترین مستند بخش «امید» به یك اثر روسی، جایزه بزرگ مسابقه بین الملل به «ترن بیرون شهری» از روسیه و همچنین جایزه بهترین فیلم به «پترلوم برای عروس دزدی» از قرقیزستان و «آقایان پرنده» ساخته رضا بهرامی نژاد از ایران در بخش داخلی جایزه منتقدان و روزنامه نگاران به «آقایان پرنده»، جایزه اول هیأت داوران به كاوه مقدم برای فیلم «من با خدا حرف می زنم»، جایزه دوم هیأت داوران به محمود رحمانی برای ( نفت سفید)، جایزه فیلم اول به محمود رحمانی (نفت سفید)، جایزه مناطق آزاد به آرش یزدانی (سایه، ساروج، خشت)، بهترین پژوهش و فیلمنامه به حسن نقاش (مشی و مشیانه)، بهترین تدوین به انسیه صائبی و مسعود امینی (زارچ) و بهترین تصویربرداری به مرتضی پورصمدی (من با خدا حرف می زنم).

● دوره هفتم، یك سال توقف و آغازی دوباره

دوره هفتم كه قاعدتاً باید در اسفند سال ۸۴ برگزار می شد تا آذر ماه امسال به تعویق افتاد. دلیل این اتفاق تغییر مدیریت در مناطق آزاد و كیش بود. در نیمه اول سال ۸۴ ابتدا زمزمه برگزار نشدن جشنواره به گوش می رسید، اما علی غمخوار، مدیرعامل مؤسسه توسعه سیاحتی كیش در گفت وگوهای متعدد اعلام كرد جشنواره برگزار خواهد شد و این بار در قالب یك هیأت اجرایی و برنامه ریزی شكل خواهد گرفت. در همین زمان كامران شیردل، پایه گذار این جشنواره و دبیر ۶ دوره كنار رفت و حجت الله سیفی، كارگردان سینما و سازنده آثاری همچون جست وجو در شهر به عنوان دبیر هنری جشنواره معرفی شد. زمان قطعی این جشنواره ۱۳ تا ۱۶ آذر ماه ۸۵ اعلام شده است.

جشنواره هفتم مستند كیش، با رویكردی بین المللی برگزار می شود. به گفته سیفی در این دوره علاوه بر مسابقه كه شامل ۴۰ فیلم در بخش مسابقه فیلم های دریایی و مسابقه با موضوع آزاد خواهد بود. بخش های دیگری همچون «مروری بر آثار سینمای توریستی چین، فرانسه، ژاپن و اسپانیا»، «نگاهی به فیلم های دریایی سینماگران جهان» را شاهد خواهیم بود.

نمایش فیلم های انیمیشن با موضوع دریایی، برگزاری نمایشگاه عكس با موضوع از خزر تا خلیج فارس، مسابقه فیلمنامه نویسی، بازار فیلم داخلی و خارجی، تجلیل از دو گوینده باسابقه (پرویز بهرام و احمد رسول زاده) و تقدیر از یك فیلمساز جوان از بخش های دیگر جشنواره امسال خواهد بود.

داوری آثار شركت كننده در هفتمین جشنواره فیلم مستند كیش را احمد ضابطی جهرمی، حمید دهقان پور، احمد الستی، شهاب الدین عادل و رضا پورحسین برعهده دارند.

بهمن عبداللهی