دیابت من از پادرد شروع شد

آقای فریدی از دیابت و آب مرواریدش می گوید

●ٓ حکم‌علی فریدی

۰۶ ساله، ساکن مشهد

آقای فریدی یکی از دیابتی‌هایی است که با آگاهی نسبی از بیماری خود و عوارض آن توانسته در مدت نسبتا کوتاهی، شرایط را برای کنترل قندخون خود فراهم کند. او که بازنشسته ارتش است، به دلیل درد در ناحیه پا به پزشک مراجعه کرده بود ولی متوجه شد که دچار دیابت نوع۲ شده است. می‌گوید: ««من یک نظامی بازنشسته هستم. وقتی درد پایم شروع شد، اول گمان کردم به دلیل گلوله‌ای است که در سال‌های خدمت به پایم اصابت کرده بود. به همین دلیل برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کردم. پزشک بعد از معاینه برای من آزمایش خون تجویز کرد و بعد از آزمایش متوجه شدم که این درد پا، یکی از عوارض اولیه دیابت بوده است.»

آزمایش‌های تکمیلی، بیماری دیابت آقای فریدی را تایید کرد و او از دی ماه سال ۸۸ تحت نظارت یک فوق‌تخصص بیماری‌های غدد، برای کنترل قندخونش اقدام کرد. سوابق این بیمار نشان می‌دهد که قند خون او در ابتدا بیش از ۲۴۰ بوده اما او به تدریج توانسته آن را با کمک دارودرمانی به حد طبیعی کاهش دهد. علاوه بر دیابت، این بیمار دچار اضافه‌وزن نیز بوده است اما توانسته در این مدت با استفاده از رژیم‌های غذایی مناسب و ورزش آن را نیز تا حدود زیادی کاهش دهد. او برای کاهش وزن خود به متخصص تغذیه و متخصص طب ورزشی مراجعه نکرده و این کار را تنها با استفاده از کتاب‌های راهنمای موجود در بازار انجام داده است.

در حال حاضر قندخون آقای حکم‌علی فریدی به خوبی کنترل شده و از ۲۴۰ روزهای ابتدایی به ۹۰ رسیده است. پزشک معالج وی با توجه به شرایط بیمار و شدت بیماری، ۳ قرص متفورمین در روز را برای وی تجویز کرده است. وزن این بیمار نیز از ۸۳ کیلوگرم در روزهای ابتدای درمان به ۶۵ کیلوگرم رسیده است.

مشکل دیگری که آقای فریدی در این سال‌ها با آن روبه‌رو شده، مشکل آب‌مروارید است که در چکاپ دیابت او، پزشکان به آن پی برده‌اند. او می‌گوید: «اگرچه معاینات نشان داد عوارض دیابت هنوز به چشمم نرسیده ولی پزشک متخصص، مرا از آب‌مرواریدم مطلع کرد و گفت نیاز به عمل دارد». این بیمار بعد از پشت سر گذاشتن بیماری و کنترل کامل قندخون به تازگی عمل جراحی‌ای را نیز برای درمان آب‌مروارید انجام داده که موفقیت‌آمیز بوده است. آقای فریدی هر روز پیاده‌روی و ورزش می‌کند، هر ۶ ماه یک بار برای چکاپ به پزشک مراجعه می‌کند و هر روز قندخون خود را با گلوکومتر اندازه‌گیری می‌کند و در حال حاضر مشکل خاص دیگری ندارد.

● نگاه اول

دکتر محمدرضا مهاجر تهرانی

فوق تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

نوسان قند خون عارضه دارد

معمولا وقتی ما با بیمار دیابتی روبه‌رو می‌شویم، علاوه بر تغییر رژیم‌غذایی و شیوه زندگی (ورزش)، داروی متفورمین را نیز به‌صورت هم‌زمان آغاز می‌کنیم زیرا ۲ عامل اول در بسیاری از بیماران (از جمله، همین آقای فریدی که این هفته درباره‌اش بحث می‌کنیم) به تنهایی برای کنترل قندخون کافی نخواهند بود. به تدریج دوز دارو برای بیمار افزایش پیدا می‌کند تا قندخون به‌طور کامل کنترل شود. در مواردی ممکن است با وجود افزایش دوز دارو، قندخون به میزان طبیعی بازنگردد. اگر داروهای کمکی هم در مورد این بیماران پاسخ مطلوب ندهند، درنهایت باید از تزریق انسولین استفاده کرد.

این بیمار توانسته است در این مدت قندخون خود را به سرعت کنترل کند و این نکته بسیار مهمی است زیرا کنترل قندخون تاثیر زیادی در به تعویق افتادن عوارض مربوط به دیابت (مانند نارسایی کلیه، دفع پروتئین، درگیری قلبی، درگیری چشمی، نابینایی، اختلال درعروق مغزی و زخم پای دیابتی) دارد و حتی می‌تواند این عوارض را به طور کامل متوقف کند. در مقابل، افرادی که قندخون خود را کنترل نمی‌کنند و به آن توجه ندارند، باید به زودی منتظر بروز این عوارض باشند. نکته مهمی که در مورد بیماران دیابتی که قندخون خود را به حالت طبیعی برگردانده‌اند مطرح است، ادامه درمان‌ها و چکاپ‌هاست. برخی از بیماران به این نکته توجه ندارند که قندخون آنها با استفاده از دارو به حالت طبیعی برگشته و بعد از این مرحله قصد دارند داروهای خود را قطع کنند که این عمل کاملا اشتباه است. از سوی دیگر، عده‌ای از بیماران که قندخون آنها به صورت کنترل‌شده درآمده، چکاپ‌های دوره‌ای خود را نیز قطع می‌کنند و گمان می‌کنند دیگر به این مساله نیازی نیست. اما باید توجه داشت که اولا ما نمی‌دانیم وضعیت بیمار قبل از درمان چگونه بوده و ثانیا قند در این افراد مدام در حال نوسان است؛ در حالی که بررسی ما لحظه‌ای است. این نوسان ممکن است عوارضی برای بیمار داشته باشد. در بیماران دیابتی که داروهای خوراکی مصرف می‌کنند، معمولا دوز مصرفی دارو به تدریج افزایش پیدا می‌کند و این مساله تا جایی پیش می‌رود که قرص برای کنترل قند دیگر جواب نمی‌دهد و باید از انسولین برای ادامه درمان استفاده کرد. این یک روند طبیعی است و بیماران به همین دلیل باید به میزان قندخون خود، حتی پس از کنترل آن، توجه داشته باشند.

● نگاه دوم

دکتر امیرحسین عابدی‌یکتا

متخصص پزشکی ورزشی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

چه ورزشی برای دیابتی‌ها مفیدتر است؟

بحث کاهش وزن از ۲ دیدگاه‌ قابل بررسی است؛ یکی بحث رژیم غذایی و تغذیه و دیگری بحث افزایش مصرف کالری که به واسطه ورزش انجام می‌گیرد. فعالیت بدنی و ورزش علاوه بر کاهش وزن، آثار مثبت دیگری مانند ترشح هورمون‌ها و افزایش حساسیت بدن به انسولین ترشحی را در پی دارد. این نکته، به خصوص برای بیماران مبتلا به دیابت،‌حایز اهمیت است که ورزش حتی اگر باعث کاهش وزن در فرد مبتلا نشود، عوارض دیابت را کمتر و کنترل قندخون را مطلوب‌تر می‌کند. اگرچه کاهش وزن در کاهش مقاومت محیطی نسبت به انسولین موثر است، متخصصان، آن را به صرف کاهش وزن توصیه نمی‌کنند زیرا در کنترل دیابت نقش بسزایی دارد و شاید یکی از دلایل موفقیت آقای فریدی در کنترل دیابت، ورزش باشد.

یکی از سوال‌هایی که زیاد مطرح می‌شود، این است که چه ورزشی می‌تواند برای این افراد مفیدتر باشد؟ مطالعات زیادی که دراین‌باره انجام شده، نشان می‌دهد انجام ورزش‌های هوازی استقامتی در مدتی بین ۳۰ تا ۴۰ دقیقه، با شدت متوسط و به میزان ۳ تا ۵ بار در هفته در کنترل قندخون تاثیر بسزایی دارد. البته با توجه به شرایط خاص افراد دیابتی باید برخی نکات را مدنظر داشت. اولین و شاید مهم‌ترین نکته در این افراد انتخاب یک کفش مناسب است تا از بروز عوارض زخم پای دیابتی جلوگیری کند. این کفش باید کاملا اندازه و کف آن دارای ضربه‌گیر باشد تا توزیع فشار در کف پا به‌صورت مطلوب اتفاق بیفتد.

نکته مهم دیگر در این زمینه کنترل قندخون پیش از شروع فعالیت ورزشی است. افراد دیابتی به‌خصوص کسانی که انسولین تزریق می‌کنند باید حتما قندخون خود را پیش از ورزش چک کنند. اگر قندخون بیش از ۲۵۰ باشد باید آزمایش ادرار انجام دهند و اگر این میزان به بالای ۳۰۰ برسد باید ورزش را موقتاً متوقف کنند تا حین ورزش دچار افزایش ناگهانی قندخون نشوند. همین‌طور اگر قندخون کمتر از ۱۰۰ باشد، باید ورزش قطع شده و ادامه آن به پس از صرف یک میان‌وعده مناسب موکول شود. تا ۲ ساعت پس از ورزش نیز ترجیح بر این است که قندخون هر ساعت یک بار کنترل شود تا در صورت نوسان ناگهانی، بتوانیم با آن مقابله کنیم تا فرد بیمار دچار کتواسیدوز دیابتی (DKA) یا از سوی دیگر، مبتلا به افت قند (هایپوگلایسمی) نشود. درباره افرادی مثل آقای فریدی که بیش از ۴۰ سال سن دارند، نکات دیگری نیز حایز اهمیت است. افراد در این سن به‌طور طبیعی علایم آترواسکلروتیک در دیواره رگ‌های کرونر خود دارند و می‌توانند مستعد سکته قلبی باشند. خطر دیگری که در این مورد مطرح است، این است که سکته در افراد دیابتی معمولا بدون علامت و بدون درد است. بنابراین دیابتی‌ها پیش از ورزش حتما باید به یک متخصص قلب یا متخصص پزشکی ورزشی مراجعه کنند تا مورد معاینه قرار بگیرند. البته این مساله برای افرادی که پیش از این سن نیز با همین شدت ورزش می‌کرده‌اند چندان مهم نیست.

● نگاه سوم

دکتر سیدمسیح هاشمی

متخصص چشم‌پزشکی و مدیر گروه چشم‌پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران

رابطه دیابت و آب‌مروارید

درباره این موضوع که آب‌مروارید آقای فریدی به دلیل ابتلا به دیابت و از عوارض آن بوده یا نه، معاینه و اطلاعات بیشتری مورد نیاز است ولی در کل، درباره آب‌مروارید و ارتباط آن با دیابت، چند نکته حایز اهمیت است.

۱) اول اینکه اصولا در افراد مبتلا به دیابت، شانس درگیری با مشکل آب‌مروارید بیش از احتمال آن در مورد افراد عادی است.

۲) دوم اینکه در این افراد، عارضه آب‌مروارید ممکن است ظرف مدت کوتاهی مثلا ۲۴ساعت به شدت بروز کند و این مورد معمولا با میزان نوسان قند خون ارتباط دارد.

۳) سوم اینکه آب‌مروارید در برخی بیماران دیابتی در بعضی روزها شدید و در بعضی روزها خفیف‌تر می‌شود. به عبارت دیگر، بیمار ممکن است در بعضی روزها دید مطلوب و در بعضی روزها دید نامطلوب داشته باشد و این مساله نیز به میزان قندخون فرد مبتلا بستگی دارد.

افرادی مثل آقای فریدی که به‌طور هم‌زمان به دیابت و آب‌مروارید مبتلا هستند و می‌خواهند تحت عمل جراحی قرار بگیرند، باید اول توسط متخصص چشم‌پزشکی تحت معاینه، ارزیابی و احیانا عکس‌برداری از شبکیه چشم قرار بگیرند. اگر دیابت روی شبکیه چشم آنها تاثیر زیادی گذاشته و لکه زرد بینایی (ماکولا) دچار تورم شده یا شبکیه یا زجاجیه آنها دچار خون‌ریزی شدید شده باشد، باید پیش از عمل آب‌مروارید تحت درمان قرار بگیرند؛ زیرا عمل آب‌مروارید در این افراد موجب تشدید علایم و عوارض ناشی از دیابت در شبکیه می‌شود و ممکن است حتی به مرحله غیرقابل درمان برسد. یعنی بیمار به رغم تحمل شرایط درمان و هزینه‌های مادی و معنوی، بهبود قابل ‌توجهی پیدا نمی‌کند و گاهی دچار مشکلات بیشتری هم می‌‌شود. البته در حال حاضر، تکنیک‌هایی وجود دارند که به کمک آنها می‌توان هر ۲ عمل را به‌طور هم‌زمان انجام داد؛ یعنی با یک عمل، هم خون‌ریزی شبکیه را برطرف کرد، هم آب‌مروارید را تحت درمان قرار داد.

نکته دیگری که در مورد بیمار این هفته «کلینیک دیابت» مشاهده می‌شود، کنترل قندخون پیش از انجام عمل جراحی است. به‌طورکلی، این عمل در افراد دیابتی با ریسک و عوارض بیشتری همراه است و کنترل مطلوب قند خون پیش از عمل می‌تواند این عوارض را تا حد زیادی کاهش دهد.

● نگاه چهارم

دکتر مسعود کیمیاگر

متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

کاهش کیلوهای اضافی

این موضوع که بیمار این هفته «کلینیک دیابت» در عرض ۸ ماه نزدیک به ۲۰ کیلو از وزن خود را کم کرده، به‌طور کلی متعادل است اما در این مورد باید دید رژیمی که اتخاذ شده، دارای چه مولفه‌هایی بوده است. به خصوص اینکه او برای رژیم غذایی خود به متخصص نیز مراجعه نکرده است. در حال حاضر، خیلی‌ها گمان می‌کنند که می‌توانند با حذف نان و برنج وزنشان را کاهش دهند و در این مدت تنها به مصرف گوشت و مرغ و پروتئین رو می‌آورند؛ در صورتی که این باور کاملا نادرست است. حذف کامل برنج و نان شاید در مدت زمانی کوتاه تاثیر چندانی در افراد نداشته باشد ولی با طولانی شدن این مدت، آثار منفی خود را نشان می‌دهد. در هر صورت، سرعت کاهش وزن این بیمار متناسب بوده و این کاهش وزن به طور قطع تاثیر مثبت و مطلوبی بر دیابت دارد. افراد دارای اضافه وزن غالبا در سلول‌های خود توانایی لازم برای برداشت قند خون را ندارند. بنابراین نخستین توصیه برای این افراد، کاهش کیلوهای اضافی است که آقای فریدی نیز به درستی به این مورد توجه داشته و آن را مدنظر قرار داده‌اند. آقای فریدی با توجه به اینکه ۱۶۵ سانتی‌متر قد و ۶۵ کیلوگرم وزن دارند، در شرایط تقریبا مناسبی قرار دارند. با این حال، به‌نظر می‌رسد که تا ۳ تا ۴ کیلوگرم دیگر نیز بتوانند وزن خود را کم کنند که البته این مقدار با بررسی بافت چربی افراد به صورت دقیق قابل اندازه‌گیری است. نکته‌ای که در حال حاضر برای این بیمار و بیماران مشابه مطرح است، حفظ این وزن و جلوگیری از بازگشت اضافه وزن است. در واقع،‌ یکی از مشکلات رایج در افرادی که چنین کاهش وزنی داشته‌اند، رها کردن رژیم غذایی و بازگشت به حالت اول است.

توصیه‌ای که می‌توان به افراد مبتلا به دیابت کرد، حفظ تنوع غذایی، اجتناب از مصرف قندهای ساده و حفظ تمام وعده‌های اصلی غذایی است که مابین آنها ۲ تا ۳ میان‌وعده مناسب در نظر گرفته شده است.

پیمان صفردوست