آنتی بیوتیک ها و ریشه دندان و باقی قضایا

آنتی بیوتیک ها در کجای درمان های اندودانتیکس قرار دارند

ما دندان‌پزشکان در دانشکده‌ها آموزش‌هایی درباره تجویز داروها می‌بینیم، اما اگر به نسخه‌های تجویزی هر یک از ما مراجعه کنید شاهد موارد جالبی هستید! تجویز داروهایی که آموزش دیده‌ایم آنها را برای درمانی که صورت می‌دهیم تجویز نکنیم! درمان کانال ریشه بر ۲ اصل حذف علت (دبریدمان کافی کانال ریشه) و ایجاد سیل کافی (شکل‌دهی کافی و آبچوره کردن کانال با ماده مناسب و سیل کرونالی از طریق ترمیم یا پروتز) استوار است...

این ۲ فرایند در ترکیب با هم برای حفظ دندان به طور دائمی ‌کافی هستند.

آنتی‌بیوتیک‌ها این دسته از داروها هستند. در تمام کتب مرجع اندودانتیکس تعداد مواردی که نباید آنتی‌بیوتیک برای آنها تجویز شود بیش از اندیکاسیون‌های تجویز این داروهاست!

درواقع موارد تجویز بیشتر شامل مواردی است که دندان بیمار مشکل سیستمیک برای بیمار ایجاد کرده است مانند تب، بی‌حالی، لنفادنوپاتی، سلولیت، تورم رو به گسترش در فضاهای سر و گردن، تریسموس بدون علت تشخیص داده شده. پروتکل تجویز پروفیلاکسی آنتی‌بیوتیک از این موارد هم کمتر است و حتی پزشکی مبتنی بر شواهد امروز بسیاری از موارد پروفیلاکسی آنتی‌بیوتیک در دندان‌پزشکی را زیر سوال برده است.

حال سوال اصلی این است چه تصوراتی باعث می‌شود با وجود اینکه دندان‌پزشکان می‌دانند نباید آنتی‌بیوتیک تجویز کنند برای درمان کانال ریشه اقدام به تجویز آنتی‌بیوتیک می‌کنند؟

● آنتی‌بیوتیک‌ها بیمار را درمان می‌کنند!

این تصور از اساس اشتباه است. دفاع خود بیمار و فرایند التهاب متعاقب آن باعث «درمان» می‌شود.

آنتی‌بیوتیک‌ها در بیماران با نقص ایمنی (و نه سالم) می‌توانند به این فرایند کمک کنند ولی در بیماران با ایمنی نرمال (یعنی تقریبا تمام بیماران مطب‌های ما) تاثیری ندارند!

● آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند موقت یا دائم جایگزین درمان شوند!

در کلینیک دندان‌پزشکانی را مشاهده کرده‌ام که بدون معاینه بیمار صرفا برای اینکه پذیرش بیمار را به روز دیگری موکول کنند (بیمار را از سرشان باز کنند!) اقدام به تجویز آنتی‌بیوتیک می‌کنند. آنتی‌بیوتیک نمی‌تواند جایگزین درمان ریشه شود. چه در دندان نکروز و چه دندان با پالپیپ غیرقابل برگشت. درواقع در هیچ‌کدام از این موارد خونرسانی برای رسیدن آنتی‌بیوتیک به موضع اصلی عفونت (پالپ) وجود ندارد یا کافی نیست. حتی در یک دندان با ضایعه پری‌آپیکال هم آنتی‌بیوتیک‌ها برای یک عفونت موضعی کنترل‌شده محصور در استخوان کار خاصی نمی‌کنند!

در مورد بیماران با عفونت در حال گسترش در فضاها و علایم سیستمیک هم به تاخیر انداختن درمان و تجویز صرف آنتی‌بیوتیک بدون درمان، کاری غیرعلمی، غیراخلاقی و خطرناک است و آنتی‌بیوتیک باید مکمل درمان علت (درمان ریشه یا خارج کردن دندان عامل) باشد بنابراین آنتی‌بیوتیک‌ها در اندودانتیکس، درمان به شمار نمی‌روند!

البته در برخی منابع معدود برای مواردی از قبیل ضایعات مقاوم به درمان آنتی‌بیوتیک به عنوان درمان پیشنهاد شده است ولی اینکه این درمان چه اندازه مبتنی بر شواهد علمی ‌است و دندان‌پزشکان می‌توانند به این منابع استناد کنند جای سوال دارد.

● آنتی بیوتیک‌ها محکم‌کاری محسوب می‌شوند و می‌توانند نقص‌های درمان را پوشش دهند!

بله! این جمله در اصل درست است! آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند حداقل برای مدتی نقص‌های برخی درمان‌های ریشه را پنهان کنند. مثلا در یک درمان ریشه شکست‌خورده که به ایجاد فیستول منجر شده است، فیستول را موقت ببندند یا مدتی علایم بیماران را کنترل کنند ولی ما دندان‌پزشک هستیم و کارمان درمان قطعی بیماران و از بین بردن علت مشکلات آنهاست! نه گول زدن بیماران و از بین بردن موقت شکایت اصلی آنها!

ما دندان‌پزشکان از پروتکل واحد درمانی براساس علم مبتنی بر شواهد تبعیت می‌کنیم که تمام محکم‌کاری‌های لازم را بیش از آنکه تصورش را کنیم برای تمام ‌انواع بیماران در نظر گرفته است!

اگر حتی بتوانیم در شرایط کشورمان بیشتر (و نه همه) استانداردهای درمانی رفرنس‌های دندان‌پزشکی را پیاده کنیم بدون شک نیازی به تمهیدات اضافی غیرعلمی (مانند تجویز آنتی‌بیوتیک) نیست!

راه جبران نقص‌های تکنیکی درمان مانند نبستن رابردم، ایزولاسیون ناکافی، ضدعفونی برخی ابزار‌ها (به جای استریلیزاسیون) جبران نقایص با تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها نیست.

● تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها ضرری ندارد!

اگر آنتی‌بیوتیک‌ها فقط میکروارگانیسم‌ها (و نه سلول‌های خودی) را هدف قرار می‌دهند، چرا اصلا برای همه بیماران آنتی‌بیوتیک تجویز نکنیم یا چرا همه بیماران پروفیلاکسی نشوند؟! حقیقت این است آنتی‌بیوتیک‌ها با وجود اینکه به خوبی به سمت میکروارگانیسم‌ها نشانه‌گیری می‌شوند ولی زیان‌های متنوعی را متوجه انسان‌ها می‌کنند! تعداد افرادی که هر سال در اثر آلرژی به آنتی‌بیوتیک‌ها فوت می‌کنند بیشتر از تعداد کسانی است که به خاطر رعایت نکردن پروفیلاکسی آنتی‌بیوتیک برای مشکلات قلبی-عروقی خود از بین می‌روند!

آنتی‌بیوتیک‌ها علاوه بر آلرژی، عوارض جانبی بسیار دیگری هم دارند؛ از اسهال و ناراحتی‌های گوارشی ساده گرفته تا تداخلات مرگبار با سایر داروها! آنتی‌بیوتیک‌ها داروهای ارزانی نیستند و تجویز آنها هزینه ایجاد می‌کند.

به علاوه مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها که تجویز غیرضروری آنتی‌بیوتیک از جمله توسط دندان‌پزشکان علت آن است می‌تواند جان تک‌تک افراد جامعه و حتی جان خود ما را تهدید کند، بنابراین در مواجهه با بیماران به پاسخ این سوال نیندیشیم که چه آنتی‌بیوتیکی باید تجویز کنیم، بلکه به این سوال پاسخ دهیم که اصلا لزومی ‌دارد آنتی‌بیوتیک تجویز کنیم یا خیر!

دکتر علی مرسلی

متخصص درمان ریشه دندان