آسیاب‌های بادی

بنا به‌نظر بیشتر تاریخ‌نویسان، تکنولوژی پیدائی آسیاهای بادی از بخش‌های شرقی ایران یعنی خراسان و سیستان سرچشمه گرفته است. در این بخش‌ها همواره بادهای دائمی به‌نام باد ۱۲۰ …

بنا به‌نظر بیشتر تاریخ‌نویسان، تکنولوژی پیدائی آسیاهای بادی از بخش‌های شرقی ایران یعنی خراسان و سیستان سرچشمه گرفته است. در این بخش‌ها همواره بادهای دائمی به‌نام باد ۱۲۰ روزه می‌وزد. نخستین مأخذی که در آن از آسیای بادی یاد شده است یک کتاب قدیمی هندی به‌نام آرتاساس ترای‌کانتیلیا در ۱۴۰۰ پیش از میلاد است که در آن به بالا بردن آب نیز اشاره شده است. آسیاهای بادی به‌عنوان منبع نیرو در تمدن‌های یونان و روم ناشناخته بود، ولی هرون اسکندریه شرحی از ابزار کوچکی که در آن از فشار هوا برای ارگ استفاده تواند شد داده است و چنانکه پیدا است هرگز نیز این وسیله ساخته نشد.

گزارش‌های نخستین پس از اسلام شرح‌ها و مدرک‌های مشخص‌تری دربارهٔ آسیاهای بادی واقعی که برای خرد کردن دانه‌ها و بالا بردن آب به‌کار می‌رفته به‌دست می‌دهند.

مسعودی همچنین در مورد سرزمین‌های آسیای بادی شرح بیشتری می‌دهد و می‌گوید: ”سیستان دیار باد و ریگ است و همان شهر است که گویند باد آنجا آسیاها را می‌گرداند و آب را از چاه کشیده باغ‌ها را سیراب کند و در همهٔ دنیا شهری نیست که بیشتر از آنجا از باد سود برد و خدا داناتر است.

آسیای بادی با محور قائم یعنی آسیای بادی ایرانی در زمان مغولان در قرن سیزدهم میلادی به چین رسید. آسیاهای بادی با محور قائم در جهان اسلام نیز گسترش یافت و در مصر به‌عنوان یکی از منابع اصلی نیرو برای خرد کردن نیشکر به‌کار رفت.

در سدهٔ یازدهم میلادی نیز آسیاهای بادی به جزایر دریای اژه، اسپانیا و پرتغال رسیده بود، ولی در آنجا محور آسیاب را به‌جا یاینکه عمودی باشد با تمایل افقی ۳۰ درجه می‌ساختند. با این تفاوت و با این نظر که برخی می‌گویند: ”این خود دلیلی برای اختراع جداگانه آسیاب در آن سرزمین‌ها است“، نمی‌توان این نظریه را پذیرفت زیرا از همان راه اختراعات دیگری در آن زمان‌ها به عرب رسیده بود و اختراع آسیای بادی نمی‌توانسته به‌طور جداگانه در آن ناحیه نیز انجام گرفته باشد، چه تفاوت اساسی در فرم بسیار ناچیز است.

نخستین بادی که از آسیای بادی در اروپای‌شمالی شده در فرانسه و در سال ۱۱۰۵ میلادی است، در سال ۱۱۸۰ میلادی نیز بادی از آسیای بادی در نرماندی شده است.

ابزارهای نخستین اندازه‌گیری و نقشه‌برداری که از تمدن‌های پیشین به‌جای مانده، مانند دیگر، آسیاهای بادی در ایران امروز نیز تا حدی در سیستان معمول بوده است.

ابزارهای کهن، ابتدائی و در عین حال نمایشگر قدرت خلاقه‌ٔ صنعتگران و مهندسان باستانی است. مسلماً انجام کارهای ساختمانی بزرگی که آثاری از آنها امروزه به‌جای مانده نیاز به کاربرد ابزارهائی داشته است که سازندگان را قادر به انجام پروژه‌های بزرگی چون تخت جمشید و شوش نموده است. افزون بر ابزارهای اندازه‌گیری، در نقشه‌برداری و ساختمان‌سازی و نیز ابزارهای سنجش وزن و حجم و دیگر مقادیر، برای پژوهش‌های ستاره‌شناسی و نجومی نیز نیاز به ابزارهای اندازه‌گیری دقیق داشته‌اند که با آنها می‌توانسته‌اند فواصل و زوایای نجومی را با دقت بسیار اندازه‌گیری نمایند. در این شاخه است که برای بار دیگر نیروی آفرینش اندیشمندان باستانی در پدید آوردن و ساختن ابزارها و پیشبرد تمدن مادی آشکار می‌گردد!.