شیخ اشراق و وجود شناسی

از نظر سهروردی اصل نهایی وجود نور قاهری (نور النوار یا مبدا هستی ) است که نور محض و نور حقیقی است وی می گوید (الله نور السموات والارض) است که اقتضای آن روشنی بخشی
می باشد و تجلی جزء …

از نظر سهروردی اصل نهایی وجود نور قاهری (نور النوار یا مبدا هستی ) است که نور محض و نور حقیقی است وی می گوید (الله نور السموات والارض) است که اقتضای آن روشنی بخشی

می باشد و تجلی جزء ذات نور می باشد نه عرض آن زیرا نور به سبب چند دیگر رویت

نمی شود ،علت وجودی نور خود اوست چه او قائم ذات خود و واجب الوجود باشد هرچه جز اوست مقید ،محدث و ممکن است ،در حقیقت نور و ظلمت دو حقیقت متفاوت و ناشی از دو مبدا مستقل نیستند چون ایجاب نور مستلزم سبب نور است .

وی معتقد است نور انواع گوناگون دارد و هر نوری دارای مراتب خاصی است و قدرت نورها از مبدا شروع شده و به پائین ترین قسمتها که

می رسد دیگر مبدا نور نبوده و نور جدیدی ایجاد نمی شود . در فلسفه اشراق که مبدع آن شیخ شهاب الدین سهروردی است بر خلاف مشائیان که عقول و معقولات فکر را ده مورد می دانند ،در این فلسفه نور قاهردارای امکانات بی نهایت است و جهان جلوه ای از ذات لا یتناهی است و انسان توانائی آن را ندارد که با محدودیتهای خود بر همه معقولات غلبه کند .

شیخ اشراق در زمینه جهان شناسی معتقد است به دلیل متعدد بودن دوایر وجودی هر یک از مخلوقات جهانی و بهره خاصی از نور دارد و به دلیل علاقه ای که در وجود همه موجودات متجلی است آنها دوست دارند خود را بیشتر و سریعتر به منبع نورنزدیک نموده و به آن سمت حرکت کنند .بنابر این مراتب هستی شناختی شیخ به شرح زیر است :

۱) نورقاهر

۱-۱) حوزه عقول یا اصل افلاک

۲-۱) حوزه نفوس

۳-۱) حوزه هیات ها که شامل:

الف) حوزه هیات های مثالی(برای هر شی یک مثالی وجود دارد )

ب) حوزه هیات های عادی که به دو صورت است

۱) عناصر بسیط :عالم جمادی ،نباتی و حیوانی

۲) عناصر مرکب: عالم جمادی و نباتی ،حیوانی

در ادامه بحث سهروردی سعی می کند که به این مسئله پاسخ دهد که جهان قدیم است یا حادث او بیان می کند که جهان پرتوی از نور قاهر است و مقید و وابسته می باشد و قدیم نیست، ولی چون پرتوی از نور قاهر است قدیم است زیرا بعضی از نورهامستقیما از مبدا نور می آیند و قدیمند ولی بعضی در ارتباط مستقیم نیستند بنابر این قدیم نمی باشند؛ کسانی که به اعتبار محدث بودن اشیاء پیرامون خود جهان را محدث می دانند دچار یک استقراء ناقص شده اند و نمی توانند حکم کل بدهند .

وی در باب انسان شناسی می گوید انسان والاترین کانون نور مجرد است در نگاه سهروردی برای رسیدن به کمال ،انسان باید از حکمت نظری و ذوقی بهره مند شود .

مبدع مکتب اشراق معتقد است که عقل یا نفس ملکی (منشا هوش)،نفس بهیمی (خشم و سلطه جوئی ) ،نفس حیوانی (لذت جوئی) محرکات

سه گانه آدمی هستند او در یک نظام افلاطونی عدالت را در هماهنگی این قوای نفسانی می داند. در نظر سهرودی چنان که درجات متعدد هستند تکامل روحی نیز مراحل متعدد بی شمار دارد

سهروردی در زمینه شناخت شناسی نیز می گوید معرفت بر سه پایه اصلی وحی ،عقل نظری و ذوق و اشراق بنا شده است و اینها با یکدیگر هرگز تعارض ندارند و در واقع وحی هر دو را در جایگاه مناسب خود مورد تایید قرار می دهدکه مهمترین مراحل آن عبارتند از

۱) مرحله من شخصیت بسیار شدید است و فعل ناشی از خود پرستی می باشد

۲ ) مرحله تو نیستی،فرد جذب اعمال خود می شود و از همه اشیاء رو بر

می گرداند

۳ ) مرحله من نیستم که دنباله مرحله قبل است

۴ ) مرحله تو نیستی :نفی مطلق من و اثبات تو که در حکم تفویض کامل به آرای خداوند است۵ -مرحله من نیستم و تو نیستی ،که درهردو مرحله فکر نفی می شوند و آگاهی اشراقی ایجاد می شود .

منابع:

عبد الرفیع حقیقت،سهروردی،شهید فرهنگ ملی

محسن کدیور ،اندیشه سهروردی،فصلنامه آیینه پژوهش

سید جعفر سبحانی ،حکیم سهروردی ،حکمه الاشراق

طهورا اندیشمند