محكم و متشابه

محكم از احكام به معنای اتقان است .
و مراد از كلمه یا آیه محكمه , آن است كه معنای آن واضح است و چند وجهی یا مبهم نیست . و به قول راغب اصفهانی چه از نظر لفظ , چه از نظر معنی , شبهه در آن راه …

محكم از احكام به معنای اتقان است .

و مراد از كلمه یا آیه محكمه , آن است كه معنای آن واضح است و چند وجهی یا مبهم نیست . و به قول راغب اصفهانی چه از نظر لفظ , چه از نظر معنی , شبهه در آن راه ندارد. مانند اكثر آیات تشریع ( آیات الاحكام ) و مواعظ و آداب و اخلاق قرآن . متشابه از تشابه است یعنی همانندی , و هم ریشه با شبهه و اشتباه است . و عبارت یا آیه متشابه به گفته راغب اصفهانی ظاهرش بیانگر باطنش نیست . شیخ طوسی می نویسد : محكم آن است كه به خاطر وضوحش بدون قرینه یا دلالت [ خارجی ] به صرف توجه به ظاهرش مراد از آن دانسته شود .... و متشابه آن است كه با توجه به ظاهرش مراد از آن دانسته نشود , مگر آنكه قرینه ای [ خارجی ] بر آن افزوده شود كه معنای مراد را برساند. ( تبیان , ذیل تفسیر آیه ۷ سوره آل عمران ). بـه تـعـریـف دیگر متشابه لفظی است محتمل وجوه معانی كه در معرض شك و شبهه است و لذا محتاج به تاویل است ; و هم قابل تاویل صحیح است و هم تاویل فاسد. مانند اكثر آیات خلق ( آفرینش انسان و انسانها , و تقدیر و صفات و افعال الهی . ( التمهید , ۳/۸ ). اكـثریت عظیم آیات قرآنی محكم , و اقلیت آنها ( در حدود دویست آیه ـ التمهید , ۳/۱۴ ) متشابه است . بعضی از متكلمان و جدل پیشگان با تمسك به آیاتی چون هذا بیان للناس ( آل عمران , ۱۳۸ ) و كتاب احكمت آیاته ثم فصلت من لدن حكیم خبیر. ( هود , ۲ ) منكر وجود متشابهات در قرآنند. و به عكس با تمسك به آیاتی چون اللّه الذی انزل احسن الحدیث كتابا متشابها. ( زمر , ۲۳ ) برآنند كه همه قرآن متشابه یا متشابهات است . اخـبـاریه نیز كمابیش همین حرف را می زنند و فهم قرآن را جز از طریق اخبار و احادیث معصوم (ع ) جایز نمی دانند ( التمهید , ۳/۱۵ ). قـرآن كـریـم خـود بـه فصیح ترین وجهی به وجود محكمات و متشابهات در قرآن تصریح دارد و درباره هر یك توضیح می دهد : او كسی است كه كتاب [ قرآن ] را بر تو نازل كرد كه بخشی از آن محكمات است كه اساس كتاب است و بخش دیگر متشابهات است .