تغییر فرهنگ هدیه, راه احیای صنایع دستی ایران

ایران همواره در طول تاریخ به عنوان کشوری با آثار کهن تاریخی و هنری معروف بوده و ایرانیان مبتکر هنرهایی بوده اند که امروزه کاربردی جهانی دارد

ایران همواره در طول تاریخ به عنوان کشوری با آثار کهن تاریخی و هنری معروف بوده و ایرانیان مبتکر هنرهایی بوده اند که امروزه کاربردی جهانی دارد.

حضور کمرنگ هنرهای سنتی و صنایع دستی در نمایشگاههای بین المللی ، نبود بسته بندی مناسب ، حضور روز افزون محصولات تقلبی ، بی کیفیت و ارزان خارجی و تصاحب بازار محصولات داخلی توسط آنان ، گرانی مواد اولیه تولید صنایع دستی و عوامل و شرایطی مانند آن باعث شده است که به مرور زمان تولید صنایع دستی مقرون به صرفه نبوده و هنرهای اصیل ایرانی در مهد آفرینش خود منسوخ شود.

اهمیت حفظ و احیای هنر های سنتی و صنایع دستی ایران و تبعات مادی و معنوی آن ما را بر آن داشت تا با " یحیی رحمتی " ، مدیر کل حفظ و احیای معاونت هنرهای سنتی و صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری در باره برنامه های اداره تحت مسئولیت او برای بهبود وضعیت کنونی به گفت وگو بنشینیم.

وی ، حفظ و احیای هنرهای سنتی و صنایع دستی را نیازمند عزمی ملی دانسته و می گوید :" هنرهای سنتی و صنایع دستی ارز آور و اشتغالزا هستند و می توانند مشکلات اقتصادی زیادی را حل کنند و این امر لزوم حفظ و احیای آنها را به عنوان یک عزم ملی دوچندان می کند."

رحمتی ، با اشاره به وجود ۲۵۰ رشته هنر های سنتی و صنایع دستی در ایران ، رسیدگی به تمام مشکلات این هنرها را نیازمند وقت و زمانی زیاد و اعتبارات کافی می داند و می افزاید :"ما کارهای زیادی را در دست اجرا داریم ولی کار در این حوزه به سرعت پیش نمی رود و باید به مرور زمان انجام شود."

اما در داخل مجموعه هنرهای سنتی و صنایع دستی نیز موفقیت هر بخشی نیاز به همکاری سایر بخشها دارد مثلا برای حفظ و احیا نیاز به آموزش ، ترویج و حمایتهای بازرگانی است . رحمتی با تاکید بر این امر ، مسئولیت و وظایف ذاتی اداره کل حفظ و احیا را مستتر در اسم آن عنوان کرده و می گوید :" وظیفه ما حفظ هنر های سنتی و صنایع دستی موجود و احیای هنرهای فراموش شده است و تا کنون کارهای زیادی هم در این راه انجام داده ایم ."

از او می پرسم ، چه کارهایی و او سعی می کند تا حدی به برنامه هایی که در دست اجرا دارند اشاره کند و اظهار می دارد :" ما امسال حداقل ۶ مورد از هنرهای سنتی و صنایع دستی ایران را که منسوخ شده اند و یا در آستانه منسوخ شدن هستند برای کاربری های جدید مورد بررسی قرار داده ایم تا دوباره به چرخه تولید بیایند ."

وقتی جویای نمونه هایی از این هنرها شدم ، ادامه می دهد:" مثل انواع پوشاکی که با نمد تهیه می شده اند و دیگر کاربردی ندارند با این تفاوت که از همان نمد کالاهای دیگری تهیه می کنیم همانگونه که در ایتالیا می بینیم از نمد استفاده های مختلفی می کنند و بسیار هم مورد اقبال عمومی قرار گرفته است ."

احیای هنری که سالیان سال در یک کشور یا منطقه ای رواج داشته و فراموش شده است، به ویژه اگر اطلاعات درستی در دست نباشد، بسیار مشکل است. رحمتی ، با تایید این موضوع، از نبود مستندات کافی برای اغلب هنرهای منسوخ شده ابراز تاسف می کند و می گوید: یکی از مهمترین کارها در فرایند احیای این هنرها، تهیه اطلاعاتی از مواد اولیه ، مراحل تولید ، فرم و روش ساخت آنها است.

وی می افزاید :" جمع آوری مستندات برای هنرهای سنتی بیسار دقیق و حساس است و ما منابع اطلاعات کمی داریم چرا که افراد معدودی از سازنده های این هنر ها باقی مانده اند.از طرف دیگر برای اینکه سرنوشتی مشابه برای هنرهای فعال موجود پیش نیاید ، از هم اکنون اقدام به مستند سازی آنها نموده ایم ."

رحمتی خاطرنشان می کند: "شهر و حتی روستایی در کشور ما نیست که هنری سنتی و یا صنعتی دستی نداشته باشد ، برای این منظور اطلسی از این هنر ها در دست تهیه است و ۵ استان در اولویت هستند که البته هنوز نهایی نشده اند ولی بانک اطلاعات هنرمندان ایران که مهرماه سال گذشته آغاز شده مراحل پایانی خود را می گذراند و بیش از ۴۰ هزار هنرمند در این بانک عضویت دارند و کارت شناسایی دریافت کرده اند.بانک اطلاعات هنرمندان شاخص تهرانی نیز به خوبی پیش رفته و در حال پیگیری است ".

این را رحمتی با عشقی که حاکی از رضایت است می گوید و تاکید می کند:" این کار برای اولین بار در کشور ما صورت گرفته است و اولویت کارهای سال جاری ماست ."

● حفظ هنر یا هنرمند؟

برای ایجاد و خلق یک اثر هنری عوامل متعددی در کار هستند ولی مهمترین قسمت آن هنرمندی است که آن هنر را می آفریند .

رحمتی با اشاره به ایجاد تسهیلاتی برای هنرمندان هنرهای سنتی و صنایع دستی به عنوان مهم ترین عنصر تولید این هنرها می گوید :" حفظ و احیای هنرهای سنتی و صنایع دستی بدون توجه به شرایط هنرمند ، کارگاه و مواد اولیه او موثر نیست و ما به آن توجه ویژه داریم. از طرفی در صورتی می توانیم ادعا کنیم هنری احیا شده است که بازار داشته باشد . هنری که تولید شود بدون اینکه مصرف کننده و بازار داشته باشد باز هم محکوم به فراموشی می شود.بنابر این در کنار بحثهای آموزشی که حجم قابل توجهی از کار حفظ و احیا را به خود اختصاص داده ما وظیفه جدیدی را به استانها برای اولین بار سپرده ایم که بهینه سازی در تولید و استاندارد سازی صنایع دستی است ."

اصالت هنرهای سنتی امری اجتناب ناپذیر است چراکه در غیر این صورت طی سالهای متمادی یک هنر ماندگار نخواهد بود، اما در هر زمان با توجه به نیاز روز باید هنر را وارد زندگی مردم نمود .

مدیرکل حفظ و احیاء معاونت هنر های سنتی و صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری، با اشاره به لزوم حضور در عرصه های بین المللی ، نبود بسته بندیهای مناسب را یکی از مهم ترین مشکلات صنایع دستی ایران دانسته و می گوید:" بسته بندی مناسب یکی از تاثیرگذارترین بخش های حفظ هنرهای سنتی و صنایع دستی ایران است و بررسی در این حوزه از اولویتهای دیگر ماست که در مرحله اول دو نوع شیشه تهران ، ورنی اردبیل ، سرامیک تبریز ، ملیله زنجان ، احرامی بافی یزد ، خاتم اصفهان و دو نوع سرامیک میبد را برای بررسی انواع بستهبندی در آب و هوای مختلف ، تاثیر ات محصول به محیط ، تاثیرات محیط بر محصول فرستاده ایم ."

اداره کل حفظ و احیاء معاونت هنر های سنتی و صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری، یک کار جالب دیگر هم کرده و آن احیای حرفه هایی است که به نوعی از آلات و ابزاری سنتی استفاده می کنند و وسایل آنها با دست ساخته می شوند و به این ترتیب به نوعی حرفه های منسوخ شده را نیز احیا می کنند.

● فرهنگسازی، راه حفظ هنرهای سنتی

رحمتی ، حفظ و احیای هنر های سنتی و صنایع دستی را نیازمند فرهنگسازی در رسانه های جمعی به خصوص رسانه ملی می داند و تاکید می کند:" ما بازاری ۷۰ میلیونی و بکر داریم اما تا زمانی که صنایع دستی در سبد خانوار قرار نگیرند این بازار دست نخورده می ماند."

می پرسم به نظر شما، چطور می توانیم هنرهای سنتی و صنایع دستی را در سبد خانوار قرار دهیم ؟

می گوید:" هنر هر جا باشد زیباست ، در دکوراسون منزل ، در اتومبیل ، در لباس و پوشاک ، در برنامه های تلویزیونی به عنوان هدیه و... در رابطه با فقط هدیه باید بگویم که ما در طول به مناسبتهای مختلف به دوستان ، اقوام و خانواده مان هدیه می دهیم و در دنیا به هدیه دادن معروف هستیم ولی چقدر هدایای ما به صنایع دستی اختصاص دارند؟!

اگر ما در بازار داخلی موفق شویم حتما بازار های خارجی را هم می توانیم در دست بگیریم . کاری که کشور تایلند انجام داده و در حل حاضر در تمام کشور ها صنایع دستی این کشور فروشگاههای اختصاصی دارند. "

در طول گفتگو با " یحیی رحمتی " هر از گاهی که او ناچار بود برای پاسخگویی به تماسهای کاری، صحبتش را قطع کند به اتاق او که نمونه ای از کاربری صنایع دستی در یک اداره بود توجه کردم که چطور از گلیم به عنوان پاراوان ، روگش صندلیها و زیر انداز، از گلدانهای سفالی برای گلهای تزیینی ، از پارچه قلمکار برای رو میزی و ... استفاده کرده است و به این موضوع اندیشیدم که چقدر زیباست که تمام ادارات دولتی ما به خصوص آنهایی که وظایفی بین المللی دارند از این ابتکارات استفاده کنند و الگویی برای مردم شوند.

میترا یزدچی