ATM , از دیروز تا امروز

خودپرداز یا ATM Automated Teller Machine که گاه, عابر بانک یا آنی بانک نیز نامیده می شود دستگاهی الکترونیکی است که به مشتریان بانک ها و موسسه های مالی امکان می دهد تا در محیط های عمومی و بدون نیاز به متصدی, صندوق دار و یا کارمند انسانی به حساب خود دسترسی یافته و امور بانکی خود را انجام دهند

خودپرداز یا ATM)Automated Teller Machine) که گاه، عابر بانک یا آنی بانک نیز نامیده می شود دستگاهی الکترونیکی است که به مشتریان بانک ها و موسسه های مالی امکان می دهد تا در محیط های عمومی و بدون نیاز به متصدی، صندوق دار و یا کارمند انسانی به حساب خود دسترسی یافته و امور بانکی خود را انجام دهند.

خودپردازها با چنین تکنولوژی پیشرفته ای تنها ساخته دست یک مخترع نبوده و ترکیبی از چندین اختراع مختلف هستند. ایده به کارگیری خودپردازها در نظام بانکداری حدود ۵۰ سال پیش و از طریق تلاش های مستقل و همزمان کشورهای ژاپن، سوئد، ایالات متحده و انگلستان آغاز شد. اگرچه امروزه استفاده از این دستگاه ها بسیار رایج و متداول است، در دهه ۱۹۶۰ مردم از سپردن پول خود و اعتماد کردن به چنین دستگاهی هراس داشتند. طراحی و مفاهیم مقدماتی دستگاه های خودپرداز از زمان اختراع آن ها تغییر چندانی نداشته است اما روش های رمزگذاری و امنیت به طور مداوم در حال تغییر و بهبودند.

● اولین خودپرداز

لوتر جورج سیمجیان در سال ۱۹۳۹ اولین ماشین خودپرداز را در آمریکا اختراع کرد. این محصول که به دلایلی با تاخیر به بازار معرفی شد، بانکوگراف نام داشت. سیمجیان متوجه شد که بانک ها تمایل چندانی به این نوع تکنولوژی جدید نشان نمی دهند، با این وجود برای ۲۰ مدل از ماشین هایش تقاضای مجوز کرد و در نهایت موفق شد سیتی بانک نیویورک را متقاعد به نصب ۶ ماهه یک نمونه آزمایشی بانکوگراف در این بانک کند. بانکوگراف می توانست سکه، چک و پول نقد دریافت کند اما قادر به پرداخت پول نقد نبود. برای اطمینان بخشیدن به مشتریان و اینکه آن ها دوباره به پول خود دسترسی خواهند داشت یک دوربین بسیار کوچک درون بانکوگراف نصب شده بود که از هر عملیات پرداخت عکس می گرفت و به عنوان رسید یک کپی از آن عکس را در اختیار مشتریان قرار می داد. اما طبق گفته سیمجیان تنها افرادی که از این دستگاه استفاده می کردند قماربازها و افراد شروری بودند که از برخورد رو در رو با متصدی بانک امتناع داشتند. در پایان این دوره، عدم اطمینان مشتری ها به این تکنولوژی جدید و تردید در سپردن پول های خود به این دستگاه منجر به بلا استفاده ماندن بانکوگراف و انتقال آن از بانک شد و سیمچیان نیز به سراغ اختراعات دیگری رفت.

● دهه ۱۹۶۰

در اواخر دهه ۶۰ شرایط تغییر کرد و عده بیشتری از مردم به استفاده از بانکداری اتوماتیک، آزمایش آن و اعتماد به تکنولوژی های ناآشنا تمایل پیدا کرده و بانک ها نیز به ارزش دستگاه های خودپرداز پی بردند. اولین دستگاه خودپرداز در سال ۱۹۶۶ در توکیو مورد استفاده قرار گرفت. اگرچه اطلاعات کمی از این دستگاه موجود است، به نظر می رسد این خودپرداز با یک کارت شناسایی کار می کرده است. مهندسان در سوئد و انگلیس نیز به طور جداگانه و همزمان در حال فعالیت بودند و در اویل دهه ۶۰ دستگاه های ATM خود را ساختند. اولین دستگاه خودپردازی انگلیسی را بانک بارکلی در لندن شمالی مورد استفاده قرار داد. در سال ۱۹۶۷ هنگامی که جان شِفِرد بارُون، مخترع انگلیسی، درون وام حمام نشسته بود ایده ای به ذهنش رسید: اگر دستگاه های فروش می توانستند بسته شکلات تحویل دهند چرا نتوانند پول نقد تحویل دهند؟ او یک دستگاه خودپرداز پول نقد اختراع کرد و ایده خود را به صنایع دِلارو فروخت؛ دِلارو این ماشین را DACS نامید که مخفف De La Rue Automatic Cash System بود. اولین دستگاه آزمایشی DACS در بانک بارکِلِی لندن نصب شد؛ بارکلی در یک بیانیه خبری اعلام کرد که کمدین معروف رِگ وارنِی، ستاره برنامه کمدی تلویزیونی «در اتوبوس ها»، اولین فردی در کشور بوده که در ۲۷ ژوئن سال ۱۹۶۷ از یک دستگاه پرداخت کننده پول نقد در بارکِلِی اِنفیلد استفاده کرده است. در آن زمان کارت های خودپرداز پلاستیکی وجود نداشتند و دستگاه شفرد بارُون از قبض های کاغذی ای استفاده می کرد که با کربن ۱۴(یک جوهر رادیواکتیو ضعیف) چاپ شده بودند. بدین ترتیب دستگاه می توانست قبض را خوانده، شناسه کربن ۱۴ روی آن را شناسایی کند و آن را با یک شماره شناسایی شخصی یا همان پین، مطابقت دهد. ایده استفاده از یک شماره شناسایی شخصی یا پین توسط جان شفرد بارُون مطرح شد و همسرش کاروُلین ایده او را تکمیل کرد؛ او به منظور به خاطر سپردن آسان تر، شماره شش رقمی پیشنهادی جان را، به شماره ای چهار رقمی تغییر داد. این قبض ها باید از متصدیان بانک خریداری می شد و چند ساعت بعد از خرید قبض، مشتریان به بانک برگشته و برای دریافت پول نقد، قبض های خود را وارد ماشین DACS می کردند؛ سپس مشتری کد شناسایی را وارد و پول نقد خود را که در هر بار استفاده حداکثر ۱۰ پوند بود دریافت می کرد. در سال ۱۹۶۸ بارکِلی و چند بانک دیگر دستگاهی را معرفی کردند که به جای قبض های کاغذی از کارت های پلاستیکی استفاده می کرد. ایراد این ماشین ها این بود که همیشه کارت را می بلعیدند و مشتریان برای رسیدگی به سایر امور خود مجبور به خرید یک کارت دیگر بودند.

● اولین کارت های خودپرداز مغناطیسی

بعد از اروپا، دستگاه های ATM در آمریکا، دالاس و تگزاس روی کار آمدند. در سال ۱۹۶۹ شرکت آمریکایی دُوکاتل اولین دستگاه خودپرداز را در آمریکا ساخت. این دستگاه که مشابه دستگاه DACS انگلیسی ها بود دُوکاتِلِر نام گرفت و در بانک کِمیکال نیویورک نصب شد. بانک کِمیکال در اعلانی تبلیغاتی خود گفت: «در ساعت ۹ صبح سوم سپتامبر سال ۱۹۶۹ شعبه این بانک درهای خود را به روی مشتریان خواهد گشود، درهایی که هیچ گاه بسته نخواهد شد.» دِوکاتِلِر اولین دستگاهی بود که به مشتریان امکان استفاده از کارت های پلاستیکی قابل استفاده مجدد را می داد. کارت ها از یک نوار مغناطیسی کدگذاری شده استفاده می کردند که علاوه بر ایمنی بیشتر آن ها را دوباره قابل استفاده می کرد. اگرچه دُوکاتِلِر مشابه دستگاه ATM اولیه سیمجیان بود و سایر تولیدکنندگان نیز در این عرصه گام هایی برداشته بودند، این شرکت اولین شرکتی بود که تقاضای ثبت اختراع این دستگاه را داد و در نتیجه موزه اِسمیت سونیان، شرکت دُوکاتل را به عنوان مخترع اولین دستگاه خودپرداز مغناطیسی به رسمیت شناخت. دُونالد وِتزِل، که در آن زمان نائب رئیس بخش برنامه ریزی محصولات شرکت دُوکاتلر بود، مخترع اصلی این دستگاه است. طبق گفته وِتزِل ایده ساخت این دستگاه هنگام انتظار در صف بانک دالاس به ذهنش خطور کرد. توسعه و ساخت این ATM در حدود پنج میلیون دلار هزینه داشته است. بخش هایی از مصاحبه دان وِتزِل درباره دستگاه خودپردازش: «نه، دستگاه در سالن اصلی نصب نشده بود، در واقع روی دیوار بیرونی بانک قرار داشت. برای محافظت از دستگاه در برابر باران و سایر موارد آسیب رسان سایبانی روی آن نصب کرده بودند. اما متاسفانه سایبان خیلی بالا بود و باران به زیر آن نفوذ می کرد. یک بار آب وارد دستگاه شد و مجبور شدیم تعمیرات اساسی ای انجام دهیم.»

● رایج شدن خودپردازها

خودپردازهای اولیه آن چنان گران بودند که سالانه در حدود ۸۰۰۰ دلار بیشتر از یک کارمند معمولی برای بانک ها هزینه داشتند. هنگامی که مشتریان به استفاده از دستگاه های ATM تمایل نشان دادند، بسیاری از بانک ها شروع به خریداری دستگاه های خودپرداز داکُوتل کردند تا مانع مراجعه مشتریان خود به سایر بانک ها شوند. تا سال ۱۹۷۰، بسیاری از بانک های آمریکا به دستگاه های ATM روی آوردند. در سال ۱۹۷۱ داکُوتل تُوتال تِلِر را، که اولین خودپرداز بانکی با عملکرد کامل بود، به بازار عرضه کرد. در همین زمان دایبُلد اولین دستگاه TABS خود را در شعبه یکی از بانک های آمریکا نصب و فوجیتسو نیز خودپردازی در ژاپن نصب کرد. در سال ۱۹۷۳، حدود چهار سال بعد از ساخت اولین محصول، با وجود بالا بودن قیمت خودپردازها، هر ATM حدود ۳۰۰۰۰ دلار، بیشتر از ۲۰۰۰ خودپرداز، که بیش ترشان ساخت داکُوتل و دایبُلد بودند، در ایالات متحده مورد استفاده قرار گرفتند. بانک ها برای معرفی این دستگاه جدید به مشتریان خود، از هر نوع فن تبلیغاتی استفاده کردند. به طور مثال یک بانک در اُوهایُو، برای جلب توجه مشتریان خانم، پشتیبانی مالی ساخت یک فیلم شش ساعته تلویزیونی را در یک کانال محلی به عهده گرفت. آگهی های بازرگانی بانک در طول فیلم، هر بیست و پنج دقیقه یک بار مزیت های دستگاه خودپرداز جدید خود را شرح می دادند.

● ورود خودپردازهای متصل به شبکه

دستگاه های خودپرداز، در ابتدا دارای سیستم off-line بودند، به این معنی که پول به طور اتوماتیک از حساب برداشت نمی شد. هر دستگاه مجزا به بانک اتصال داشت و حساب های بانکی توسط یک شبکه کامپیوتری به یکدیگر متصل نبودند. در سال ۱۹۷۴ اولین دستگاه های خودپرداز متصل به شبکه ساخته شدند. این فناوری جدید به مشتریان امکان می داد تا بدون در نظر گرفتن نوع و ارتباط بانکی، از تمامی خودپردازهای جهان پول نقد برداشت کنند. بدین ترتیب بانک ها نیز توانستند خودپردازهای خود را در محیط های گسترده تری، از جمله مراکز فروش، محیط های ورزشی و حتی کشتی های سفری، نصب کنند. در دهه های ۷۰ و ۸۰، شبکه های درون بانکی ای مانند Cirrus و Plus ایجاد شدند که معاملات بین بانکی را ممکن می کردند. با وجود تمامی این پیشرفت ها، هنوز هم جلب اعتماد کامل مردم نسبت به خودپردازها کار ساده ای نبود. در سال ۱۹۷۷ رئیس سیتی بانک ریسک بزرگی را پذیرفت و برای نصب دستگاه های خودپرداز در سراسر نیویورک بیش از ۱۰۰ میلیون دلار هزینه کرد. سرمایه گذاری سیتی بانک، ژانویه سال بعد به بار نشست، هنگامی که یک طوفان عظیم از نیویورک عبور کرد و برفی با ارتفاع ۱۷ اینچ سطح شهر را پوشاند. بانک ها برای چندین روز بسته شدند و استفاده از ATM ۲۰ درصد افزایش یافت. در همین روزها بود که سیتی بانک شعار تبلیغاتی خود را آغاز کرد: «سیتی بانک هیچ وقت به خواب نمی رود.» پوستر و بیلبوردهای تبلیغاتی، مشتریانی را نشان می داد که در حال تلاش برای رساندن خود به خودپردازهای سیتی بانک بودند. از آن پس تقریباً تمام بانک های کشور شعار سیتی بانک را دنبال کردند. دوران خودپردازها شروع شده بود. در دهه ۱۹۹۰ بانک ها برای استفاده از خودپردازها مردم را ملزم به پرداخت هزینه کردند، اقدامی که به نفع بانک ها بود اما موجب خشم مشتریان شد. در این میان مشتریان با جرایم و تخلفات مربوط به خودپردازها نیز روبه رو بودند. افرادی که در تاریکی یا محل های ناامن از خودپرداز استفاده می کردند طعمه سارقان می شدند، تبهکاران به دنبال ابداع راه هایی برای دزدیدن شماره های شناسایی شخصی یا همان پین های مشتریان بودند و حتی برای دستیابی به اطلاعات شخصی، دستگاه های پول تقلبی ساخته بودند. دولت های شهری و کشوری برای مبارزه با چنین مشکلاتی قوانینی مانند قانون امنیت خودپرداز نیویورک در سال ۱۹۹۶، را تصویب کردند؛ قانون امنیت خودپرداز نیویورک، بانک ها را ملزم به نصب و استفاده از سیستم هایی همچون دوربین های امنیتی و آیینه های انعکاسی می کرد.

● خودپردازهای امروزی

طبق آمارهای منتشر شده توسط ATMIA (ATM Industry Association) ATM، امروزه تعداد کل خودپردازهای مورد استفاده در جهان به طور تقریبی بیش از ۱.۸ میلیون تخمین زده شده است، که هر پنج دقیقه یک خودپرداز به این رقم اضافه می شود. مؤسسات و نهادهای اقتصادی، به منظور بررسی میزان استفاده از خودپردازها در مقیاس بین المللی، جهان را به هفت بخش تقسیم کرده اند، که ایالات متحده، کانادا، اروپا و ژاپن چهار بخشی هستند که بالاترین میزان استفاده از دستگاه های خودپرداز را دارند. بیشتر از ۱۵۰ میلیون آمریکایی از کارت ATM استفاده می کنند و تعداد معاملاتی که سالانه از طریق ATM انجام می شود به حدود ۱۲ میلیارد می رسد. بیشتر خودپردازها در اماکن پرجمعیت و در دسترس واقع شده اند و در موارد ضروری به سرعت و آسانی پول نقد در اختیار ما می گذارند. اما اگر هنگام نیاز به پول نقد در نقطه ای دور افتاده بیرون از شهر یا کشور و یا در یک روستا باشید چه اتفاقی می افتد؟ اگر در قطب جنوب باشید چه کار می کنید؟ نگران نباشید، خودپردازها حتی در قطب جنوب نیز هستند. جنوبی ترین خودپرداز جهان در ایستگاه مَکمُوردُو در قطب جنوب قرار دارد که یکی از جنوبی ترین مکان های کره زمین است. از طرف دیگر، شمالی ترین خودپرداز در بخش شمالگان نروژ که اِسوالبارد نام دارد واقع شده است.

بلندترین ATM در کشور تبت، و در ارتفاع ۴۵۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد؛ و کم ارتفاع ترین خودپرداز که ۴۲۱ متر زیر دریا است، توسط یک مغازه دار محلی در دریای مرده در کشور اسرائیل نصب شده است. دستگاه های خودپرداز در سراسر جهان عملکردهای متنوع و بی شماری دارند؛ کارایی بسیاری از خودپردازهای بین المللی از معاملات مالی ساده فراتر رفته است. برای مثال خودپردازها در هند امکان پرداخت اعانه و کمک های مذهبی و دینی مشتریان را از طریق شبکه های بانکی ممکن می سازند. امروزه تغییر کاربری دستگاه های ATM و افزایش یافتن اعتماد مردم به این فناوری منجر شده که این دستگاه ها حتی در کشتی های سفری نیز نصب شوند، به طوری که حضور ATM در کشتی های جنگی خارجی آمریکایی فراگیر شده است. فروش بلیط سفرهای هوایی، فیلم های سینمایی و رسیدگی به امور پزشکی از دیگر امکانات خودپردازها است. با وجود اینکه آمار کاملاًَ دقیقی از تعداد کل خودپردازهای موجود جهان در دست نیست، این دستگاه ها تبدیل به مکملی اساسی برای حیات شهرها، کشورها و حتی دریاها شده اند.

به تازگی در صنایع ATM گفت وگوهایی آغاز شده است مبنی بر اینکه تولیدکنندگان به سوی ایجاد ارتباطات بی سیم گام برمی دارند. بسیاری از شرکت ها به گسترش این تکنولوژی جدید متمایل شده اند که مزیت های بسیاری را برای آینده صنایع آن ها به همراه دارد و به سود خود و مشتریانشان است. با وجود اینکه ارتباطات بی سیم در سایر بخش های صنعتی مانند تلفن های همراه و لپ تاپ ها پدیده جدیدی نیست، دنیای خودپردازها به تازگی وارد این عرصه می شود. کاهش استفاده از دستگاه های خودپرداز در سال های اخیر پدیده جدیدی است که صنعت ATM با آن رو به رو است. این افت به علت کاهش استفاده از پول نقد، افزایش مبادلات غیر نقدی، رواج یافتن بانکداری آنلاین و استفاده از کارت های اعتباری و دبیت کارت ها به جای پول نقد در هنگام خرید می باشد. با این وجود، خودپردازها جایگاه خود را در زندگی مدرن امروزی حفظ خواهند کرد، ATMIA در گزارش خود اعلام کرده است که پول نقد دست کم تا یک نسل بعد همراه ما خواهد بود.

منطق و دلایل فراوانی برای اثبات این ادعا وجود دارد. در حال حاضر در ۶۵% از کل معاملات مالی جهانی، حدود ۳۶۰ میلیارد معامله نقدی در هر سال، از پول نقد استفاده می شود. در استفاده از پول نقد نیازی به بایگانی اطلاعات و بررسی های امنیتی نیست و شما می توانید ناشناس پول مبادله کنید. بیش از ۹۰ درصدِ شش میلیون دستگاه نصب شده در ایالات متحده، با پول نقد کار می کنند. از سوی دیگر پول نقد، ملموس و عمومی تر است و در نتیجه از طرف مشتریان مقاومت زیادی برای از میان برداشتنش وجود دارد. روی هم رفته، پول نقد و خودپردازها هر دو نقش بسیار مهمی در آینده قابل پیش بینی نظام بانکداری دارند؛ و با در نظر گرفتن ویژگی های در حال پیشرفت خودپردازها، موفقیت ATM، حتی با کاهش استفاده از پول نقد، امری کاملاً آشکار است.

نویسنده: منیره لطفی