کتاب هایی که نگاه می کنند

کتاب عکس, جای خالی قاب های روی دیوار را پرمی کند

عکسها زودتر از واژه ها نگاه شما را می‌دزدند به همین خاطر احتمالا قبل از خواندن این گزارش به عکس‌های آن نگاه کرده‌اید حتی ممکن است عکسها شما را به خواندن گزارش تشویق کرده باشند.عکسها نسبت به کلمات با سرعت بیشتری ارتباط برقرارمی‌کنند و در صفحات مطبوعات به نسبت جایی که اشغال می‌کنند معمولا اطلاعات بیشتری درباره موضوع به مخاطب می‌دهند البته این نگاه تنها درباره موضوعاتی است که قابلیت عکس شدن دارند .چون برای برخی موضوعات نمی‌توان عکس خاصی درنظر گرفت.

دیدن و تماشای عکس برای انسان همیشه لذت بخش بوده بخصوص اگر درباره افراد یا موضوعاتی باشد که به آن علاقه دارد. شاید شما دلتان بخواهد درباره موضوعاتی آلبوم عکس داشته باشید مثلا هر سال در روزی مشخص عکس بگیرید تا به مرور زمان با آنها آلبوم درست کنید . حال اگر پایین هرکدام از این عکسها شرح کوتاهی بنویسید مثل اینکه عکس را کجا گرفته‌اید، چه کسی آن را از شما گرفته یا حتی چه کسانی در حال نگاه کردن به شما موقع گرفتن عکس هستند همه اینها در سالهای بعد برای شما خاطراتی دلچسب می‌شود اما تصور کنید شما می‌توانستید چنین آلبومی را از پدربزرگ ، مادر بزرگ یا خانواده خود داشته باشید آن وقت پیوند گذشته ،حال و آینده محکم‌تر و جذاب‌تر می‌شد. اگر جزو افرادی هستید که به کالا،شهر یا ورزشی خاص علاقه دارند داشتن عکسهای مربوط به این موضوعات در یک کتاب با طراحی عالی و کیفیت رنگ و چاپ بالا حتما لذت بخش خواهد بود.

● اولین کتاب‌های عکس دنیا

کتاب‌های عکس می‌توانند مجموعه آثار یک عکاس، چند عکاس، یا ترکیبی از کار عکاس و متن باشند به نحوی که بخش عمدۀ محتوا را عکس تشکیل داده باشد. سابقۀ کتاب‌های عکس طولانی است. از زمان ابداع فن‌آوری عکاسی در دهه‌های ابتدایی قرن نوزدهم، جمع‌آوری عکس‌ها و تهیۀ آلبوم‌های مدون در دنیا سابقه داشته و برخی نمونه‌های آنها را می‌توان در زمرۀ کتاب‌های عکس محسوب کرد. تولید کتاب عکس در نسخه‌های متعدد نیز مدتی بعد آغاز شد هرچند نمونه‌های اولیه در نسخه‌های کم برای طبقۀ ممتاز تهیه می‌شدند. اما شاید بتوان گفت اولین کتاب عکس با عنوان «عکس‌های جلبک‌های بریتانیا» درطول سالهای۱۸۴۳تا ۱۸۵۳ بوده است که «آنا اتکینز» آن را تهیه کرد ،این کتاب برای کمک به جامعۀ علمی در راستای شناسایی گونه‌های دریایی منتشرشد. «مداد طبیعت» یکی دیگر از برجسته‌ترین نمونه‌های کتاب عکس است که ویلیام تالبوت درفاصله سالهای ۱۸۴۴تا ۱۸۴۶ و در شش بخش تولید کرد.جولیا کامرون نیز اولین کتاب عکسش را که شرح مصور یک اثر ادبی بود تولید کرد.

● کاربردهای کتاب عکس

جشنواره‌های عکاسی، گالری‌ها، انجمن‌های عکاسان، موزه‌ها، نهادهای ترویج جهانگردی، باشگاه‌ها، مؤسسات مختلف و موارد دیگری از این دست برای تبلیغ و ترویج محصولات ،خدمات یا سابقۀ خود و یا عرضۀ محتوای تصویری مربوط به برنامه‌های خود، اقدام به تولید کتاب عکس می‌کنند. هم‌اکنون در سایت آمازون یکی از معروف ترین سایتهای عرضه کتاب در سطح جهان حدود سه هزار «کتاب عکس» به فروش می‌رسد. تاریخچۀ هنر عکاسی، کودکان، هنرپیشه‌ها، طبیعت، حیات وحش، کتاب‌های آموزشی مصور از جمله موضوعات کتابهای عکس هستند که با توجه به توسعۀ صنعت چاپ و بالارفتن امکان تولید کتاب‌های باکیفیت در نسخه‌های معدود زمینه انتشار انواع کتابهای عکس فراهم شده است ،مثلا تولید شجره‌نامه یا آلبوم‌های خانوادگی برای یک فامیل، تولید کتاب‌عکس ویژه برای یک مؤسسۀ آموزشی کارهایی است که در دنیای کتاب عکس انجام می‌شود.

● کتاب عکس در ایران

با کمی گشت و گذار در کتابفروشیهای شهر می توان وضعیت کتاب عکس در ایران را رصد کرد. کتابهای عکس ما معمولا درباره طبیعت ایران و یا معرفی آثار تاریخی است. «بهزاد عبدی» از نشر ثالث می‌گوید ما دو دسته کتاب عکس داریم ؛کتابهایی که درباره هنر عکاسی است و انتشاراتی مثل «حرفه هنرمند» آن را منتشر می‌کند و کتابهایی که خود حاوی عکس هستند و انتشاراتی مثل گویا ، یساولی ، میردشتی و آبان تخصص بیشتری در زمینه چاپ آن دارند. عبدی می‌گوید: چاپ کتاب عکس در ایران کم است چون این کتابها برای چاپ، تخصص و امکانات خاصی می‌خواهد و به خاطر گران بودن کمتر فروش می‌روند .سری به انتشارات گویا می‌زنم آنجا انواع کتابهای نفیس شعر از حافظ ،مولوی و سعدی با طرحهای مینیاتوری در کنار کتابهای عکس از طبیعت ایران به چشم می‌خورند،کتابهای عکس طبیعت درایران به سمت تخصصی شدن رفته‌اند به شکلی که هر شهرتوریستی کم کم کتاب عکس خودش را خواهد داشت.«بابک مفید‌پور» مسئول روابط عمومی «انتشارات مولی» درباره مخاطبان کتابهای عکس می‌گوید :کتابهای عکس چند دسته مخاطب دارند یکی ایرانیان مقیم خارج از کشور که وقتی می‌خواهند ایران را به دوستان خود معرفی کنند کتابهای دو زبانه یا چند زبانه درباره ایران را خریداری می‌کنند و دسته دیگر کسانی هستند که آن را در مناسبتهایی چون عید نوروز برای هدیه دادن انتخاب می‌کنند همچنین افرادی که می‌خواهند در داخل کشور گردشگری داشته باشند برای آشنایی بیشتر با مکانها قبل از مسافرت کتابهای عکس کوچک را تهیه می‌کنند چون این کتابها با تصاویر رنگی، استان یا شهر مورد نظر را معرفی کرده و درباره آن توضیح داده است.مفید پور درباره تخصص درچاپ کتابهای عکس می‌گوید کسانی‌که کتابهای معمولی چاپ می‌کنند کتابهای عکس را خوب از آب در نمی‌آورند به همین شکل کسانی‌که کتاب عکس چاپ می‌کنند کتابهای دیگررا با کیفیت نمی‌توانند چاپ کنند و هرکدام تخصص خود را دارند چون چاپ کتاب عکس هم به لحاظ صحافی و هم نوع کاغذ متفاوت است و در آن از چاپ چند رنگ استفاده می‌کنند.

● کتاب‌های عکس خبری،نقاشی ، هنر

گرچه بیشترین تعداد کتابهای عکس در کشورمان مربوط به طبیعت ایران است تا جایی که کتابهایی چون «ایران سرای کهن» به زبانهای فارسی ،انگلیسی ،آلمانی و فرانسه ،« ایران گهواره تمدن» و«تخت جمشید یادگار هخامنشیان » جزو پرفروش ترین‌های این حوزه بوده‌اند و «ایران جلوه های چهار فصل » و کتابهایی درباره تهران مثل کتاب «از طهران تا تهران» نیزسایر کتابهای معروف در این زمینه هستند. اما در سالهای اخیر کتابهای عکسی در حوزه عکاسی خبری چاپ شده اند، که به خاطر ثبت لحظه‌های سیاسی در دولتهای مختلف جذابیتهای خاص خود را دارد، کتاب پرتره هنرمندان یکی دیگر از مواردی است که می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد اما به نظر می‌رسد به خاطر رشد اینترنت و امکان مشاهده جدیدترین عکسها برای مخاطبان معمولی جذابیت نداشته باشد و تنها به کار کسانی بیاید که درباره آثار یک هنرپیشه خاص و فیلمهای او نگاه عمیق‌تری دارند .این موضوع در کشورهای اروپایی به‌خاطر توجه خاص به عکس نسبت به کشور ما متفاوت است. چاپ کتاب عکسی از خسرو شکیبایی جزو معدود موارد کتابهای عکس با محوریت اشخاص در کشور ماست.

در بین کتابهای عکس گاهی کتابهایی دیده می‌شود که عکس آثار باستانی،فرشها و نقاشیهای قدیمی است یکی از این کتابها «هنرایران در دوران ماد و هخامنشی » است که رومن گیرشمن باستان شناس نوشته و درآن عکسهایی مربوط به هنر ایرانیان چاپ کرده یا کتابی درباره فرش ایرانی با عنوان «طراحان بزرگ فرش ایران» که عکسهایی از انواع فرشهای ایرانی درخود جای داده در واقع چنین کتابهایی نشان می‌دهد کتابهای عکس تاچه اندازه می‌توانند تخصصی باشند و مخاطبان خاص خود را داشته باشند کتابهای عکس با موضوع جنگ جزو دسته کتابهایی است که در کشور ما مورد توجه قرار گرفته تا واقعیتها ،دردها و دلاوریهای جنگ را به کسانی که آن را لمس نکرده‌اند نشان بدهد. برخی کتابهای عکس جنگ به خاطر وسعت موضوع، جهانی می‌شوند کتاب عکس «دوزخ» از جیمز نچوی یکی از این کتابهاست که در ایران هم چاپ شده .به نظر می‌رسد کتابهای عکس در هر کشوری بسته به فرهنگ و نیازهای مخاطبان دسته بندیهای متفاوتی دارند گاه وجود نداشتن برخی گونه‌ها به خاطر نداشتن علاقه نیست مثلا هرکدام از ما شاید دلمان بخواهد راجع به موضوعی کتاب عکس داشته باشیم تا کتاب عکسمان مثل بقیه چیزهایی که به ما تعلق دارد ما را در درک لحظه های بهتر کمک کند.

لیلا مقدم فر