مروری بر انواع سیستم‌های پرداخت الکترونیک

در چند سال گذشته با گسترش فناوری ارتباطات و اطلاعات، انواع خدمات بانکداری الکترونیک در جهان ایجاد شده است. یکی از اولین تغییرات در سیستم بانکداری سنتی را می‌توان استفاده …

در چند سال گذشته با گسترش فناوری ارتباطات و اطلاعات، انواع خدمات بانکداری الکترونیک در جهان ایجاد شده است. یکی از اولین تغییرات در سیستم بانکداری سنتی را می‌توان استفاده از تلفن برای انجام عملیات بانکی و ارتباط مشتریان با سیستم‌های بانکی دانست. در این روش کاربر با گرفتن یک شماره تلفن مخصوص و اتصال به سیستم کامپیوتری بانک و استفاده از دکمه‌های موجود روی دستگاه تلفن می‌توانست تعدادی از عملیات بانکی را انجام دهد. البته در چند سال گذشته اینترنت جایگزین سیستم بانک تلفنی شده است و کاربران با استفاده از یک مرورگر اینترنتی یا یک برنامه ساده کاربردی قادرند به سیستم بانکی دسترسی یابند.

کارت‌های اعتباری، بدهی و پیش پرداخته

به طور کلی زیرساخت‌های مورد نیاز برای بانکداری الکترونیک را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد. سیستم‌های پرداخت الکترونیکی از جمله این موارد است. کارت اعتباری از جمله مهم‌ترین ابزار این کار است که اعتبار آن توسط بانک یا موسسه صادرکننده تعیین می‌شود و حتی اگر دارنده کارت در حسابش پولی نداشته باشد نیز قابل اعمال است. دارندگان این کارت‌ها می‌توانند تا سقف اعتبار تعیین شده، خرید یا پول برداشت کنند، اما باید تا زمان مشخصی (معمولا ۳ یا ۶ ماه) با موسسه صادرکننده کارت تسویه حساب کنند. به طور معمول مشتریان حدود ۲ درصد بهره نیز در ماه برای اعتبار خرج شده پرداخت می‌کنند. ثمین کارت یکی از نمونه‌های اولیه این نوع کارت‌ها در ایران بود.

کارت بدهی نوع دیگری از سیستم‌های پرداخت الکترونیکی است. این کارت به خودی خود اعتبار ندارد و همانند حساب جاری عمل می‌کند. به این معنی که دارنده آن می‌تواند مبلغ موجود در حسابش را از راه‌های گوناگون مانند دستگاه‌های خودپرداز یا فروشگاه‌های الکترونیکی خرج ‌کند. دارندگان این نوع کارت‌ها می‌توانند پس از اتمام موجودی، با واریز وجه به حساب خود دوباره از کارت استفاده کنند. ملی کارت، سپهر کارت، مهر کارت و... از این دسته از کارت‌های الکترونیکی محسوب می‌شوند.

کارت از پیش‌پرداخته شده یا Pre-Paid سیستم پرداخت الکترونیکی سوم مورد بحث ماست. این کارت همانند کارت بدهی است با این تفاوت که دیگر امکان شارژ آن وجود ندارد. کارت‌های تلفن موجود در کشور یکی از این نوع کارت‌های الکترونیکی محسوب می‌شوند که نمونه‌های مشابه آن‌ها می‌توانند در خریدهای اینترنتی به کار روند.

پایانه‌های پرداخت

پایانه‌های پرداخت نیز یکی دیگر از سخت‌افزارهای مورد نیاز برای تحقق سیستم‌های بانکداری و تجارت الکترونیکی هستند. دستگاه‌های متداول پردازش کارت اعتباری یا (POS) Point Of Sales شامل دستگاه کارتخوان، چاپگر و یک نمایشگر است که به صورت اختصاصی برای کار در فروشگاه‌ها طراحی و ساخته شده. با وجودی که مقرر شده به اندازه کافی دستگاه POS در کشور راه‌اندازی شود اما یکی از مشکلات این دستگاه‌ها عدم سازگاری با انواع مختلف کارت‌های الکترونیکی موجود در کشور است. این عامل باعث بروز مشکلاتی در استفاده از این کارت‌ها شده است. به این معنی که با وجود راه‌اندازی شبکه شتاب شما فقط می‌توانید از دستگاه‌های ATM این بانک‌ها به صورت مشترک استفاده کنید و دستگاه‌های POS این بانک‌ها که در داخل شعب قرار دارند فقط قادر به خواندن اطلاعات کارت مخصوص همان بانک هستند.

دستگاه‌های POS پس از دریافت اطلاعات کارت مانند شماره کارت، نام دارنده و تاریخ انقضای آن، از طریق خطوط ارتباطی اعم از تلفن، اینترنت یا ماهواره با مرکز صادرکننده ارتباط برقرار می‌کنند و پس از بررسی وضعیت حساب کاربر، تراکنش‌های لازم را انجام می‌دهند. البته این کار به وسیله یک دستگاه کامپیوتر، دستگاه کارتخوان، اینترنت و یک مرکز مجهز به نرم‌افزار مخصوص که به حساب کاربر در بانک دسترس دارد نیز قابل انجام است.

در شماره بعد برخی دیگر از انواع سیستم‌های پرداخت الکترونیکی را با یکدیگر مرور خواهیم کرد.