بیم و امیدها در «نظم جدید هسته ای»

باراک اوباما, رئیس جمهوری آمریکا ابراز امیدواری کرد سنای این کشور تا ماه نوامبر پیمان کاهش تسلیحاتی با روسیه را امضا کند

باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا ابراز امیدواری کرد سنای این کشور تا ماه‏نوامبر پیمان کاهش تسلیحاتی با روسیه را امضا کند.

اوباما زمانی این مطلب را اظهار داشت که رئیس اکثریت سنا درباره این که ‏این پیمان تا پیش از سال ۲۰۱۱ میلادی تصویب شود، ابراز تردید کرده بود.

رئیس‌جمهوری‌ آمریکا در اشاره‏به انتخابات کنگره این کشور که قرار است دوم نوامبر برگزار شود، گفت: این پیمان باید تا پیش از انتخابات تصویب شود.

با این حال سنای آمریکا تا پیش از انتخابات، با حجم کاری فراوانی‏روبرو است که از جمله آن، قوانین جدید سختگیرانه صنایع آمریکا و تایید نامزد دیوان عالی این کشور است.

«هری رید» رهبراکثریت دموکرات در سنای آمریکا ماه آوریل ابراز تردید کرده بود که پیمان جدید که جایگزین پیمان کاهش تسلیحات ‏استراتژیک سال ۱۹۹۱ میلادی موسوم به «استارت» شده است، تا اوایل ۲۰۱۱ تصویب شود.

برای تصویب این پیمان، رأی مثبت سنای آمریکا ضروری است. در صورتی که این پیمان تصویب شود، باید شمار کلاهک‌های ‏هسته‌ای آمریکا و روسیه ۳۰درصد کاهش یابد.

اوباما گفت دولت وی قصد دارد متن این پیمان و ضمیمه‌های آن را به ‏زودی به سنا ارائه کند، به امید آنکه سنا نیز برای تصویب هرچه سریع‌تر آن اقدام کند.

انتظار می‌رود این پیمان نامه، ماه جاری ‏میلادی به سنای آمریکا ارائه شود دومای روسیه نیز باید این پیمان را تصویب کند.

پیش از این، رئیس کمیته‏امور خارجی شورای فدراسیون روسیه اعلام کرده بود پیمان راهبردی جدید کاهش تسلیحاتی امضا شده بین روسیه و آمریکا، در ماه مه به پارلمان‌های دو کشور ارائه می‌شود.

«میخاییل مارگلف» گفت: این پیمان نیمه نخست ماه مه به پارلمان‌های دو کشورارائه می شود. (دمیتری مدودف، رئیس‌جمهوری روسیه و باراک اوباما رئیس‌جمهوری آمریکا، هشتم آوریل (۱۹ ‏فروردین) پیمان جدید کاهش تسلیحاتی را امضا کردند.

این پیمان جایگزین پیمان «استارت ـ۱» شد که در تاریخ ۵ دسامبرسال ۲۰۰۹ میلادی منقضی شد. دو کشور که حدود ۹۰ درصد زرادخانه‌های تسلیحاتی جهان را در اختیار دارند، توافق کرده‌اند هر یک شمار کلاهک‌های هسته‌ای را به ۱۵۵۰ و شمار تجهیزات حمل‌کننده این کلاهک‌هارا تا ۸۰۰ عدد کاهش دهند.

مسکو تاکید دارد پارلمان‌های دو کشور به طور همزمان این پیمان را تصویب کنند.

همچنین ‏در تحولی مرتبط، ژنرال «نیکلای ماکاروف» رئیس ستاد مشترک ارتش روسیه اخیرا به دعوت آدمیرال مایک مولن رئیس‏ستاد مشترک ارتش آمریکا به این کشور سفر کرد. گفت‌وگو درباره اجرای پیمان جدید استارت، مهمترین محور این‏سفر بود.

یک مقام آمریکایی نزدیک به دولت اوباما اعلام کرده است باراک اوباما قصد ندارد تا زمانی که پیمان جدید استارت میان روسیه و آمریکا در سنای آمریکا به تصویب برسد، پیمان منع فراگیر آزمایش‌های هسته‌ای را برای تصویب به سنا بفرستد.

اخیراً معاون وزیر خارجه ‏آمریکا در یک کنفرانس خبری اعلام کرد اولویت دولت اوباما، تصویب پیمان جدید کنترل تسلیحاتی استارت ‏در سنا است.

ازسوی دیگر با توجه به نزدیک بودن انتخابات میان دوره‌ای کنگره در ماه نوامبر و ابراز نگرانی ‏جمهوریخواهان از پیمان جدید استارت، تصویب فوری این پیمان در سنا بعید به نظر می‌رسد.

روسیه و آمریکا قصد داشتندتا قبل از انقضای پیمان استارت، پیمان جدیدی را جایگزین آن کنند، اما نتوانستند به چنین توافقی برسند.

پیمان استارت که ابتدا سال ۱۹۹۱ امضا شد، آمریکا و روسیه را ملزم می‌کرد که تعداد کلاهک‌ها و موشک‌های هسته‌ای خود راکاهش دهند مذاکرات برای تصویب پیمان جدید استارت از زمان روی کار آمدن باراک اوباما از سرگرفته شد.

پیمان منع فراگیر آزمایش‌های هسته‌ای نیز که تمامی آزمایش‌های هسته‌ای برای اهداف نظامی و غیرنظامی را ممنوع‏ می‌کند، در سال ۱۹۹۶ در ابتدا به امضای ۷۱ کشور از جمله پنج عضو دائم شورای امنیت ‏یعنی آمریکا، روسیه، چین، انگلیس و فرانسه که دارای سلاح هسته‌ای هستند، رسید.

تاکنون ۱۸۲ کشور این پیمان را امضا کرده ‌و از این تعداد ۱۵۱ کشور آن را به تصویب پارلمان های خود رسانده‌اند.

اوباما گفته‏است «همکاری با مدودف بسیار آسان است و من فکر می‌کنم که روابطی براساس اعتماد واقعی برقرار کرده‌ایم که می‏تواند در مذاکرات سال آتی، نتیجه بخش باشد.»

● جنگ سرد در پراگ پایان نمی‌گیرد

سران آمریکا و روسیه بعد از ماه‌ها زمینه سازی برای پیمان جایگزین کردن «استارت ـ۱» در پراگ گرد آمدند. دولت اوباما با امضای این پیمان امیدوار است در وهله اول روابط مسکو و واشنگتن را از فضای ترس و تهدید خارج کند و در مرحله بعد تسلط آمریکا را بر مراودات عرصه هسته‌ای ‌جهان افزایش دهد.

روزنامه «واشنگتن پست» از پیمان پراگ به عنوان پیش درآمد کنفرانس مهم امنیت هسته‌ای یاد کرد که به فاصله چهار روز پس از امضای معاهده جایگزین استارت در آمریکا برگزار شد.

در نگاه آمریکایی‌ها، پیمان جایگزین استارت این تفاوت را با معاهدات سنتی آمریکا و روسیه دارد که علاوه بر موضوع حفظ توازن قدرت دو سوی آتلانتیک، در پی ایجاد یک «نظم نوین هسته‌ای» است که دارای عناصر و مولفه‌های مطلوب آمریکا است. به طور خاص دولت اوباما بر این پندار است که در سایه این پیمان علاوه بر این که چهره‌ای صلح‌طلب از آمریکا ارائه کند، کنترل خویش را بر فعالیت دولت‌های حریف آمریکا که در روند هسته‌ای شدن حرکت می‌کنند، افزایش دهد.

تجهیزات اساسی که این پیمان بر کاهش آنها اصرار دارد، شامل موشک‌های قاره پیمای بالستیک زمینی، موشک‌های بالستیک در زیر دریایی‌ها و بمب افکن‌های سنگین استراتژیک است.

با این همه، پرسش‌های جدی درباره دورنمای مذاکرات دو بازیگر عمده عرصه هسته‌ای (آمریکا و روسیه) وجود دارد. یک سال تاخیر در مسیر مذاکرات پیمان استارت به روشنی از دشواری‌های توافق دو قدرت حکایت دارد. چنان که نشریه آمریکایی «فارین پالیسی» در گزارش خود از پرونده اختلاف‌های آمریکا و روسیه تشریح کرده است، پس از طرح سپر موشکی آمریکا در شرق اروپا و جنگ قفقاز در آگوست سال ۲۰۰۸، بدبینی روس‌ها به اوج رسید و جنگ سرد تازه‌ای را شکل داد.

به باور استراتژیست‌های روس، اجلاس‌های هسته‌ای نظیر پراگ یا اجلاس هفته آینده واشنگتن، بازتابی از علائق و منافع امنیتی آمریکا است که دولت باراک اوباما، سعی می‌کند به این بخش از علائق خود، پوشش «رسالت جهانی» بدهد. به همین دلیل محافل روسیه به اظهارات ماه مارس «جو بایدن»، معاون ریاست جمهوری آمریکا که از سرمایه گذاری برای ساخت مراکز هسته‌ای جدید خبر داده بود، واکنش جدی نشان دادند. اوباما در شرایطی میزبانی مذاکرات خلع سلاح هسته‌ای را بر عهده ‌گرفت که نظریه پردازان آمریکایی، هنوز به «برتری در فن‌آوری هسته‌ای» به عنوان یک برگ برنده در معادلات سیاسی جهان می‌نگرند.

از بارزترین تناقضات در اجلاس هسته‌ای پراگ و واشنگتن این است که از یک سو طبق معاهده استارت جدید، آمریکایی‌ها از ۷۴ درصد توان تسلیحات اتمی خویش چشم پوشی می‌کنند و باید تسلیحات هسته‌ای پرهزینه نسل یک و دو را از بین ببرند، اما در همان، حال نسل‌ جدید بمب‌های هسته‌ای با قدرت بسیار بالاتری از بمب‌های نسل یک و دو، دست نخورده باقی می‌ماند.

جدا از این که تضاد منافع دو قدرت در عرصه‌های بین‌المللی، چیزی نیست که با امضای یک توافقنامه پایان پذیرد، مانع بزرگ‌تر این است که پیمان‌های یاد شده باید پس از امضای مدودوف و اوباما، مسیری طولانی را تا عملیاتی شدن طی کنند. حیات آینده این پیمان‌ها را «اراده و تمایل سیاسی» جناح‌های حاکم بر کاخ سفید و کرملین رقم می‌زنند. بنابراین در صورتی می‌توان به تحقق این معاهدات خوشبین بود که دو قدرت، فرآیند کامل تنش زدایی را پشت سر گذاشته باشند. در حالی که این فرآیند تنش‌زدایی هنوز قدم به پلکان اول نیز نگذاشته است.

دولت اوباما، اندک روزنه امید برای تفاهم دو قدرت پس از لغو سپر موشکی در شرق اروپا را دوباره با اعلام طرح تازه استقرار سیستم موشکی در رومانی و بلغارستان، بست. شگرد رهبران این دو کشور برای فرار از معاهده، آنجا تعبیه شده است که دو طرف تحقق این پیمان را به تصویب پارلمان‌های خویش موکول کرده‌اند، پارلمان‌هایی که بی‌تردید، همانگونه که پیش از این ذکر شد، با ملاحظه منافع و مصالح کشور این پیمان‌ها را بررسی خواهند کرد.

هم اکنون در داخل آمریکا جمهوری‌خواهان نیم نگاهی به انتخابات کنگره دارند، راهبرد هسته‌ای اوباما را به چالش کشیده‌اند. این نکته را اغلب کارشناسان غربی گوشزد کرده‌اند که در صورت پیروزی این حزب در انتخابات کنگره، نه فقط پیمان استارت، بلکه کل راهبرد امنیتی اوباما اعتبار خود را از دست خواهد داد، زیرا نظریه‌پردازان این جناح بر این باورند که رهبر دموکرات‌ها به جای ارائه یک سیاست جدید، کلیشه‌ای ناقص و آشفته از استراتژی جمهوری‌خواهان عصر بوش ارائه کرده‌است.

● بازی پرهیجان اما نافرجام

از آغاز سال جدید، دیپلمات‌های آمریکا بازی تازه‌ای را حول موضوع هسته‌ای ایران آغاز کرده‌اند. هدف اعلام شده این بازی، همراه کردن چین با طرح موسوم به تشدید تحریم هسته‌ای است که دولت اوباما علیه جمهوری اسلامی ایران در ذهن می‌پروراند. به باور آمریکایی‌ها، «سکوت و تردید چینی‌ها» در قبال سیاست‌های ضدایرانی غرب، در این مرحله به نفع تهران تمام شده است. آمریکایی‌ها می‌گویند ریشه بن‌بست عملکرد گروه ۱+۵ در قبال برنامه هسته‌ای ایران طی سال ۲۰۰۹ را باید در تردید‌ها و مخالفت‌های پکن با پیش‌نویس‌های قطعنامه جدید تحریم ایران جست و جو کرد.

بر این اساس در دور جدید مذاکرات هسته‌ای مربوط به ایران، آمریکا‌یی‌ها بیش از گذشته بر «دیپلماسی عمومی» و قدرت رسانه‌ها تکیه کرد‌‌‌‌‌ه‌اند و تلاش می‌کنند از تاکتیک فشار روانی و حیثیتی برای تاثیرگذاری بر ذهنیت حریف بهره گیرند. به این صورت، تبلیغات رسانه‌ای آمریکا و گروه غرب در روزهای اخیر به سمتی رفت که چین به عنوان یک کشور «تکرو و مانع» در برابر همکاری‌های بین‌المللی معرفی شود. بر همین اساس آمریکایی‌ها معتقدند نقطه ضعف قدرت‌های بزرگی مثل روسیه و چین، وجهه بین‌المللی آنها و بهترین راه اعمال فشار بر این قدرت‌ها، ساخت چهره‌ای هنجارشکن از آنها است. آمریکا این هدف را با سازمان دادن «جبهه فشار سیاسی علیه چین» دنبال کرد.

سیاستگذاران کاخ سفید پیشتر این تاکتیک را در ماجرای تبت علیه چینی‌ها به کار بستند. با این تفاوت که در ماجرای تبت، آنان پکن را با اتهام «نقض حقوق بشر» درگیر کردند، اما چین در قضیه هسته‌ای ایران با اتهام‌هایی مانند «پنهانکاری» یا «دوگانگی» روبرو شد.

پیش از ورود تیم اوباما به بازی پیچیده با پکن، شریک دیرین آمریکا یعنی انگلیس، وزیر خارجه خود، «دیوید میلیبند» را به امید جلب نظر چینی‌ها راهی خاوردور کرد، اما آن گونه که روزنامه «گاردین» فاش کرد فرستاده انگلیس در ماموریت خاور دور با شکستی سنگین روبرو شد. طبق این گزارش «یانگ جیه‌چی»، وزیر خارجه چین بعد از چند ساعت گفت‌وگو با میلیبند، بر حل دیپلماتیک مسئله‌ هسته‌ای ایران تاکید کرد. آخرین توصیه میزبان چینی به طرف انگلیسی این بود که تمامی کشورهای دخیل در مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای ایران، با اتخاذ اقدامات سازنده‌تر، تلاش‌های منسجمی برای ارتقای مذاکرات و گفت‌وگو درباره این مسئله داشته باشند و از تبدیل این موضوع به یک بحران بپرهیزند.

اما آمریکایی‌ها در چانه زنی اخیر با طرف‌های چینی بر سر ماجرای هسته‌ای ایران، حتی یک گام فراتر برداشته‌اند. آنها علاوه بر احیای بحث هنجارشکنی چین، موضوع هسته‌ای ایران را به اختلاف‌های دیگرشان با پکن بر سر تبت، تایوان و تبادلات تجاری پیوند زدند. تا جایی که نشریه «فارین پالیسی» نوشت؛ کاخ سفید در صورت همراهی چین با برنامه تحریم ایران، احتمالا وعده کنار گذاشتن قراردادهای همکاری خویش با تایوان را خواهد داد.

با این اقدام‌های سیاسی گسترده، آمریکا نخستین شانس خود را برای همراه کردن چین آزمود. باراک اوباما مذاکره‌ای یک ساعته با همتای چینی خویش، هو جین تائو، برای جلب رضایت او داشت. این مذاکره طولانی چنانکه روزنامه «گاردین» توصیف کرده است، مشت چین را باز نکرد. واقع‌بینانه‌ترین برآورد از نتیجه مرحله اول چانه زنی اوباما با طرف‌های چینی به نوشته روزنامه «واشنگتن پست»، این بود که همه، چیز به دیدارهای آینده مقام‌های ارشد وزارت خارجه چین از واشنگتن موکول شد. با این همه محافل سیاسی آمریکا، منتظر پایان این ماراتون دیپلماتیک نمانده و سوت پیروزی اوباما را به صورت زودهنگام و شتابزده به صدا در آورده‌اند!

با تمامی هیجانی که رسانه‌ها به مذاکرات هسته‌ای آمریکا و چین بخشیدند، این بازی برای ایران چندان غیرمنتظره و شگفت انگیز نیست. اساسا هنگامی که گروه ۱+۵ ‌‌‌پس از تصویب سه قطعنامه تحریم علیه ایران به بن بست رسید، تهران پیش بینی چنین تحرکات جنجالی را از سوی سیاستمداران آمریکایی داشت.

از نگاه ایران، ادعای جناح حاکم بر آمریکا مبنی بر گره گشایی از یک مناقشه بین‌المللی در موضوع هسته‌ای، نوعی فرافکنی است، زیرا آمریکا سعی دارد گناه شکست پروژه تحریم ایران را به گردن قدرت ثالثی مثل چین بیندازد. مشابه این بازی را کاخ سفید طی هشت سال دوران ریاست جمهوری جرج بوش در مقابل دیگر شریک منطقه‌ای ایران، یعنی روسیه دنبال کرد و عاقبت نیز هیچ طرفی از این مذاکرات طولانی نبست. بنابراین دوندگی‌های وزیر امورخارجه آمریکا در مسیر چین، حال و هوای چانه‌زنی‌های «کاندولیزا رایس»، وزیر پیشین امورخارجه این کشور را در کرملین بر سر موضوع ایران تداعی می‌کند. وقتی تیم رایس در اوج یکه تازی آمریکا در منطقه نتوانست راه هسته‌ای شدن ایران را ببندد، تیم اوباما و کلینتون چگونه در دوران آشفته رهبری دموکرات‌ها می‌خواهند به این مقصود برسند؟!

منبع: روزنامه - اطلاعات - تاریخ شمسی نشر ۲۵/۰۲/۱۳۸۹