حرکت بر مدار عدالت

«یا داوود انا جعلناک خلیفه فی الارض فاحکم بین الناس بالحقّ و لا تتبع الهوی فیضلّک عن سبیل الله ان الذین یضلون عن سبیل الله لهم عذاب شدید بما نسوا یوم الحساب؛ ای داوود، ما تو را …

«یا داوود انا جعلناک خلیفه فی الارض فاحکم بین الناس بالحقّ و لا تتبع الهوی فیضلّک عن سبیل الله ان الذین یضلون عن سبیل الله لهم عذاب شدید بما نسوا یوم الحساب؛ ای داوود، ما تو را در زمین خلیفه (و جانشین) خود قرار دادیم. پس میان مردم به حق داوری کن و از هوای نفس پیروی مکن که تو را از راه خدا گمراه سازد. مسلماً کسانی که از راه خدا گمراه می‌شوند، به سزای آنکه روز حساب را فراموش کرده‌اند، عذابی سخت خواهند داشت»(ص:۲۶).

عدالت اجتماعی و تبعیض نگذاشتن از ارکان اسلام و سیره معصومان (ع) و مورد تاکید قرآن شریف است، چنانکه قرآن اساساً یکی از علل ارسال رسل الهی را اقامه همگانی عدل و قسط می‌داند: «لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط؛ ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها کتاب و میزان نازل کردیم تا مردم به عدالت قیام کنند»(حدید:۲۵). شرط عدالت برای امام جماعت، امام جمعه و حاکم در فقه شیعه تاکید دیگری بر رعایت اصل عدالت و اهمیت حیاتی آن است. امام علی (ع) در سخنرانی‌ای که در شهر کوفه در دوران زمامداری خود ایراد فرمودند این گونه از عدالت و پرهیز از ظلم و تبعیض سخن رانده‌اند: «والله اگر تمام شب را بر روی خارهای سعدان به سر ببرم و یا با غل و زنجیر به این سو یا آن سو کشیده شوم خوش‌تر دارم تا خدا و پیامبرش را در روز قیامت، در حالی ملاقات کنم که به بعضی از بندگان ستم و چیزی از اموال عمومی را غصب کرده باشم… والله اگر هفت اقلیم را با آنچه در زیر آسمانهاست به من دهند تا خدا را نافرمانی کنم که پوست جوی را از مورچه‌ای به ناروا بگیرم چنین نخواهم کرد»(نهج‌البلاغه، خطبه ۲۲۴).

عدل، حد وسط میان افراط و تفریط است به گونه‌ای که در آن هیچ زیادی و نقصانی نباشد، و آن اعتدال و تناسب و موازنه و برابری کامل است؛ و نقطه مقابل آن جور است، یعنی تمایل به چیزی خارج از متن حق. عدل از اسمای حسنای الهی است و خداوند متعال از جمیع جهات عدل مطلق است، زیرا هم در صفاتش عدل است هم در آرائش، هم در اقوالش هم در افعالش، و هم از جهت تکوین و آفرینش، زیرا فرموده است: «الذی خلقک فسواک فعدلک»(انفطار:۷) و هم در مراحل تشریع عدل است، زیرا فرموده: «ان الله یامر بالعدل و الاحسان»(نحل: ۹۰).

حدیث انقلاب

تحقق عدالت در جامعه از اهداف بزرگ همه پیامبران و کتب آسمانی است. از این رو در نظام مقدس جمهوری اسلامی نیز که در تداوم رسالت انبیای الهی تشکیل گردید عدالت طلبی و تحقق جامعه عادلانه از جمله اصول و آرمانهای اصلی و اولیه آن بوده است. مرحوم استاد شهید مطهری (ره) سه رکن اصلی را برای بقای انقلاب اسلامی کاملاً ضروری و اجتناب ناپذیر می‌دانند: عدالت اجتماعی، معنویت اسلامی، استقلال و آزادی.(پیرامون انقلاب اسلامی، ص۵۹-۶۱). ایشان درباره ضرورت برقراری عدالت اجتماعی در جامعه، با استناد به فرمایش امیرالمؤمنین (ع) که فرموده‌اند: «فان فی العدل سعه و من ضاق علیه العدل فالجور علیه اضیق؛ در عدالت گشایشی هست که در ظلم نیست و هر کس که عدالت بر او تنگ و دشوار باشد ظلم و ستم بر او تنگ و دشوارتر خواهد بود»(نهج‌البلاغه، خطبه ۱۵) تاکید کرده‌اند: «در مورد وضع آینده انقلاب اسلامی ما یکی از اساسی‌ترین مسائل همین عدالت اجتماعی است. این انقلاب در صورتی امکان تداوم برایش خواهد بود که واقعاً و عملاً در مسیر عدالت اجتماعی گام بردارد و برای پر کردن شکافهای طبقاتی اقدام کند و تبعیضها را واقعاً از میان بردارد. من تاکید می‌کنم که اگر این انقلاب در مسیر عدالت اجتماعی به پیش نرود این خطر هست که انقلابی با ماهیتی دیگر جای آن را بگیرد».

از دیدگاه شهید آیت الله دکتر بهشتی (ره) نیز، جامعه اسلامی، جامعهٔ قسط و عدل است. ایشان تأمین عدالت اجتماعی و عدالت اقتصادی را از ویژگیهای ماهوی و جدایی ناپذیر یک جامعهٔ اسلامی معرفی کرده و می‌گوید: «هر جا که می‌گویند دین و اسلام هست و عدالت اجتماعی نیست بدانید که آن دین و اسلام قلابی است».

رضا جاودان