رسانه های نوشتاری درعصردیجیتال

آیا در عصر رسانه های دیجیتال, غول شدن یك رسانه, سبكی از موسیقی یا شیوه هنری دیگر امكان پذیر است یا خبرگزاری ها و روزنامه ها به عنوان شناخته شده و رسمی ترین واحد رسانه ای در عرصه رقابت اطلاع رسانی همچنان پیشتازند و می توانند افكار عمومی را به نحوی كه خود می خواهند جهت بدهند

سالها پیش زمانی كه هنوز جنگ جهانی اول شروع نشده بود؛ هنری فورد با ثبت اختراعش (اتومبیل فورد) پول پارو می كرد. فرانسوی ها غرق در نمایش های مد، مدل های جدید لباس را به رخ مردم آن سوی آتلانتیك می كشیدند، انگلیسی های آدابدان و مطیع سنن قدیمی، باز به همان شیوه قدیمی روی نقشه دنبال جزایری می گشتند كه آنها را مستعمره خود كنند. روس ها به سر و كله خود می زدند تا تزار را به زیر بكشند و تزار جدیدی جای او بنشانند. عثمانی ها با لورنس دست و پنجه نرم می كردند، اما در آمریكا عصر تازه ای از تحولات شروع شده بود؛ آن هم به دست خواننده ها و نوازنده هایی مانند بسی اسمیت، توماس والر و دیویس میلر كه در سبك های بلوز، جاز و رگتایم می نواختند.

آنها سرانجام توانستند با سبك موسیقی خود سفیدپوستان را كه تحت تأثیر نوشته كتابها و روزنامه ها به شدت نژادپرست شده بودند، به تماشای نحوه اجرای موسیقی شان بكشانند. همین اختلاط فرهنگی میان سفید و سیاه عامل مهمی شد كه سیاهان بتوانند در وضعیتی كه بیشتر رسانه ها در دست سفیدپوستان طرفدار نژادپرستی بود، با یك ابزار موسیقی، حرف های خود را به گوش مردم و دولتمردان آمریكا برسانند. آن زمان بتدریج موسیقی ذهن جوانان آمریكایی را به موضوع تبعیض نژادی حساس كرد، اما مخالفان این جریان، ساكت ننشستند. سیاستمداران گله مند در سخنرانی های خود بشدت به این حركت اعتراض كردند. مادران سفیدپوست فرزندانشان را عاق كردند. كشیشان در موعظه های خود جوانان سفیدپوست را از پیوستن به حركتی كه شروع شده بود، منع كردند و... اما هیچ كدام از این روش ها نتوانست از تأثیر موزیك سیاهان بر جوانان سفیدپوست كم كند. این اتفاق هشداری بود به رسانه های بزرگ كه همه امكانات و افكار عمومی را در اختیار داشتند. در واقع چند جوان نوازنده با سازهایشان توانسته بودند به رقابت با رسانه های بزرگ و تخصصی بپردازند و افكار عمومی را در جهتی كه می خواهند هدایت كنند.

□□□

آیا در عصر رسانه های دیجیتال، غول شدن یك رسانه، سبكی از موسیقی یا شیوه هنری دیگر امكان پذیر است؟! یا خبرگزاری ها و روزنامه ها به عنوان شناخته شده و رسمی ترین واحد رسانه ای در عرصه رقابت اطلاع رسانی همچنان پیشتازند و می توانند افكار عمومی را به نحوی كه خود می خواهند جهت بدهند. سهم روزنامه نگاری كه از سال ۱۷۰۱ به صورت یك حرفه درآمد و دارای اصول و قاعده شد و بعدها عنوان ركن چهارم دموكراسی را به خود اختصاص داد، از لحاظ ابعاد تأثیرگذاری و مرجعیت به عنوان كسب خبر چقدر است؟

«طبق آمار رسمی انجمن جهانی روزنامه ها در سال ۲۰۰۴ در سراسر جهان شش هزار و پانصد و هشتاد روزنامه در حال چاپ بوده اند و هر روز كمی بیش از ۳۹۵ میلیون نسخه از آنها به فروش رسیده است. این انجمن ، متوسط حداقل تیراژ هر روزنامه را در سال ۲۰۰۴ در حدود ۶۰ هزار ذكر كرده است. طبق این آمار، درصد روزنامه خوان در ژاپن بیش از هر كشور دیگر و برابر با ۶۴ درصد كل بزرگسالان است و پرتیراژترین روزنامه های جهان نیز در همین كشور منتشر می شوند. این درصد در آمریكا ۲۳ درصد است. روزانه ۸۵ میلیون چینی، ۸۵ میلیون آمریكایی، ۷۲ میلیون هندی و نزدیك به ۷۰ میلیون ژاپنی روزنامه می خرند.

به گفته دكتر پرویز فزون خواه: «با وجود این آمار كه از اقبال عمومی جهانی به كسب اخبار از طریق روزنامه ها خبر می دهد، در سال های گذشته حتی در آمریكا و اروپا نیز درصدی هرچند اندك از تیراژ خود را از دست داده اند. اینترنت به دلیل رواج وبلاگ نویسی و تعداد وبلاگ ها و رادیو و تلویزیون، موجب كاهش تیراژ روزنامه بوده اند.»

با شدت گرفتن رقابت میان اینترنت، رادیو و تلویزیون و روزنامه ها، از سوی كنگره پنجاه و هفتم ژورنالیست ها كه در شهر استانبول در سال ۲۰۰۵ برگزار شد، به روزنامه ها و صاحبان آنها توصیه شده كه بكوشند مكمل تلویزیون و وبلاگ ها بوده و مطالبی را منتشر كنند كه آن رسانه ها قادر به ارائه آنها نباشند. یك روزنامه نگار مطلع در این زمینه می گوید: «از جمله دیگر توصیه ها كه از سوی كنگره ژورنالیست ها مطرح شد این بود كه مفسران، نویسندگان مقاله ها و اصحاب ستون های ثابت، مطالب خود را ابتدا به روزنامه ها بدهند و بعد در سایت خود درج كنند، ولی این تدبیر هم زیاد مؤثر واقع نشد، زیرا یكی دو روز صبر كردن برای درج مطلب در وبلاگ مسأله را حل نمی كند. تنها راهی كه برای روزنامه ها باقی مانده ابتكار تازه و از دست ندادن روزنامه نگاران ماهر و با تجربه است.»

□□□

زمانی نه چندان دور در دهه ،۷۰ رویتر، آسوشیتدپرس و فرانس پرس صاحبان بی چون و چرای اخبار بودند، اما در دهه ۸۰ با ورود به دنیای فناوری كامپیوتری، بنگاه های اطلاعاتی محلی تبدیل به غول های عظیمی شدند. CBS، NBC، Euronews، CNN، B.CC و الجزیره از جمله این غول های رسانه ای اند. تمام سیاستمداران، صاحبان صنایع و بنگاه های كوچكی كه می خواستند بزرگ شوند و بنگاه هایی كه می خواستند بزرگ تر شوند، تلاش می كردند تا خود را به كنار این غول های رسانه ای برسانند و در سایه آنها به خواسته هایشان برسند و كمی بیاسایند. دكتر پرویز فزون خواه، متخصص علوم ارتباطات می گوید: در عصر ابررسانه، اطلاعات خانه ندارد. بسته های اطلاعاتی به همه جا سرك می كشند، اطلاعات می گیرند، اطلاعات می دهند و مدام بر حجم خود اضافه می كنند، اما در سال های اخیر یك اتفاق مهم دیگر هم افتاده و آن این كه اینترنت و ماهواره نقش زیادی را در این شاهراه ارتباطی به عهده گرفته اند و حجم عظیم اطلاعات به وسیله متخصصان IT جابه جا می شوند. در نتیجه ارتباطات الكترونیكی هم اخبار و اطلاعات را با سرعت منتقل می كنند و هم بافت و تركیب زندگی انسان ها را تغییر بسیاری می دهند. برای مثال تصویر نلسون ماندلا برای ما شاید از همسایه بغل دستی مان هم آشناتر و نزدیك تر باشد. نلسون ماندلا شهرت جهانی دارد و این شهرت را مدیون فناوری ارتباطی جدید است.

□□□

واقعیت این است كه در این شاهراه اطلاعاتی، رسانه های نوشتاری یا مجبورند خود را با جهان امروز هماهنگ كنند یا باید از گردونه رقابت به كنار بروند، آرام و بی صدا و شاید هم بی خاصیت به كار خود ادامه بدهند. رسانه های نوشتاری از جمله روزنامه ها همواره خواهان حفظ اقتدار ایام گذشته اند، اما آیا تنوع رسانه ها، سبك نوشته ها و رفتار رسانه های جهانی، دیگر مجالی برای رسانه های نوشتاری با بافت سنتی خواهد گذاشت؟

یك مدرس روزنامه نگاری می گوید: «مردم از حوزه هایی كه روزنامه ها به آنها می پردازند، اشباع و خسته شده اند و این حوزه ها برایشان ملال آور است. حالا روزنامه ای موفق است كه همگام با تغییر نیاز مردم حركت كند».

در كشورهای دیگر لزوم تغییر در رسانه های نوشتاری از جمله روزنامه ها اصلی است كه صاحبان جراید قدمت دار، بسیار زودتر از ما به آن پی برده اند. مدیران روزنامه تایمز لندن ـ با بیش از ۲۰۰ سال سابقه انتشار ـ سرانجام در سال ۲۰۰۳ قطع روزنامه خود را تغییر دادند، زیرا هدف آنها ماندن است. بنابراین به دقت تغییر و انطباق با نیازهای روز را پیگیری می كنند: «برای یك روزنامه مهم است كه بداند مخاطبان بالقوه اش چه كسانی هستند؟ تعدادشان چقدر است؟ زبانشان چیست؟ چه علایقی دارند و گرایش آنها به كدام حوزه بیشتر است».

در این میان اگر روزنامه ای برای كشف حوزه ها و قلمروهای ناشناخته جامعه گام بردارد، با پیشرفت در این عرصه و حرفه همگام شده است.

دكتر پرویز فزون خواه استاد دانشگاه می گوید: «داشتن تیراژ دغدغه ای است كه گاهی حتی خواب خوش را از چشم مدیران و صاحبان روزنامه ها می گیرد و در كشورهایی حتی با قدمت رسانه ای بسیار بیشتر از ما نیز، مهم تلقی می شود. در كشور ما داشتن تیراژ به معنای سرپا ایستادن روزنامه است و در كشورهای قوی به لحاظ محصولات نوشتاری و چاپ و انتشار روزنامه، پایین بودن تیراژ نشانه شكاف و گسست بین رسانه ها و حوزه علایق مردم است. اینجاست كه آنها همواره خطر از دست دادن مخاطب و تیراژ را احساس كرده و مدام خود را با علایق و خواسته های مخاطبان منطبق می كنند تا از گردونه بیرون نیفتند و در جای خود بتوانند حتی علایق مردم را به سمت وسویی كه خود و صاحبان سیاست و اقتصاد می خواهند سوق دهند، اما این كار چنان با ظرافت انجام می شود كه شائبه ای از هیچ همدستی میان رسانه ها و صاحبان قدرت به وجود نمی آید.

طبق گزارش بررسی وضعیت روزنامه ها در سال ۲۰۰۴ رقابت روزنامه ها با شبكه های تلویزیونی از نظر مطلب ۲۰ برابر بیش از سال های گذشته شده است. روزنامه ها تلاش كرده اند تا اخبار پخش شده از تلویزیون ها را تكمیل كرده و به صورت تازه ای ارائه كنند. بیش از پیش خود را با شرایط مخاطبان تطبیق داده و با در نظر گرفتن وقت كم، سلیقه و خواست مخاطبان هرچه بیشتر به چاپ و انتشار روزنامه های موردپسند مردم نزدیك تر شوند. چه رسانه های دولتی و چه خصوصی اگر نتوانند خود را با دنیای امروز منطبق كنند، ناچار به خروج از گردونه ارتباطات و اطلاع رسانی اند. غول های رسانه ای با هم می جنگند تا رساندن اخبار ویژه را در انحصار خود داشته باشد. مكاشفه، جست وجو، تحلیل و تولید گزارش عرصه ای است كه در اختیار همه رسانه هاست.

فاطمه امیری