قرآن وظهور موعود جهانی

خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند وعده می دهد که قطعاً آنان را حکمران روی زمین خواهد کرد, همان گونه که به پیشینیان آنها خلافت روی زمین را بخشید و دین و آیینی را که برای آنان پسندیده, پابرجا و ریشه دار خواهد ساخت و ترسشان را به امنیّت و آرامش مبدّل می کند, آنچنان که تنها مرا می پرستند و چیزی را شریک من نخواهند ساخت و کسانی که پس از آن کافر شوند, آنها فاسقانند

● پرسش: آیه «وعد» چگونه بر ظهور موعود جهانی دلالت دارد؟

▪ پاسخ: خداوند متعال می‏فرماید: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفَهُمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لایُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً وَمَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الفاسِقُونَ»؛ «خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‏اند وعده می‏دهد که قطعاً آنان را حکمران روی زمین خواهد کرد، همان گونه که به پیشینیان آنها خلافت روی زمین را بخشید و دین و آیینی را که برای آنان پسندیده، پابرجا و ریشه‏دار خواهد ساخت و ترسشان را به امنیّت و آرامش مبدّل می‏کند، آنچنان که تنها مرا می پرستند و چیزی را شریک من نخواهند ساخت. و کسانی که پس از آن کافر شوند، آنها فاسقانند.»(سوره نور، آیه ۵۵)

آیه فوق مربوط به زمان ظهور حضرت مهدی (ع) وعصر حکومت جهانی توحیدی است. وشواهد وقرائن آن عبارت است از:

۱) باآیات دیگر که ظهور در غلبه دین اسلام در آخرالزمان بر سایر ادیان دارد سازگاری ومناسبت دارد.

۲) کلمه «الأرض» که با الف ولام جنس آمده، بدون قرینه‏ای بر انصراف آن به سرزمین خاص ومعین، حمل بر تمام روی زمین می‏شود.( تفسیر ابن‏کثیر، ج ۲، ص ۶۱۴ ؛ جامع البیان، ذیل آیه.

۳) تبدیل خوف به امنیّت کامل تاکنون انجام نگرفته است واین تنها با حکومت گسترده مؤمنین بر روی زمین انجام می‏گیرد.

۴) با مراجعه به روایاتی که در ذیل آیه فوق رسیده، این معنا تأیید می‏گردد.

قرطبی در ذیل آیه از رسول خدا (ص) نقل کرده که فرمود: «در آن روز بر روی زمین خانه‏ای نیست جز آنکه خداوند کلمه اسلام را در آن وارد خواهد ساخت».( تفسیر قرطبی، ج ۷، ص ۴۲۹ ؛ درالمنثور، ذیل آیه)

سدیّ از ابن عباس نقل کرده که آیه در مورد آل محمّد: نازل شده است.( شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۴۱۳)

از امام سجاد (ع) نقل شده که فرمود: «آیه، در شأن حضرت قائم (ع) است».( تفسیر صافی، ج ۳، ص ۴۴۴)

از امام صادق (ع) نیز نقل شده که فرمود: «آیه درباره قائم واصحاب اوست».( الغیبة، نعمانی، ص ۱۲۶)

۵) در زمان خلافت خلفای اربعه نیز امنیت کامل در سرتاسر جهان پدید نیامد، خصوصاً آنکه دو دشمن قدرتمند ایران وروم، اسلام را تهدید می‏کردند، ولذا در طول سی سال، جنگ‏های زیادی به وقوع پیوست.

فضل می‏گوید: «...به امام صادق (ع) عرض کردم: این نواصب گمان می‏کنند که آیه در شأن ابوبکر وعمر وعثمان وعلی (ع) نازل شده است. حضرت فرمود: خداوند قلوب ناصبه را هدایت نمی‏کند، چه زمانی دین مرضیّ خدا ورسول تثبیت شده است وامر آن انتشار یافته وخوف وشک از قلوب وسینه‏های مردم در عهد یکی از آن سه خلیفه ودر عهد علی (ع) با ارتداد مردم بیرون رفته است. چه فتنه‏هایی که در ایام آنها برانگیخته شد، وچه جنگ‏هایی به آنها نسبت داده شده است که بین آنان وکفار واقع شد».( تفسیر کنز الدقائق، ج ۹، ص ۳۳۵)

● پرسش: آیه «ارسال رسول» چگونه بر ظهور امام زمان‏علیه‏السلام دلالت دارد؟

▪ پاسخ: خداوند متعال می‏فرماید: «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدی وَدِینِ الحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ المُشْرِکُونَ»؛ «او کسی است که رسولش را با هدایت ودین حقّ فرستاد تا او را بر همه آیین‏ها غالب گرداند، هر چند مشرکان کراهت داشته باشند.»( سوره توبه، آیه ۳۳)

مقصود از هدایت در آیه، هدایت الهی است که رسول خود را بر آن مبعوث کرده ومراد از «دین حق» نیز همان دین اسلام است. وضمیر در «لیظهره» به دین اسلام برمی‏گردد نه رسول خدا (ص) زیرا مرجعی نزدیک‏تر از کلمه رسول است. ونیز تناسب بین غالب که دین اسلام است با مغلوب که ادیان دیگر است برقرار می‏شود.

فخر رازی می‏گوید: «این بشارت از طرف خداوند است که باید در آینده تحقق یابد وطبق روایات در زمان حضرت عیسی وحضرت مهدی (ع) محقق می‏شود».( تفسیر فخررازی، ج ۱۲، ص ۱۰۴)

طبری می‏گوید: «در زمان نزول حضرت عیسی (ع) تمام ادیان باطل ونابود شده وتنها دین اسلام بر همه ادیان غالب خواهد شد».( جامع البیان، ج ۱۳، ص ۱۰۹)

از سعید بن جبیر روایت شده که آیه مربوط به مهدی (ع) از اولاد فاطمه (س) است که خداوند او را بر همه ادیان غالب خواهد کرد.( الفصول المهمه، ص ۳۰۰)

ابوبصیر از امام صادق (ع) در تفسیر آیه فوق روایت کرده که فرمود: «به خدا سوگند، تأویل آیه هنوز تحقق نیافته ونخواهد یافت تا آنکه قائم خروج کند. وهنگامی که خروج کرد کافر به خدای عظیم در روی زمین باقی نمی‏ماند».( تفسیر برهان، ج ۳، ص ۴۰۷)

● پرسش: آیه «وراثت» چگونه بر ظهور امام زمان‏علیه‏السلام دلالت دارد؟

▪ پاسخ: خداوند متعال می‏فرماید: «وَلَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصّالِحُونَ»؛ «ما در زبور بعد از ذکر نوشتیم که بندگان صالح من وارث زمین خواهند شد.»( سوره انبیاء، آیه ۱۰۵)

مقصود از «زبور» در آیه، زبور داوود ومراد از «ذکر» تورات است. در زبور می‏خوانیم: «زیرا که شریران منقطع می‏شوند ولی متوکلان به خداوند وارث زمین خواهند شد، وحال اندک است که شریر نیست می‏شود، هر چند مکانش را استفسار نمایی ناپدید خواهد شد، امّا متواضعان وارث زمین شده واز کثرت سلامتی متلذّذ خواهند شد».( مزمور، ۱۱-۹/۳۷)

ودر آیه ۲۹ از مزمور داوود آمده است: «صالحان، وارث زمین خواهند شد ودر آن تا ابد سکونت خواهند داشت».

مقصود از کلمه «الارض» در آیه فوق، مطلق زمین دنیا وآخرت «بهشت» است؛ زیرا تخصیص آن به زمین دنیا بدون وجه است.( المیزان، ج ۱۴، ص ۴۹۳)

ومقصود از «عبادی الصالحون» معنای عامی است که شامل هر زمان ومکان وهر قومی خواهد شد، ومصداق اکمل واتم آن -مطابق روایات- زمانی است که حضرت مهدی (ع) ظهور کرده وزمین را پر از عدل وداد خواهد کرد. در آن زمان است که تمام کره زمین در اختیار بندگان صالح خداوند قرار خواهد گرفت.

ابن کثیر می‏گوید: «خداوند در آیه شریفه بشارت می‏دهد بر بندگان صالح خود که در دنیا وآخرت آنان را سعادتمند کرده وآنان را وارث زمین وبهشت گرداند».( تفسیر ابن کثیر، ج ۲، ص ۵۲۴)

آلوسی می‏گوید: «اگر بگوییم که این آیه مربوط به عصر مهدی ونزول عیسی است، به اقوال دیگر احتیاجی نیست».( روح المعانی، ج ۱۷، ص ۹۵)

ولذا در ذیل آیه روایاتی نقل شده که دلالت بر انطباق آیه بر عصر ظهور حضرت مهدی (ع) دارد.

ثوبان از رسول خدا (ص) نقل کرده که فرمود: «خداوند برای من زمین را جمع نمود. پس من مشرق‏ها ومغرب‏های آن را مشاهده کردم وامت من زود است که به آن خواهند رسید».( همان)

امام باقر (ع) فرمود: «مقصود از «عبادی الصالحون» اصحاب مهدی (ع) در آخرالزمان است».( مجمع البیان، ج ۷، ص ۶۶)

● پرسش: آیه «استضعاف» چگونه بر ظهور حضرت مهدی‏علیه‏السلام دلالت دارد؟

▪ پاسخ: خداوند متعال می‏فرماید: «وَنُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الوارِثِینَ»؛ «اراده ما بر این قرار گرفته که بر مستضعفین زمین منّت بگذاریم وآنها را پیشوایان ووارثین [روی زمین قرار] دهیم.»( سوره قصص، آیه ۵)

مطابق سیاق آیه فوق، مفسران اهل سنّت وشیعه، شأن نزول آیه را مربوط به قوم بنی‏اسرائیل می‏دانند، آنان بودند که روی زمین به استضعاف کشیده شده وخداوند آنها را بر فرعونیان پیروز گرداند، ولی ظاهر آیه دلالت بر قانون کلّی واراده ومشیّت همیشگی خداوند نسبت به مستضعفین تا روز قیامت دارد. خداوند اراده کرده که به حسب شرایط خاص، مستضعفین را بر مستکبرین عالم پیروز گرداند، که نمونه‏ای از آن، تحقق مشیت الهی نسبت به پیروزی بنی‏اسرائیل وزوال حکومت فرعونیان بود.( مجمع البیان، ج ۸-۷، ص ۳۷۵ ؛ درّ المنثور، ج ۶، ص ۳۹۲) نمونه کامل‏تر آن حکومت پیامبر اسلام بعد از ظهور اسلام است.ومطابق روایات اسلامی مصداق کامل‏تر از همه حکومت‏ها، حکومت حضرت مهدی (ع) در عصر ظهور است، که خداوند حکومت او را که همان حکومت مستضعفین است در سرتاسر گیتی گسترش خواهد داد وکره زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد. این معنا را می‏توان از قرائنی به دست آورد:

۱) اراده خداوند در آیه به صیغه مضارع «نرید» آمده که دلالت بر استمرار دارد.

۲) اراده حتمی الهی بر عنوان «مستضعفین» وارد شده، ومستضعفین بنی‏اسرائیل خصوصیّت ندارند.

۳) روایاتی که از طرق شیعه وسنی در ذیل آیه وارد شده دلالت بر عمومیّت این سنت الهی دارد:

امام صادق (ع) فرمود: «همانا آیه مخصوص به صاحب امری است که در آخرالزمان ظهور کرده وجبّاران وفرعونیان را نابود خواهد کرد، او شرق وغرب زمین را مالک می‏شود پس زمین را پر از عدل می‏کند همان گونه که پر از ظلم شده باشد».( تفسیر برهان، ج ۶، ص ۵۸)

حضرت علی (ع) فرمود : «دنیا بعد از آنکه در برابر ما همچون شتر بد خلق چموشی وسرکشی کرد به سوی ما روی می‏آورد ودر برابر ما رام می‏شود. آن گاه این آیه را تلاوت نمود: «وَنُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ...».( شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۴۳۸، ح ۵۹ ؛ ینابیع المودة، ص ۴۳۷)

● پرسش: آیه «ارتداد» چگونه بر ظهور امام زمان‏علیه‏السلام دلالت دارد؟

▪ پاسخ: خداوند متعال می‏فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَی المُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَی الکافِرِینَ یُجاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلایَخافُونَ لَوْمَةَ لآئِمٍ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشآءُ وَاللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ»؛ «ای کسانی که ایمان آورده‏اید! هر کس از شما از آیین خود بازگردد [به خدا زیانی نمی‏رساند] خداوند جمعیتی را می‏آورد که آنها را دوست دارد وآنان [نیز] او را دوست دارند، در برابر مؤمنان، متواضع ودر برابر کافران، سرسخت ونیرومند، آنها در راه خدا جهاد می‏کنند واز سرزنش هیچ ملامتگری نمی‏هراسند. این، فضل خداست که به هر کس بخواهد [و شایسته ببیند] می‏دهد، و[فضل] خدا وسیع است، وخداوند داناست.»( سوره مائده، آیه ۵۴)

آیه فوق اشاره به قانون استبدال دارد، یعنی تبدیل جامعه‏ای به جامعه‏ای دیگر به جهت آنکه جامعه قبل به وظایف خود عمل نکرده است. خلیفه رسول خدا را طرد کرده، ودر جهاد کوتاهی نموده است. ونیز در تطبیق دین خدا در جامعه سهل‏انگاری نموده است.

با مراجعه به روایات پی می‏بریم که اهل بیت: آیه را بر اصحاب امام زمان (ع) تأویل نموده‏اند، از جمله؛ سلیمان بن هارون عجلی می‏گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود: «همانا صاحب امر محفوظ است. اگر تمام مردم از بین بروند خداوند متعال اصحاب او را گرد او جمع می‏کند. آنها هستند که خداوند در موردشان فرمود: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ...»».( تفسیر برهان، ج ۲، ص ۴۷۳)

● پرسش: آیه «قتال» چگونه بر ظهور حضرت مهدی‏علیه‏السلام دلالت دارد؟

▪ پاسخ: خداوند متعال می‏فرماید: «وَقاتِلُوهُمْ حَتّی لاتَکُونَ فِتْنَةٌ وَیَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ للَّهِِ...»؛( سوره انفال، آیه ۳۹)

«با آنان پیکار کنید تا فتنه برچیده شود ودین همه‏اش مخصوص خدا باشد.»

آیه فوق دلالت دارد بر اینکه باید شرک وکفر ریشه کن شود ودین همه‏اش مخصوص خدا باشد وهیچ مشرکی در روی زمین نماند جز آنکه کشته شده یا داخل در دین اسلام شود. این هدف هنوز تحقق نیافته است در حالی که باید تحقق یابد وفتنه از روی زمین برچیده شود ودین خالصِ برای خدا گردد.

مطابق روایات، این هدف در عصر ظهور حضرت مهدی (ع) تحقق خواهد یافت. همان گونه که در آیه ۳۳ از سوره توبه به آن اشاره شد.

آلوسی در ذیل آیه فوق می‏گوید: «مقصود آن است که همه ادیان باطل از بین برود، یعنی یا اهل ادیان از بین رفته وهلاک شوند ویا از ترس وجهات دیگر به دین اسلام بازگردند».( روح المعانی، ج ۹، ص ۱۷۴)

آن گاه می‏گوید: «گفته شده که تأویل آیه تاکنون محقق نشده است، ودر هنگام ظهور حضرت مهدی (ع) تأویل آن خواهد آمد، ودر آن عصر هیچ مشرکی بر روی زمین باقی نخواهد ماند».( همان)

از امام صادق (ع) در مورد آیه فوق سؤال شد، حضرت فرمود: «لم‏یجی‏ء تأویل هذه الآیة ولو قد قام قآئمنا بعد سیری من یدرکه ما یکون من تأویل هذه الآیة ولیبلغنّ دین محمّد (ص) ما بلغ اللیل حتی لایکون مشرک علی ظهر الأرض...»؛ «هنوز تأویل آیه نیامده است. واگر قائم( تفسیر صافی، ج ۲، ص ۳۰۳)

ما قیام کند زود است کسانی که او را درک می‏کنند تأویل این آیه را ببینند. البته دین محمّد به تمام نقاطی که شب پوشش آرام‏بخش خود را بر آن می‏افکند خواهد رسید تا اینکه در سراسر زمین، شرک وبت‏پرستی باقی نماند.»