دانستنی هائی پیرامون پروتئین و تراز نیتروژن در بدن

تغذیه پروتئین معمولاً به تراز نیتروژن در بدن ارتباط داده می شود نیتروژن عنصری است که وجه تمایز پروتئین از کربوهیدرات و چربی می باشد

”یکی از مهمترین نگرانی‌های بدنسازان در سطوح مختلف، حفظ و افزایش حجم عضلانی است که طی تمرینات سخت و رعایت رژیم‌های غذائی خاص به‌دست آورده‌اند. پروتئین‌ها مهمترین مواد در شکل‌گیری عضلات به‌شمار می‌آیند و تراز نیتروژن در بدن می‌تواند عاملی برای رشد یا تخریب بافت‌های عضلانی باشد. از این رو دانستن نکاتی جالب در خصوص آن خالی از فایده نخواهد بود. مبحثی که از نظر خوانندگان می‌گذرد برگرفته از چاپ دوم کتاب تغذیه، نوشته سایتور (Suitor) و کرالی (Crowley) می‌باشد“.

● دریافت نیتروژن در مقابل از دست دادن آن

تغذیه پروتئین معمولاً به تراز نیتروژن در بدن ارتباط داده می‌شود. نیتروژن عنصری است که وجه تمایز پروتئین از کربوهیدرات و چربی می‌باشد. در عمل تمامی نیتروژن ورود به بدن از پروتئین تأمین می‌شود اما اغلب نیتروژنی که بدن از دست می‌دهد به‌صورت محصولات نهائی فرآیند ناخوشایند کاتابولیسم است. از جمله این محصولات می‌توان به اوره، کراتینین، اسید اوریک و نمک‌های آمونیوم اشاره نمود.

تراز نیتروژن نتیجه مستقیم اختلاف مابین نیتروژن وارد شده و نیتروژن از دست رفته بدن است. این تراز تحت‌تثیر فرآیندهای آنابولیسم و کاتوبولیسم مواد شامل نیتروژن است از جمله این مواد آمینواسیدها، پروتئین و ترکیبات وابسته به آنها است. از این رو می‌توان پیش‌بینی‌های مستدلی در خصوص تراز نیتروژن در شرایط گوناگون بدون نیاز به انجام ارزیابی‌های آزمایشگاهی و محاسبات دقیق انجام داد.

● تراز نیتروژن (ورودی برابر با خروجی)

بزرگسالان به‌طور معمول در شرایط تراز نیتروژن هستند. بدین‌معنا که میزان نیتروژنی را که بدن آنها از دست می‌دهد با نیتروژنی که از رژیم غذائیشان به‌دست می‌آورند برابر است. بدین‌وسیله افزایش ترکیبات شامل نیتروژن حاصل از آنابولیس در این افراد با کاهش این ترکیبات حاصل از کانابولیسم سبب ممانعت از افزایش و فقدان نیتروژن از بدن می‌گردد. با مشاهده دو حالت م‌توان یک فرد را در حالت تراز نیتروژن فرض نمود.

۱) در شرایطی که فرد از سلامت کامل جسمانی برخوردار است و نه رشد می‌کند و نه نسوج بدنش از دست می‌رود.

۲) در شرایطی که رژیم غذائی وی از آمینواسیدهای ضروری، پروتئین‌ها، کالری‌ها و ریزمغزی‌ها به مقدار کافی مصرف شود.

نیتروژن مازاد بر نیازی که به بدن وارد می‌شود به‌وسیله دفع نیتروژن به صورت اوره به تعادل می‌رسد. مصرف بیش از حد پروتئین سبب تولید اوره و دفع آن می‌گردد. بنابراین مصرف مقادیر زیاد پروتئین در رژیم غذائی نمی‌تواند سبب ایجاد تراز مثبت نیتروژن رد یک فرد سالم و عادی گردد لیکن می‌تواند سبب تراز مثبت کالری و به تبع آن افزایش وزن وی گردد. بنابراین مصرف مواد پروتئینی به تنهائی نمی‌تواند سبب تشکیل بافت‌های عضلانی گردد.

● تراز مثبت نیتروژن (ورودی بیشتر از خروجی)

تراز مثبت نیتروژن به معنایتجاوز میزان نیتروژن دریافتی نسبت به نیتروژن از دست رفته بدن می‌باشد. هنگامی‌که مجموع آنابولیسم پروتئین و سایر مواد نیتروژنی از اتلاف و کاتابولیسم آن بیشتر باشد فرد در وضعیت تراز مثبت نیتروژن قرار دارد. تراز مثبت نیتروژن در دوران رشد و انباشتگی نسوج بدن به‌وجود می‌آید. در سه حالت بدن در وضعیت رشد قرار دارد.

۱) افزایش عادی قد و مواد فعال درون سلولی فرد (LBM). توضیح اینکه LBM شامل عضلات اسکلتی، احشاء درونی مانند دل و روده و جگر و گلبول‌های قرمز خون است.

۲) افزایش نسوج مادرانه و جنینی در دوران بارداری

۳) رشد عضلات در زمان انجام تمرینات بدنسازی

و در دو حالت بدن در وضعیت انباشتگی قرار می‌گیرد:

۱) بازسازی نسوج بدن که در زمان رهائی از بیماری (و متعاقباً تحلیل پروتئین‌ها) اتفاق می‌افتد.

۲) بازسازی نسوج که متعاقب یک دوره تسریع یا نارسائی در دریافت پروتئین و کالری‌ها ایجاد می‌شود.

تأمین فراوان کالری‌ها، پروتئین، اسیدهای آمینه ضروری و ریزمغزی‌ها شرط لازم لیکن ناکافی برای ایجاد تراز مثبت نیتروژن در بدن است.

● تراز منفی نیتروژن (خروجی بیشتر از ورودی)

هنگامی‌که کاتابولیسم و آنابولیسم تجاوز نماید. شرایط تراز منفی نیتروژن ایجاد می‌گردد.

تراز منفی نیتروژن یعنی نیتروژن از دست رفت بدن بیشتر از میزان مصرف آن باشد. عدم تراز ذکر شده می‌تواند افزایش میزان کاتابولیسم، کاهش سنتز یا افزایش تحلیل پروتئین بدن باشد.

در سه حالت بدن در وضعیت تراز منفی نیتروژن قرار می‌گیرد.

۱) رژیم غذائی دارای نارسائی یا مقادیر ناکافی آسیب‌های آمینه ضروری، پروتئین‌ها، کالری‌ها یا هر ترکیبی از آنها باشد.

۲) عدم تحرک به هر دلیل از جمله بستری بودن به مدت زیاد

۳) اعمال استرس‌های وارده ناشی از جراحت (مانند عمل جراحی) یا شرایط گوناگون بیماری‌ها

● نتایج مهم پیرامون تراز نیتروژن

۱) هنگامی‌که LBM در مقادیر نرمال برای یک فرد بزرگسال باقی بماند تراز نیتروژن برقرار است.

۲) هنگامی‌که LBM در اثر رشد، بارداری، انباشتگی نسوج عضلانی یا تمرینات بدنسازی افزایش یابد، تراز نیتروژن مثبت خواهد بود.

۳) هنگامی‌که LBM در اثر فقدان غذا، دریافت ناکافی پروتئین، بیماری، جراحت یا عدم تحرک و فعالیت کاهش یابد. تراز نیتروژن منفی خواهد شد.

۴) خوردن پروتئین بشی از حد نیاز بدن نمی‌تواند سبب افزایش LBM یا تراز مثبت نیتروژن گردد.

۵) اگر یک فرد سالم از یک رژیم غذائی روزانه صحیح بهره‌مند باشد و به نیازهای کالریک بدن خود واقف باشد، می‌تواند در شرایطی از تراز نیتروژن مناسب با مرحله رشد و توسعه بدن خود باشد (در حالت تراز یا تراز مثبت)

بنا بر مطالب این مبحث یک نتیجه‌گیری مهم برای ورزشکاران به‌ویژه ورزشکاران رشته بدنسازی این است که صرفاً خوردن هر میزان پروتئین بیش از نیاز بدن نمی‌تواند عاملی در ایجاد تراز مثبت نیتروژن باشد بلکه تمرینات بدنسازی توأم با مصرف صحیح و آگاهانه پروتئین و کالری‌های دیگر می‌تواند بدن آنها را در تراز مثبت نیتروژن و شرایط دوست‌داشتنی آنابولیسم قرار دهد.

● تبدیل‌های پروتئین <-> نیتروژن

پروتئین (P) شامل ۱۶ درصد وزنی نیتروژن (N) است، بنابراین:

۱۶٭مقدار گرم پروتئین (P) در غذای مصرفی = مقدار گرم نیتروژن (N) حاصل در بدن

N=P*۰/۱۶

و بالعکس

۶/۲۵ ٭ مقدار گرم نیتروژن از دست رفته بدن (N(l= مقدار گرم پروتئین از دست رفته بدن (P(l.

۶/۲۵٭(P(l)= N(l

ترجمه و تنظیم: محمد علی توانائی

مدرس دانشگاه صنعتی امیرکبیر