و زمین تنها می گردد

نگاهی به ابعاد و جایگاه ما در کهکشان

تکان دهنده است. حتی تصور کیهان و وجودی اینچنینی با میلیاردها کهکشان که همگی با سرعت ها و در جهت های مختلف در حال حرکت هستند، ذهن را به اندیشه یی فرا وامی دارد. در این مطلب سعی دارم در رابطه با اصلی ترین کمیت های اندازه گیری فاصله در نجوم صحبت کنم و در ادامه جایگاه مان را در این کیهان بی نظیر به صورت کوتاه بیان خواهم کرد. شاید شیفتگی زیبایی را با خواندن این مطلب نسبت به کیهان یا حتی در همین نزدیکی، وجودمان و زمین که حیات را برایمان به ارمغان آورده اند، پیدا کنید.

ما روی زمین از مقیاس های مختلفی برای اندازه گیری فاصله استفاده می کنیم و به صورت معمول بیشترین استفاده ها را از متر و کیلومتر می بریم. اگر بخواهیم در منظومه شمسی گذری داشته باشیم، همچنان سر و کارمان با همان کمیت کیلومتر خواهد بود مثلاً شعاع استوایی زمین ۶۳۷۸ کیلومتر است. زمین در منظومه شمسی با میانگین فاصله ۱۵۰ میلیون کیلومتر از خورشید (یک واحد نجومی)، به دور این ستاره در حال گردش است. حتی در مورد سیاره های دیگر هم از کیلومتر استفاده می کنیم. نپتون آخرین سیاره از مجموع هشت سیاره منظومه شمسی با فاصله حدود ۴۴۹۵ میلیون کیلومتر از خورشید به دور آن می گردد. به صورت کلی، در منظومه شمسی ما، همچنان همین مقیاس (کیلومتر) کافی است.

زمانی که به آسمان شب می نگریم هزاران ستاره را با روشنایی های ظاهری متفاوتی می بینیم. هر یک از این ستارگان همانند ستاره منظومه شمسی خودمان (خورشید) هستند و تنها به دلیل فاصله زیادی که با ما دارند، آنها را همچون نقطه هایی درخشان و کم سو می بینیم. این ستارگان گاه تا چند ده یا چند صد برابر خورشید بزرگ یا درخشان هستند. حال برای فاصله سنجی میان ستارگان از کمیت راحت تر و بسیار بزرگ تری به نام سال نوری استفاده می کنیم. باید به خاطر داشته باشیم که کمیت سال نوری تنها کمیتی برای فاصله است و هرگز برای نشان دادن مدت زمان استفاده نمی شود. به عنوان مثال گفتن اینکه ستاره یی پنج سال نوری عمر دارد کاملاً اشتباه است. اما این کمیت دقیقاً به چه معنا است و از آن چگونه استفاده می کنند؟

نور (و به طور کلی تمام امواج الکترومغناطیسی) در هر ثانیه و در محیطی مانند فضا که خلأ است، تقریباً با سرعتی معادل ۳۰۰ هزار کیلومتر بر ثانیه حرکت می کند. این نهایت سرعت در کیهان است. برای متوجه شدن کمیت سال نوری، اول باید آگاهی داشته باشیم که یک سال در زمین چند ثانیه است. زمانی که ما ۶۰ ثانیه را ضرب در ۶۰ دقیقه و سپس ضرب در ۲۴ ساعت (یک شبانه روز) کنیم و نتیجه آخر را ضرب در ۲۵/۳۶۵ (روزهای یک سال) کنیم عددی به دست می آید که معادل ۳۱۵۵۷۶۰۰ است. این عدد نشان می دهد یک سال روی زمین چند ثانیه است. اکنون اگر این عدد را ضرب در سرعت نور که ۳۰۰ هزار کیلومتر بر ثانیه است، کنیم، توانسته ایم کمیتی به نام سال نوری بر حسب کیلومتر به دست آوریم. دست آخر حاصل ضرب این اعداد به ما نشان خواهد داد نور در یک سال زمینی، مسافتی تقریباً معادل ۵/۹ تریلیون کیلومتر را می پیماید. پس سال نوری مقدار مسافت طی شده توسط نور در یک سال زمینی است. همچنین می توان زمان یک سال را به اجزای کوچک تری همچون ساعت، دقیقه و ثانیه تقسیم کرد. برای نمونه حدوداً فاصله زمین از ماه یک ثانیه نوری است، این به این معنی است که فاصله ماه تا زمین تقریباً برابر با ۳۰۰ هزار کیلومتر است.

حال زمانی که می گوییم نزدیک ترین ستاره به خورشید که «پروکسیما - قنطورس» نام دارد و در صورت فلکی قنطورس است، ۲/۴ سال نوری از ما فاصله دارد، یعنی اگر با سرعت ۳۰۰ هزار کیلومتر بر ثانیه به سمت این ستاره حرکت کنیم، ۲/۴ سال زمینی طول خواهد کشید تا به آن برسیم. به این ترتیب با محاسبه یی ساده می توان متوجه شد که فاصله نزدیک ترین ستاره به ما به صورت حدودی تقریباً ۴۰ تریلیون کیلومتر است.

کهکشان راه شیری، کهکشانی است که منظومه شمسی ما در آن قرار دارد و خورشید تنها یکی از میلیون ها ستاره یی است که در این مجموعه که آن را کهکشان می نامیم، وجود دارد. اجدادمان زمانی که نوار شبح گون راه شیری را در شب می دیدند، گمان می کردند این نوار مه آلود شیر الهه یی است که در آسمان پاشیده شده است. آنان هرگز نمی دانستند این نوار، متشکل از میلیون ها ستاره است. به این خاطر آن را راه شیری می نامیدند که بعدها همچنان این نام روی کهکشان مان باقی ماند.

شاید تصورش سخت باشد ولی قطر صفحه کهکشان راه شیری حدود ۱۰۰ هزار سال نوری و ضخامت آن در مرکز حدود ۱۸ هزار سال نوری است. خورشید و منظومه شمسی ما در فاصله یی حدود ۳۰ هزار سال نوری از مرکز کهکشان راه شیری قرار گرفته است. منظومه شمسی ما هر ۲۴۰ میلیون سال یک بار به دور مرکز کهشان راه شیری می گردد.

نزدیک ترین کهکشان به کهکشان نه چندان بزرگ راه شیری، «آندرومدا» نام دارد که ۵/۲ میلیون سال نوری با ما فاصله دارد و تقریباً دو برابر کهکشان ما است و زمین در کیهانی بزرگ که میلیاردها کهکشان را در برگرفته است، می گردد.

امین حمزه ئیان

www.Nutshell.ir