ساخت هواپیما در كشور با نگاه ویژه به هواپیمای كوچك

درخصوص خرید یا ساخت هواپیما, همواره اختلاف بر سر هواپیماهای مسافربری است كه اغلب صنعت, مدافع ساخت در داخل كشور و شركت­های هوایی موافق خرید از خارج و علی الخصوص غرب بوده اند

در حال حاضر در بین مسؤولین و دست­اندركاران صنعت هوایی دو دیدگاه مختلف وجود دارد. عده‌ای نه تنها بطوركلی معتقد به خرید هواپیما هستند، بلكه بر این باورند كه در كشور به هیچ عنوان توانایی ساخت هواپیما وجود ندارد و ورود به این مقوله را به زیان كشور ارزیابی می‌نمایند. در مقابل عده‌ای دیگر نیز در كشور را دارای توانمندی‌های خوب برای ساخت هواپیما می‌دانند و معتقدند حتی در صورت خرید هواپیما نیز توانایی‌های كشور در حدی است كه بستر آماده‌ای برای گرفتن امتیاز از فروشندگان هواپیما وجود دارد و با توجه به توانمندی‌های كشور در زمینه ساخت قطعات امكان گرفتن امتیاز را كاملا ممكن می‌دانند. در این میان بخشی دیگر از دست‌اندركاران صنعت هوایی اگرچه معتقدند كه كشور توان ساخت هواپیما را دارا می‌باشد اما این امر را از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نمی‌دانند. البته بررسی توانایی كشور در زمینه ساخت تنها یك روی سكه است و برای كامل شدن زنجیره ساخت هواپیما عوامل متعدد دیگری از جمله وجود بازار داخلی و تقاضا در بین خطوط هواپیمایی داخلی، وجود حمایت‌های مختلف دولت و حتی بانك‌ها در تامین نقدینگی لازم جهت ساخت هواپیما، وضع قوانین جامع و منسجم جهت خرید هواپیما توسط خطوط داخلی و انجام تبلیغات جهت بالا بردن اعتماد عمومی دست در دست هم دهند.

لازم به ذكر است كه با توجه به اینكه اغلب مسؤولین و دست‌اندركاران در مورد هواپیماهای پهن‌پیكر و خرید آنها صحبت كرده‌اند، شاید كمتر به هواپیماهای سبك در داخل كشور توجه شده است. حال نكته جالب این است كه در سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری‌های زیادی در زمینه ساخت هواپیماهای كوچك انجام شده است و برخی از آنها به موفقیت‌های قابل ملاحظه‌ای نیز دست یافته اند و از طرفی هنوز هم شاهد اجاره و خرید این رده از هواپیماها از خارج از كشور هستیم. نظر به اهمیت این موضوع مركز مطالعات تكنولوژی دانشگاه شریف با توجه ویژه به این مقوله بحث ساخت هواپیما را بررسی كرده است.

در زیر به بعضی از توانمندی‌های كشور در ساخت هواپیماهای سبك و فوق‌سبك اشاره می‌شود:

۱.شركت صنایع هوایی ایران:

گلایدر آوا ۱۰۱:

این گلایدر جهت باشگاه‌های هوانوردی و مصارف تفریحی طراحی و ساخته شده است كه مطابق JAR_۲۲ در ردة خدماتی چندمنظوره و از مواد مركب با حاشیة اطمینان بالا ساخته شده است. گواهینامه نوع و تأییدیة تشكیلات تولید این گلایدر به ترتیب در خردادماه ۷۶ و اسفندماه ۷۸ از سازمان هواپیمایی كشوری دریافت شده است. تاكنون ۵ فروند از این هواپیما به سفارش مركز آموزش و فنون سازمان هواپیمایی كشوری ساخته و تحویل شده است.

هواپیمای دونفره آوا ۲۰۲:

با انگیزه پاسخ به نیاز كشور در زمینه هواپیمای سبك، برای آموزش خلبان و حمل‌ونقل محموله‌های سبك و گشت هوایی، هواپیمای دونفره آوا ۲۰۲ طبق آیین‌نامه JAR-VLA طراحی و ساخته شده است. این هواپیما گواهینامه نوع را دریافت كرده و هنوز در مرحلة پروتوتایپ است و به تولید انبوه (mass production) نرسیده است. تاكنون ۳ فروند از این هواپیما تولید شده است‏.

هواپیمای سمپاش آوا ۳۰۳:

ساخت هواپیما باید نیازمحور (Demand - Oriented) باشد و از آنجا كه كشور سالانه بین ۳۰ تا ۵۰ فروند هواپیمای سمپاش برای انجام عملیات سمپاشی و كشاورزی خود اجاره می‌كند، شركت صنایع هوایی ایران ساخت و تولید هواپیمای سمپاش (M-۱۸-B Dromader) را بصورت انتقال فنآوری از شركت (p.z.l) لهستان آغاز كرد. این هواپیما علاوه بر سمپاشی‏، قابلیت بذرپاشی و كودپاشی را نیز دارا می‌باشد و با نصب اداوات مخصوص‏، تبدیل به هواپیمای آتش‌نشانی می‌گردد. فلذا اولین فروند آن در آبان­ماه ۸۱ تولید گردید.

۲. صنعت هوایی و مواد تركیبی فجر:

هواپیمای ۴ نفرة تمام كامپوزیت فجر-۳ متعلق به صنعت هوایی و مواد تركیبی فجر است كه مراحل طراحی و تست و تولید را با موفقیت به انجام رسانده است و دارای گواهینامة از سازمان هواپیمایی كشوری است. این هواپیما كه از سوی هوانیروز برای تجهیز آموزشگاه خلبانی انتخاب شده است، دارای كاربردهای آموزش خلبان، گشت‌زنی، مرزبانی، ترابری، شناسایی، ایرتاكسی، حمل محموله‌های پستی و جابجایی مسؤولین و مقامات می‌باشد.

چگونگی حمایت دولت در كسب مزیت در صنعت ساخت هواپیما

در كشور، پس از پیروزی انقلاب اسلامی و شروع جنگ تحمیلی پروژه‌های هوایی متعددی با حمایت دولت راه‌اندازی گردید و پس از فراز و نشیب‌های فراوان در رویارویی با چالش‌های متعدد فنی ـ تخصصی، استانداردهای سخت هوایی و ... و دلایل مختلف دیگر، فقط تعداد محدودی از این پروژه‌ها موفق به غلبه بر چالش‌ها شده و با ارائه محصولات استاندارد، به نوعی بیانگر توان كشور در زمینه ساخت بودند. از آنجمله می‌توان به پروژه هواپیمای مسافری ایران‌ ۱۴۰، هواپیمای ۲ نفره آوا، هواپیمای فجر۳، هواپیمای سمپاش اشاره نمود. ناوگان هواپیمایی سبك كشور با عمری حدود ۳۵ سال تقریباً فرسوده گشته و نیاز كشور به این نوع هواپیما حدود ۴۰۰ فروند می‌باشد، درخصوص هواپیمای مسافری نیز در رده كوتاه‌برد حدود ۱۰۰ فروند، هواپیمای سمپاش حدود ۵۰ فروند مورد نیاز است. هواپیماهایی نظیر فجر_۳ ، سمپاش "آوا درامادر" ،‌ایران ـ ۱۴۰ و دیگر پروژه‌ها می‌توانند نیازمندی‌های كشور در این زمینه‌ها را پوشش دهند اما شركت‌ها و سازمان‌های مصرف‌كننده هواپیماها با عدم استقبال از خرید از این هواپیماها و با خرید هواپیمای مستعمل و از رده خارج شده خارجی كه مشكلات فراوان ازجمله تعمیر و نگهداری و خدمات پس از فروش نیز دارند، به نوعی عدم علاقه‌مندی خود را به خرید هواپیماهای ساخت داخل نشان داده‌اند. متاسفانه در كشور ما مصرف كنندگان محصولات هوایی همواره به دلایل مختلف از خرید داخل كشور سرباز زده اند. از سوی دیگر متخصصین هوافضا به خوبی آگاه هستند كه صنعت هوایی به دلیل دارا بودن استاندارهای بالا و نظارت كامل سازمان هواپیمایی كشوری بر ساخت آنها و تطبیق با استانداردهای بین‌المللی؛ قابل مقایسه و رقابت با نمونه‌های خارجی هستند، ضمن اینكه در این بین هیچ كس منكر سابقه چندین ساله صنعت هوایی كشورهای پیشرفته نیست. البته ناگفته نماند كه مؤسسات مالی خارجی به راحتی و با بهره های كم, امكانات مالی را در اختیار خریداران, فروشندگان و یا تولید كنندگان قرار می دهند و این امكانات و شرایط برای حمایت از تولیدات داخلی در ایران فراهم نیست. شاید در بخش حمایت دولت و بانك‌ها در تامین نقدینگی لازم برای شركت‌های داخلی در زمینه خرید هواپیماهای ساخته شده و حمایت مالی از آنها بتواند یكی ار مهمترین وظایف دولت در این زمینه باشد. مشكل اصلی پروژه‌های كشور در ساخت این نوع هواپیماها، در بازاریابی (marketing) است كه حمایت مسؤولین برای حل این مشكل را می‌طلبد.

---