کم تحرکی, عامل اصلی پوکی استخوان

پوکی استخوان از شایع ترین بیماری هاست و هزینه های زیادی را بر دوش بیماران و نظام سلامت می گذارد

پوکی استخوان از شایع ترین بیماری هاست و هزینه های زیادی را بر دوش بیماران و نظام سلامت می گذارد. این بیماری که«بیماری خاموش» نیز نامیده می شود. به وضعیتی گفته می شود که تراکم بافت های استخوانی کم می شود. در شرایط طبیعی استخوان ها همیشه در حال ساخت و تخریب هستند اما در بیماری پوکی استخوان تخریب استخوان ها بیشتر از ساخت آن ها صورت می گیرد. در واقع در پوکی استخوان بافت های استخوانی به لحاظ کمیت تغییر می کند. در این شرایط استخوان به راحتی وحتی گاهی مواقع بر اثر تحمل وزن شخص به خودی خود شکسته می شود که این شکستگی ها بیشتر در قسمت های مچ دست، ران و ستون مهره ها بروز می کند.

ممکن است فرد دچار پوکی استخوان باشد بدون آن که از بیماری خود اطلاع داشته باشد به همین علت پوکی استخوان «بیماری خاموش» و یا «بیماری بی سر و صدا» نامیده می شود. در مراحل اولیه پوکی استخوان ، علائم آن به ندرت ظاهر می شود که این امر تشخیص بیماری را دشوار می کند. اما به محض ضعیف شدن استخوان ها کمردردهای شدید، قوز پشت و به مرور زمان کوتاهی قد ظاهر می شود. در خصوص این بیماری دکتر موسی صالحی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شیراز و متخصص تغذیه و رژیم های درمانی در گفت و گو با خراسان می گوید: پوکی استخوان را می توان به سه موضوع ارتباط داد اول بالا رفتن سن، هر انسانی در هر سنی تراکم استخوان خاص دارد. معمولا پس از سن بلوغ تاچند سالی پس از یائسگی، تراکم استخوان طبیعی است و تا حدود۹۰ درصد می باشد مگر این که فرد دچار مشکل شده باشد. بنابراین اگر تراکم استخوانی فرد ۷۰ یا ۸۰ ساله کمتر از ۹۰ درصد باشد چندان غیرطبیعی نیست اما این تراکم نباید به ۷۰ درصد برسد بلکه باید بین ۸۰ تا ۹۵ درصد باقی بماند. اما تراکم استخوان جوانان بالای ۲۰ سال و کمتر از ۶۰ سال باید بالای ۹۵ درصد باشد. وی در جواب این که تراکم استخوان چیست؟ می گوید: در واقع در استخوان بلورهایی از املاح کلسیم و فسفر وجود دارد. این بلورها ترکیبی از فسفر، کلسیم و آب هستند و در استخوان به صورت متراکم و فشرده روی هم قرار می گیرند و به شکل «پک» در می آیند.

این متخصص تغذیه گفت موضوع بعدی که می توان به آن پرداخت، مسئله جنس است. زنان به دلیل این که استخوان سازی آن ها به هورمون های استروژن و پروژسترون وابسته است تراکم استخوان متفاوت از مردان دارند اگر ما ورزش و تغذیه درست داشته باشیم ، زنان پس از یائسگی هم می توانند تراکم ۹۰ درصد را تا سن ۸۰ سالگی حفظ کنند.

اما اگر به ورزش و تغذیه توجه نشود، در دوران یائسگی تراکم استخوان ممکن است به ۸۰ یا ۷۵ درصد برسد که باعث شکنندگی استخوان ها می شود بنابراین باید عامل سن را هم در تراکم استخوان در نظر گرفت سوالی که خیلی ها می کنند این است که آیا تراکم ۸۵ درصد خوب است؟ در جواب باید گفت بستگی دارد، به این که این تراکم مربوط به یک زن است و یا مرد؟ برای فرد بالای ۸۰ سال است و یا زیر ۸۰ سال است؟ برای سن زیر بلوغ است و یا بعد از بلوغ است؟ این درصد به سن و جنس بستگی دارد.

وی بر تغذیه تاکید زیادی دارد و می گوید: باید منابع غذایی و کلسیم کافی در اختیار بدن قرار گیرد تا بدن بتواند بلورهای استخوانی (هیدروکسی آپاتیت) بسازد منابع کلسیم از جمله شیر، ماست، پنیر معمولی و ماست و یا مصرف دانه سویا مفید است. وی افزود: البته پودر سویا و یا سویا که در ماکارونی می ریزند، ارزش غذایی چندانی ندارد سویا باید به صورت دانه خام و یا تفت داده باشد. سویای خام را می توان در منزل خیس کرد و به صورت پودر در آورد. اگرچه خیلی از غذاها منبع کلسیم است ، اما بهترین منبع کلسیم شیر و ماست و پنیر می باشد. وی می افزاید: مهم ترین عامل پوکی استخوان نداشتن تحرک است. زندگی ماشینی و کم تحرکی در پوک شدن استخوان ها موثر است. برعکس ، راه رفتن، طناب زدن، کار کردن عواملی است که می توانند به تراکم استخوان کمک کنند. وی افزود: البته فراموش نشود هر سنی ورزش مناسب خود را دارد. فرد بالای ۶۰ سال نباید با وزنه های سنگین کار کند بلکه باید با وزنه های سبک تمرین کند.

ناگفته نماند که ورزشی مانند پیاده روی تنها می تواند تراکم استخوان پا را بالا ببرد و برای افزایش تراکم استخوانی سایر قسمت ها باید تمامی اعضای بدن تحرک داشته باشد.

ورزش باعث می شود استخوان های بدن به فکر ترمیم خود باشند و تراکم خود را بالا ببرند.بنابراین ورزش با لوازم ورزشی مانند کش های ورزشی با وارد کردن فشار روی اندام ها باعث افزایش تراکم استخوان خواهد شد. وی افزود :باید توجه داشت فردی که ورزش نمی کند حتی اگر روزانه ۲ هزار میلی گرم کلسیم بخورد، اولا این کلسیم جذب نمی شود و اگر جذب هم شود در ساخت استخوان به کار گرفته نمی شود و از طریق ادرار دفع می شود.

افراد مسن که کلسیم کمی مصرف کنند با انجام دادن ورزش می توانند تمامی کلسیم را جذب کنند و تراکم استخوان خود را حفظ کنند.

دکتر صالحی به تداخل غذاها اشاره کرد و گفت: شنیده اید که می گویند، با مصرف یک لیوان کامل شیر، فسفر موجود در آن مانع جذب کلسیم می شود.فسفر و کلسیم در شیر یک اندازه هستند اما حامل های فسفر بر حامل های جذب کلسیم برتری دارند و اجازه جذب مناسب کلسیم را نمی دهند. بنابراین هر بار، نصف لیوان شیر کافی است تا هم فسفر هم کلسیم جذب شود. دوباره ۳ ساعت دیگر بعد نصف لیوان شیر بخورید. هم چنین موقع صرف غذا شیر کمتری مصرف کنید تا فسفر ، آهن، مس و روی موجود در غذاهای مختلف مانع جذب شود.

مهم ترین عامل پوکی استخوان یکی ورزش نکردن، نامناسب بودن وعده های غذایی در زنان و سالخوردگان ایرانی است . وی استرس و حالت های عصبی را عامل دیگر پوکی استخوان می داند و می گوید هرگاه فرد دچار تنش عصبی می شود، بخشی از استخوان ها تحلیل می رود. وی در آخر خاطرنشان کرد، داروها به طور کلی بر جذب کلسیم تاثیر منفی دارند.

چربی ها نیز تاثیر منفی دارند ولی پروتئین ها، ویتامین cدر جذب آهن و کلسیم تاثیر زیادی دارد . غذاهای ترش مانند ماست که کمی ترش است نسبت به شیر، کلسیم بیشتری به بدن می رساند. چربی ها و سرخ کردنی ها جذب کلسیم را عقب می اندازند و مانع جذب کلسیم می شود

نویسنده: علیرضا