خرچنگی که در جان می لولد

این روزها از هر ۱۰ نفر, دست کم دو نفر با نوعی از یک بیماری ترسناک که مثل خرچنگ به جان آدم ها می افتد, دسته و پنجه نرم می کنند

این روزها از هر ۱۰ نفر، دست‌کم دو نفر با نوعی از یک بیماری ترسناک که مثل خرچنگ به جان آدم‌ها می‌افتد، دسته و پنجه نرم می‌کنند. گویا بیماری سرطان در دوی ماراتن عوامل اصلی مرگ‌ومیر، می‌خواهد با فاصله بسیار کم نسبت به تلفات جانی ناشی از تصادفات جاده‌ای و بیماری‌های قلبی عروقی، با نزدیک شدن به خط پایان به مقام اول برسد.

البته هنوز معلوم نیست خط پایان سرطان کجاست، چراکه با وجود تلاش‌های صورت گرفته و پیشرفت‌های چشمگیری که در زمینه تشخیص و ارائه شیوه‌های درمانی موثر سرطان به دست آمده است، همچنان پیشگیری و سپس درمان، کلید طلایی ورود به دنیای بدون سرطان تلقی می‌شود.

در واقع دنیای بدون سرطان، دنیایی است که به نظر می‌رسد باید از سوی خودمان ساخته شود. بر خلاف باور بسیاری از افراد که سرطان را بیشتر ارثی تلقی می‌کنند، تنها ۵ درصد سرطان‌ها از طریق وارث منتقل می‌شود.

دکتر پدرام فدوی، متخصص رادیوتراپی و آنکولوژی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: همه می‌توانند در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار بگیرند، چه در خانواده و اقوام‌شان سابقه سرطان وجود داشته باشد یا خیر. بیماری سرطان در واقع ناشی از واکنشی میان ژن‌هاست. اکثر سرطان‌ها در واقع به صورت اتفاقی، معمولا در افراد بالای ۵۰ سال و به دلیل آسیب رسیدن به ژن‌هایی رخ می‌دهد که به کنترل رشد طبیعی سلول‌ها کمک می‌کند.

● چرا سلول‌ها سرطانی می‌شوند؟

آیا تا به حال جوابی برای این سوال یافته‌اید که چرا سرطان برای همه ترسناک است؟ ترس ناشی از این بیماری، پاسخ طبیعی به تجربه‌ای است که باعث تغییر زندگی می‌شود. احساس از دست دادن کنترل روی زندگی، احساس تلخی که فرد از ایجاد تغییر در بدنش دارد و ترس از مرگ و درد و رنج ناشی از درمان‌های مربوط به سرطان، از خود این بیماری نیز ترسناک‌تر است. اما چرا این بیماری ترسناک به سراغ‌مان می‌آید؟

دکتر فدوی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: تا زمانی که یک سلول تحت تاثیر چند جهش قرار نگیرد،سرطانی نمی‌شود.

پس از چند جهش سلولی، آن سلول به سمت سرطانی شدن حرکت می‌کند. جهش‌های ژنی هم ممکن است تحت تاثیر بالا رفتن سن و پیر شدن سلول‌ها، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و اشعه‌های مضر، نوسانات هورمونی یا سایر عوامل محیطی ایجاد شود.

در بیماری سرطان سلول‌های بخشی از بدن شروع به رشد خارج از کنترل می‌کنند. به بیان دیگر در سلول‌های سرطانی، نه سلول می‌میرد و نه ترمیم می‌شود. در واقع سلول‌های آسیب‌‌دیده سلول‌های جدیدی می‌سازند که ژن آسیب‌دیده را در خودشان دارند.

● سرطان در کمین همه است

بیشتر افراد تصور می‌کند که ابتلا به سرطان جنبه ژنتیکی و ارثی دارد، اما تحقیقات بسیاری ثابت کرده است که آسیب‌دیدگی ژنتیکی بیشتر به محیط و نحوه زندگی افراد بازمی‌گردد. به این دلیل است که ابتلا به بیشتر سرطان‌ها، تحت تاثیر عواملی چون کشیدن سیگار، تغذیه نامناسب، چاقی یا نداشتن تحرک کافی در زندگی است و کمتر از آنچه تصور می‌کنید به وراثت مربوط می‌شود.

به گفته دکتر فدوی، تنها ۵ تا ۱۰ درصد سرطان‌ها جنبه وراثتی دارد. جالب آن‌که اصلاح شیوه زندگی می‌تواند ابتلا به سرطان را حتی در برخی از افرادی که به لحاظ ژنتیکی مستعد ابتلا به این بیماری هستند، منتفی سازد.

این سرطان‌شناس اضافه می‌کند: سیگار نکشیدن، حفظ وزن متعادل، پرهیز از مصرف الکل و بهره‌گیری از رژیم غذایی سالم غنی از میوه و سبزیجات و داشتن تحرک بدنی روزانه، در کنار اجتناب از ابتلا به برخی عفونت‌ها، قرار نگرفتن در معرض آفتاب و اجتناب از برخی مشاغل، می‌تواند تا حد زیادی مانع از ابتلای افراد به سرطان شود.

● زندگی بدون سرطان با تناسب اندام

احتمالا بارها شنیده‌اید، کسانی که دچار کمبود تحرک و به دنبال آن اضافه وزن بخصوص در دوران پس از یائسگی هستند، بیشتر با خطر ابتلا به سرطان مواجه می‌شوند. به طور قطع رژیم غذایی نادرست یعنی مصرف غذاهای چرب و شیرین، همراه با افزودنی و به نوعی فرآوری شده که بهترین مصداق آن فست فودهاست، ارتباط مستقیم با افزایش خطر بروز سرطان دارد.

دکتر فدوی ادامه می‌دهد: آسیب هر ژنی به مرور زمان در بدن شخص ایجاد می‌شود و سلول‌های آسیب‌دیده را به سمت سرطانی شدن سوق می‌دهد. مطالعات نشان داده است وزن بالا یا چاقی با افزایش هورمون استروژن، وارد آمدن آسیب‌های ژنی ناشی از نوسان این هورمون و بروز سرطان بخصوص در خانم‌ها در ارتباط است.

ناگفته نماند که داشتن استرس نیز به دلیل تاثیر روی سیستم ایمنی بدن در آماده‌سازی سلول‌ها برای سرطانی شدن، موثر است.

● سرطان ارثی نیست

سرطان را به ارث نمی‌بریم بلکه سبک زندگی ما می‌تواند ره‌اوردی به نام سرطان به همراه آورد. اما باز هم این پرسش باقی است که چرا در برخی افراد، طی چند نسل بروز برخی سرطان‌ها مشاهده می‌شود؟

دکتر فدوی در این ارتباط می‌گوید: برخی افراد استعداد ژنتیکی بیشتری برای ابتلا به سرطان دارند، اما لزوما به سرطان مبتلا نمی‌شوند. به بیان دیگر، برخی ژن‌های معیوب به ارث رسیده برای سرطانی شدن به بهره‌گیری از عوامل محیطی نیاز دارند. به همین علت فردی که ژن معیوب عامل سرطان پوست را دارد، با زندگی در استرالیا که کشوری با آفتاب شدید است، ۵ برابر بیش از زمانی که در انگلستان با آب و هوای ابری زندگی کند، مستعد ابتلا به سرطان می‌شود.

● سرطان نشانه خاصی ندارد

پزشکان بارها تاکید کرده‌اند یک سری علائم عمومی، همچون تب، احساس خستگی مفرط، لخته شدن خون در نقطه‌ای از بدن، گزگز کردن دست‌ها و پاها و کاهش وزن‌های ناگهانی که بدون علت و بدون توقف صورت می‌گیرد، گرچه می‌تواند نشانه‌ای از سایر بیماری‌ها نیز باشد، ولی نباید بی‌اهمیت شمرده شود، چرا که سرطان با مصرف انرژی غذایی سلول‌ها یا آزاد کردن موادی که انرژی غذایی بدن را تحلیل می‌برد، می‌تواند در بروز این علائم موثر باشد.

سرطان‌شناسان نیز تاکید می‌کنند پیگیری علائمی از این دست، در مواردی می‌تواند به تشخیص زودهنگام سرطان و البته درمان موثر آن کمک کند. بی‌شک در بسیاری موارد، سرطان با تشخیص در مراحل اولیه قابل کنترل و درمان است. نمونه بارز آن سرطان‌هایی چون پوست (ملانوم) است که کاملا قابل پیشگیری و درمان است، درحالی که اگر ملانوم در بدن پخش شود، امکان زنده ماندن بیمار، زیر ۲۰ درصد خواهد بود.

● اهمیت پیشگیری

زندگی سالم، تضمین صددرصدی در برابر سرطان نیست، اما بدون تردید منجر به کاهش ابتلا به بیماری می‌شود. چهار فاکتور زندگی سالم که هرگز نباید از نظر دور بماند شامل سیگار نکشیدن، داشتن فعالیت بدنی سبک روزانه، مصرف مقادیر زیاد میوه و سبزیجات و پرهیز از مصرف الکل می‌شود. مطالعات نشان داده است زندگی بر اساس الگویی که این عوامل در آن رعایت شود، حداقل ۱۴ سال بر طول عمر افراد اضافه می‌کند.

فراموش نکنیم پیشگیری از سرطان، حتی در صورتی که امکان درمان بیماری نیز فراهم باشد، بهترین و آسان‌ترین گزینه است؛ چراکه درمان سرطان نه تنها بسیار سخت و طولانی است، بلکه تاثیرات زیادی را بر کیفیت زندگی بیمار خواهد گذاشت.

● درمان قطعی قابل پیش‌بینی نیست

واقعیت آن است که علم پزشکی قادر به دادن پاسخ قطعی به بیشتر چالش‌های پیش روی خود از جمله درمان قطعی سرطان نیست. بسیاری از افراد مبتلا به سرطان، پس از درمان، طول عمر بیشتری می‌کنند، اما هرگز نمی‌توانیم از درمان صد در صد یک بیمار سرطانی مطمئن باشیم.

به گفته دکتر فدوی، طی یک دوره دو و سپس پنج ساله پس از درمان که بدون عود بیماری طی شود، می‌توانیم به درمان موفق بیمار سرطانی استناد کنیم، اما بر مبنای واقعیت هرگز نمی‌توانیم از آن مطمئن باشیم. پس در یک جمله می‌توانیم بگوییم زندگی در دنیای بدون سرطان به معنای واقعی چیزی جز پیشگیری با اصلاح شیوه زندگی و انجام بررسی‌ها و کنترل‌های سالانه تشخیصی و خالی کردن ذهن از افکار منفی و تقویت شادی در زندگی نیست.

پونه شیرازی