مزایا و معایب قرص های ضدبارداری

گفتگو با دکتر آزیتا صفارزاده جراح و متخصص بیماری های زنان و زایمان

قرص‌های پیشگیری از بارداری که ابتدا در دهه ۱۹۶۰ وارد بازار دارویی شدند اکنون به صورت فراگیر مصرف می‌شوند به طوری که در بسیاری از کشورها در راس روش‌های تنظیم خانواده قرار دارند....

از طرفی این روزها تعداد زیادی از خانم‌های جوان و تحصیل‌کرده ایرانی نیز مصرف قرص‌های ضدبارداری را بهترین راهکار برای جلوگیری از بارداری ناخواسته می‌دانند اما تحقیقات نشان می‌دهد، مصرف طولانی مدت این قرص‌ها چندان هم بی‌عارضه نیست. در این‌باره با دکتر آزیتا صفارزاده، جراح و متخصص بیماری‌های زنان و زایمان و عضو هیات علمی‌ دانشگاه علوم پزشکی تهران به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا به تشریح این موضوع بپردازیم.

▪ خانم دکتر! آیا قرص‌های ضدبارداری موجود در بازار انواع مختلفی دارند؟

- قرص‌های ضدبارداری از ترکیب ۲ هورمون استروژن و پروژسترون ساخته می‌شوند و بیشترین مانور تولیدکنندگان این قرص‌ها روی میزان پروژیستن (پروژسترون) آنهاست. به عبارت دیگر، اکثر قرص‌های ضدبارداری خوراکی حاوی یک استروژن و یک پروژستین در مقادیر مختلف هستند که به این قرص‌ها، مختلط یا مرکب می‌گویند و در ۲ گروه منو فازیک یا یک مرحله‌ای و مولتی فازیک یا چند مرحله‌ای قرار می‌گیرند.

▪ این قرص‌ها چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟

- در نوع اول، میزان هورمون در تمام دوره ثابت است و قرص‌های LD و HD موجود در ایران از جمله این قرص‌های ترکیبی هستند که البته میزان استروژن موجود در نوع HD بالاتر از میزان آن در LD است. در مقابل میزان هورمون در ترکیب قرص‌های مولتی فازیک در طول دوره متغیر است و به نام‌های بی فازیک و تری فازیک (قرص‌های سه‌مرحله‌ای) شناخته می‌شوند. هدف از تولید این ترکیب‌ها نیز کاهش مقدار پروژستین کل مصرفی در هر سیکل، بدون از بین رفتن اثر قرص‌های ضدبارداری است به طوری که کاهش دوز پروژستین با شروع یک دوز پایین پروژستین و سپس افزایش آن در بقیه سیکل ادامه می‌یابد. این قرص‌ها در جلوگیری از بارداری بسیار کارآمد هستند و به دلیل کاهش تغییرات متابولیک مربوط به پروژستین عوارض جانبی آنها کاهش می‌یابد. در عین حال در قرص‌های بی‌فازیک، میزان استروژن ثابت است و مقدار پروژستین در ۱۰ روز اول، کم است و در ۱۱ روز دوم افزایش می‌یابد اما در قرص‌های تری فازیک دوز استروژن ممکن است ثابت نگه داشته شود یا به طور موقت در بقیه دوره افزایش یابد.

▪ یعنی منظور شما این است که معایب قرص‌های تری فازیک کمتر از قرص‌های بی‌فازیک است؟

- این طور نیست که بگوییم این قرص‌ها کاملا هم بی‌نقص هستند چرا که سردرگمی ‌به علت چند رنگ بودن (این قرص‌ها به رنگ‌های نارنجی، زرد و سفید هستند)، خون‌ریزی یا لکه بینی حین مصرف و مشکل بودن مصرف دوز ۲ برابر در صورت فراموش کردن مصرف قرص از جمله معایب آنهاست.

▪ آیا علاوه بر قرص‌های مرکب انواع دیگری هم در داروخانه‌ها یافت می‌شود؟

- قرص‌های متوالی و قرص‌های مینی‌پیل نیز ۲ گروه آخر را شامل می‌شوند. قرص‌های متوالی شامل ۲ نوع قرص در هر بسته‌بندی هستند که یک نوع آنها شامل استروژن خالی است که از روز پنجم قاعدگی به مدت ۱۵ یا ۱۶ روز مصرف می‌شود. از مزایای این قرص‌ها می‌توان به تشابه هورمونی آن با فیزیولوژی طبیعی بدن اشاره کرد. در عین حال، میزان موفقیت آنها نیز ۹۸ تا ۹۹ درصد بوده است. قرص‌های مینی‌پیل هم فقط پروژستین دارند که روزانه مصرف می‌شوند. در این نوع قرص، دلیلی برای قطع مصرف آن وجود ندارد و در دوران شیردهی و در مواردی که منع مصرف قرص‌های ترکیبی وجود دارد نیز قابل استفاده هستند.

▪ اصلا مصرف قرص‌های ضدبارداری چه محاسنی دارد که در دنیا این‌قدر پرطرفدار هستند؟

- واضح‌ترین مزیت قرص‌ پیشگیری، سهولت مصرف و مهار تخمک‌گذاری است. در واقع ۲ نوع هورمون استروژن و پروژسترون که به طور معمول در این قرص‌ها وجود دارند، مانع رشد تخمک در هر ماه می‌شوند و در صورتی که اصولی مصرف شوند، ریسک بارداری را تقریبا به صفر می‌رسانند. همچنین قرص ضدبارداری، ترشحات مخاطی دهانه رحم را غلیظ‌‌تر کرده و ورود اسپرم به آن را مشکل‌تر می‌کند و در عین حال پوشش داخلی رحم را طوری تغییر می‌دهد که حتی اگر تخمکی آزاد شود، نتواند در رحم به رشد خود ادامه دهد. از طرفی بررسی‌ها نشان داده‌اند که قرص‌های ضدبارداری می‌توانند خطر سرطان‌ تخمدان و رحم و علایم شدید نشانگان پیش‌ از قاعدگی را کاهش دهند و از ریزش مو جلوگیری کنند.

▪ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که مصرف قرص‌های ضد بارداری بهترین گزینه برای زوج‌های جوانی است که تا مدت‌ها تصمیم دارند بچه‌دار نشوند؟

- برای ۴ سال اول بعد از ازدواج می‌تواند بهترین گزینه باشد اما توصیه ما به زوج‌ها این است که با توجه به شیوع نشانگان تخمدان پلی کیستیک و افزایش سن ازدواج ۲ تا ۳ سال بعد از ازدواج اقدام به بارداری کنند زیرا در سنین بالا، احتمال بارداری کاهش و احتمال ابتلا به فشار خون و دیابت دوران بارداری و همچنین بروز مشکلات ژنتیکی در جنین افزایش می‌یابد. از طرف دیگر مصرف قرص‌های ضدبارداری در دراز مدت اصلا توصیه نمی‌شود و با خطراتی همراه است. بنابراین باید استفاده از کاندوم و روش‌های دیگر جایگزین مصرف قرص شود.

▪ چه خطراتی؟

- مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری اگر از ۴ سال بیشتر شود، ریسک ابتلا به سرطان پستان در زنان را افزایش می‌دهد و با افزایش اشتها موجب بروز چاقی در خانم‌ها می‌شود. از طرفی رابطه میان قرص‌های ضدبارداری و خطر لخته شدن خون و سکته مغزی کاملا ثابت شده و این خطر در صورتی که خانمی‌ سیگاری و بالای ۳۵ سال باشد به شدت افزایش می‌یابد. همچنین قرص ضد بارداری ممکن است با پروتئینی که با اتصال تستوسترون اندک موجود در بدن زنان آن را از دسترس بدن دور نگه می‌دارد، تداخل کند و در دراز مدت باعث اختلال میل و فعالیت جنسی در آنها شود.

▪ این روزها قرص‌هایی هم در داروخانه‌ها به فروش می‌رسند که با توجه به گران قیمت بودنشان در مقایسه با قرص‌های LD و HD بسیار پرطرفدارند چرا که تولیدکنندگان آنها بر این باورند عوارض این قرص‌ها کمتر از سایر قرص‌های موجود در بازار است. شما این موضوع را تایید می‌کنید؟

- همان‌طور که گفتم تفاوت قرص‌های موجود در بازار به دلیل تفاوت میزان پروژسترون موجود در ترکیب آنها است که البته این تغییرات چندان هم فاحش نیست. مثلا شرکت‌های سازنده این قرص‌ها معتقدند محصول‌شان موجب بروز چاقی در دراز مدت نمی‌شود اما در واقع این قرص‌ها تنها میزان دفع ادرار را افزایش و احتباس آب در بدن را کاهش می‌دهند و تنها تفاوت‌شان با قرص‌های دیگر دقیقا همین مورد است اما عوارضی که ایجاد می‌کنند تفاوت چندانی با سایر قرص‌های موجود در بازار ندارد و این نظر پزشک معالج خانم‌هاست که بر اساس شرایط بدنی و فاکتورهای موثر نوع قرص را به فرد پیشنهاد دهد.

▪ با توجه به عوارضی که گفتید شما چه روش‌هایی را برای جلوگیری از بارداری توصیه می‌کنید؟

- با توجه به شرایط زوج‌ها این موضوع متفاوت است. اول توصیه من به خانم‌ها این است که در چند سال اول بعد از ازدواج می‌توانند از قرص‌های ضدبارداری استفاده کنند اما بهترین روش این است که بعد از هر ۳ ماه استفاده یک ماه از کاندوم استفاده کنند تا بین مصرف قرص‌ها فاصله بیفتد و احتمال ایجاد عوارض آنها کاهش یابد. در عین حال حتما قبل از ۳۰ سالگی برای بارداری اقدام کنند چرا که بارداری در سنین بالا خطرات خاص خود را دارد. اگر هم جزو زوج‌هایی هستند که صاحب فرزند هستند و دیگر بچه نمی‌خواهند باید به جای مصرف قرص‌های ضدبارداری یا از کاندوم استفاده کنند یا روش‌های کاشتنی، تزریقی و حتی بستن لوله‌ها (چه خانم‌ها و چه آقایان) را انتخاب کنند.

پریسا اصولی