گردشی در باغ های فردا

از موزه ها تا باستان شناسی زیر دریا

● باغ‌های فردا، گردش زیر دریاها

تا کنون به طبیعت خاکی زمین به مثابه‌ی باغ‌ها توجه شده است و بخش بزرگی از طبیعت زیر اقیانوس‌ها و دریاها به عنوان باغ‌هایی دریایی نگریسته نشده است،. اما زیبایی‌های دنیای طبیعی و منحصر به فرد زیر آب‌ها از هیچ نظر قابل مقایسه با زیبایی‌های روی زمین نیست، چه از منظر تنوع زیستی موجود در آن و پوشش گیاهی و مرجانی‌شان و حیوانات دریایی و بعضا ناشناخته چه از دید زیباشناسی رنگ‌ها در زیر آب. کافی‌ست یک کشتی شکسته‌ی غرق‌شده نیز در بستر دریا وجود داشته باشد تا معماری باغ دریایی را کامل کند و تنوع زیستی آن را حیرت‌آور.

این در حالی‌ست که در زیر آب، آثار باستانی بسیاری‌ست که تنها معدودی از آن‌ها یافت شده است. غواصی در این آب‌ها بسیار جذاب و تکرارنشدنی‌ست. در این میان، شهرهای مدفون در دریا که در عمق کم از سطح آب قرار دارند، شگفت‌انگیز و بی‌نظیرند و گردش در میان شهری زیر آب که اینک با انواع پوشش‌های گیاهی زیر دریا تزئین نیز شده، زیباشناسی‌یی ورای تصور ایجاد می‌کند که معماری بخش کوچکی از آن است. مصرف محصولات این باغ‌های دریایی، هم‌چون جلبک‌ها و علف‌های دریایی، انواع ماهی‌ها، صدف‌ها و آب‌زی‌ها و ... نیز گردش‌گران را به حظ می‌رساند. قرار گرفتن در سواحل و تجربه و تنفس در آب و هوای مختص‌شان و زیر آب، ادراکی با تنوعی ورای باغ‌های زمینی در اختیار انسان قرار می‌دهد. به آن بیفزایید غذاهای گوناگون محلی مناطق مختلفی که توریست زیردریایی از آن بهره‌مند می‌شود.

اما آن‌ها مناظر طبیعی زیر آب هستند و اینک برای حفظ‌شان نیاز به باغ‌پروری و باغ‌آرایی داریم، به خصوص که در حال حاضر در معرض انواع آلوده‌گی‌های زیست-محیطی و گرمایش جهانی هستند و از این رو به شدت در خطر نابودی قرار دارند و با اقداماتی جهانی و بومی می‌توان زیست‌گاه‌های آن‌ها را حفظ کرد. زیست‌گاه‌هایی که در جوار سواحل قرار دارند می‌توانند از طریق ‌عواید حاصل از توریست‌هایی که برای گردش و غواصی از این باغ‌های دریایی می‌آیند، نگه‌داری و پرورش هرچه بیش‌ترشان را بر عهده گیرند. در استرالیا سیستم کنترل گسترده‌یی برای حفظ اکوسیستم دریایی راه‌اندازی شده است و باید دیگر کشورها نیز راه ‌مشابهی را در پیش گیرند.

● باستان‌شناسی زیر دریا

سواحل استوایی با آب‌های شفاف و گرم بر فراز رنگین‌کمان مرجان‌ها و ماهیان آب‌سنگ‌های مرجانی، از شگفتی‌های لازم برای ‌غواصان برخوردارند. با یک میلیون گونه‌ی حیوانی که با وجود تمامی خطراتی که ام‌روزه زنده‌گی‌شان را تهدید می‌کند، گونه‌های جدید در حال افزایش‌اند.

جزایر زیبای اقیانوس آرام و جزایر مرجانی‌اش بر کسی پوشیده نیست و مجموعه جزایر پولنزی، ملانزی و میکرونزی سرشار از زیبایی‌های ساحلی و دریایی‌ست. سواحل و جزایر کارائیب نیز از به‌ترین مکان‌های مستعد برای باغ‌های دریایی‌اند. خلیج‌های کوچک با سواحل و شن‌هایی سفید که از صخره‌های چهارگوش بزرگ و هموار در جوار آب‌هایی فیروزه‌یی ‌تشکیل شده‌اند، از مکان‌هایی‌ست که بسیار با استقبال توریست مواجه شده که البته به زیست-محیط آن‌جا آسیب‌های زیادی نیز رسانده است. وقت آن است تا مدیریتی در جهت کاستن از آلوده‌گی‌ها و خسارات، حفظ و پرورش این زیست‌گاه‌ها را بر عهده گیرد.

در قدیم کشتی‌هایی که از اسپانیا به سوی جزایر آنتیل در رفت و آمد بودند، بسیاری از اوقات دچار توفان‌های دریایی و دزدان ‌دریایی شده یا در درگیری با ناوگان کشورهای در حال جنگ غرق می‌شدند که گنجینه‌ها و بقایای آن‌ها در جای‌جای دریای ‌کارائیب چون گورستانی تاریخی پراکنده‌اند، با تنوعی از جواهرات و شمش‌های انواع فلزات گرفته تا گلوله‌های توپ و لنگرها و قطعاتی ‌از کشتی و از ظروف سفالی و تزئینی و آثار هنری تا وسایل دریانوردی قدیمی. باستان‌شناسان از گذشته تا کنون در قالب گروه‌هایی تخصصی به کاوش در این آثار باستانی زیر آب پرداخته‌اند.

دریای مدیترانه یکی از غنی‌ترین منابع عهد عتیق شناخته شده است. در مناطق مختلفی از آن، آثار باستانی بسیار ارزش‌مندی ‌متعلق به تمام دوران‌ها در دل آن مدفون شده است. تعداد مناطقی که از ساحل که بقایای باستانی در آن‌ها یافت شده بی‌شمار است. تنها هفده عدد از مهم‌ترین آن‌ها که در قرن بیستم کشف شد، مجموعه‌یی از گران‌بهاترین آثار باستانی را هدیه‌ی دنیای علم و هنر کرد. از سنگ‌های تراشیده و ستون‌های تنومند تا پیکره‌ها و شاه‌کارهای هنرهای تجسمی که هر یک گنجی گران‌بها هستند. در سال ۱۹۵۸ مارزاممی محل کشف سنگ‌های مرمرین و تزئینی و ستون‌هایی برای کلیساهای دوران اولیه‌ی مسیحیت بود. در سال ۱۹۲۸ یکی از صیادان در آرتمیزیون دست مجسمه‌یی را یافت که پس از کارشناسی‌های باستان‌شناسی، شاه‌کار مجسمه‌سازی یونان کشف شد: مجسمه‌ی معروف برنزی زئوس. پیش از این غواصان در انتی‌سیتر مجسمه‌یی که کار لیسیپ پیکره‌تراش نامی یونانی است، یافته بودند. جالب این‌جاست که تمامی این آثار به شکلی تصادفی توسط ماهی‌گیران و مردم محلی پیدا شده‌اند.

در آب‌های سرد دریای بالتیک و شمال اروپا نیز یافته‌های باستان‌شناسی گران‌بها کم نیستند. دریای شمال که غلظت نمک در آن بسیار کم است، امکان حفظ آثار به جای مانده چوبی را نیز فراهم می‌سازد، چراکه نرم‌تنان و موجوداتی ریزی که آفت چوب به شمار می‌روند، قادر به تخریب‌شان در چنین شرایطی نیستند. تنها بین سال‌های ۱۸۵۸ تا ۱۸۸۱ تعداد ۱۲۵ کشتی به اعماق ‌آب‌های ساحلی جزیره آنهولت فرو رفته‌اند. گنج‌های بی‌شماری از این دست که در دل اقیانوس‌ها خفته‌اند، انتظار کاشفان و گردشگران فردا را می‌کشند.

● موزه‌یی زیر اقیانوس

شهرهای مدفون در زیر اقیانوس که در عمق کمی قرار دارند و غواصان آماتور نیز قادر به دیدن‌شان هستند، چیز دیگری‌‌اند. مشهورترین‌شان سه شهر در آنتیل هستند. جیمز تاون در جزیره‌ی نویس و ارنج تاون در کنار جزیره‌ی سن اوستاش در سال ۱۶۸۰بر اثر زلزله آرام آرام شروع به فرو رفتن در دریا کردند. بخش اعظم مناطق مدفون‌شده در عمق سه تا بیست متری آب قرار دارد که به راحتی قابل رؤیت به وسیله‌ی توریست‌های غواص است.

شهر پر روایال در جامائیکا که زمانی بزرگ‌ترین مرکز تجاری جزایر آنتیل بود، در سال ۱۶۹۲ بر اثر سه زمین‌لرزه‌ی پیاپی، ظرف تنها چند دقیقه به قعر دریا رفت. شهری را متصور شوید با دوهزار خانه که بعضا چند طبقه بودند، با اکثر ساکنان‌اش ناگهان زیر آب رفت‌! بخش قابل ملاحظه‌یی از آن در عمق یک تا بیست متری‌ست و آماده‌ی بازدید توریست‌های کنج‌کاو است. بقایای آن نیز اینک مورد پژوهش و کاوش باستان شناسان زیر دریا قرار گرفته است. با تمام کوششی که صورت گرفته، وسعت منطقه‌ی باستانی به حدی‌ست که تا کنون حدود پنج درصد از آن کاوش شده است. این خود دورنمای این موزه‌های دریایی در این منطقه را نشان می‌دهد.

در دریای شمال و بالتیک نیز بنادری خفته از این دست که بعضا قدمت‌شان بسیار زیاد است، موجودند. در اشلسویگ یکی از بنادر وایکینگ‌ها کشف شده است. در آب‌های ساحلی دانمارک، آثاری از تأسیسات عصر حجر متعلق به هفت تا نه‌هزار سال پیش از میلاد یافت شده است که برخی در عمقی کم‌تر از سی متر قرار دارند. این موزه‌های زیر آب، محل آموزش دانش‌جویان باستان‌شناسی از نقاط مختلف جهان نیز هستند و می‌توانند مورد توجه باستان‌شناسان باذوق کشور ما نیز قرار گیرند.

کاوه احمدی علی‌آبادی