سید مرتضی نجومی

استاد سید مرتضی نجومی , مجتهد , خطاط و صحاف زبردست از معدود روحانیانی است كه درجه حوزوی و مقام هنری هر دو را به قدر كمال و كامل طی كرده اند و در هر دو نام آشنایند خانه او محل رفت و آمد و گذر دوستداران هنر و زاهدان و مردمان عادی كرمانشاه است كه هر یك از منظر و دریچه خود با سید مرتضی نجومی حشر و نشر دارد و قدر كمالات او را می داند چه در هنر خطاط عالی مقام ثلث است در زهد و تقوی تا درجه اجتهاد رفته و خانه اش محل حل مشكلات مردمان عام و خاص است

استاد سید مرتضی نجومی

- تولد ۱۳۰۷ در كرمانشاه

- تحصیلات ابتدایی و متوسطه در این شهر

- ورود به حوزه علمیه كرمانشاه ۱۳۲۲

- عزیمت به نجف برای تحصیل در دروس نهایی سطح رسایل و مكاسب و كفایه ۱۳۲۸

- بهره مند از محضر آقامیرزا محمد باقر نجانی در حوزه علمیه نجف به مدت ۱۷ سال و آقا میرزا عبدالهادی شیرازی، حاج سید محسن كلیم ، حاج سید محمود شاهرودی‌، حاج میرزا حسن بجنوردی، ابوالقاسم خویی و دیگران

- عضو پیوسته فرهنگستان هنر

- اجازه اجتهاد از آیت الله میرزا محمد باقر زنجانی و حاج سید عبدالعلی سبزواری در نجف

- چهره ماندگار ۱۳۸۱

- كتابت و بازنویسی بسیاری از رسایل و كتب حوزه علوم فقهی

- برخی از آثار او عبارتند از : كیمیای هستی ، فیض قلم ، رسالات در باب فقه، هنر ، استنساخ كتاب ریاض العلما در ۶ جلد

ژیان مجیدی : مردمان محله برزه دما در شهر دیرپای كرمانشاه با چهره صمیمی مردی آشنا هستند كه شاید ندانند از نادران دوران و مفاخر فرهنگی سرزمین شان است . استاد سید مرتضی نجومی ، مجتهد ، خطاط و صحاف زبردست از معدود روحانیانی است كه درجه حوزوی و مقام هنری هر دو را به قدر كمال و كامل طی كرده‌اند و در هر دو نام آشنایند. خانه او محل رفت و آمد و گذر دوستداران هنر و زاهدان و مردمان عادی كرمانشاه است كه هر یك از منظر و دریچه خود با سید مرتضی نجومی حشر و نشر دارد و قدر كمالات او را می‌داند چه در هنر خطاط عالی مقام ثلث است در زهد و تقوی تا درجه اجتهاد رفته و خانه‌اش محل حل مشكلات مردمان عام و خاص است ... سید مرتضی نجومی در سال ۱۳۰۷ در كرمانشاه به دنیا آمد . دوران ابتدایی تا دوم دبیرستان را در كرمانشاه گذراند و سپس به حوزه علمیه كرمانشاه وارد شد. پس از سالیانی چند برای كسب فقه به نجف اشرف رفت و اصول فقه و دروس حوزوی را با آیات عظام آنجا به پایان گذراند و سپس به حوزه علمیه كرمانشاه وارد شد. پس از سالیانی چند برای كسب فقه به نجف اشرف رفت و اصول فقه و دروس حوزوی را با آیات عظام آنجا به پایان رسانید. در همان سالهاست كه به هنر خوشنویسی علاقه‌مند می‌شود و تا آنجا در پی شناخت و آموزش و یادگیری این هنر پیش می‌رود كه در امروزه او در این خط نه تنها استادی بی بدیل است بلكه یكی از مشاهیر شناخته شده در جوامع اسلامی به شمار می‌رود. او تذهیب صحافی و خطاطی را به كمال انجام می دهد و صدها نسخه را كتابت و صحافی كرده است. فراگیری هنر خطاطی در او در بدو امر به صورت خودجوش بود و به دلیل عشقی كه بدین هنر داشت درجات ترقی و كمال را با سرعت پیمود و در نقاشی و صحافی نیز تبحر و توانایی بالایی یافت. پس از رفتن به نجف اشرف و دیدن قطعات ثلث و آیات و روایات قرآنی و مذهبی عشق به این نوع از نگارش در جانش ریشه كرد و پس از سالها كه به مطالعه و آموختن خط گذشت سید مرتضی نجومی استاد بی بدیل خط ثلث شد. كتاب و كتابداری نیز از علایق بزرگ او به شمار می‌رود . ساختن كاغذهای ابر و باد و مرقع سازی نذهیب و نقاشی ، مینیاتور و صحافی نیز در دستان او به اوج رسیده‌اند. آشنایی و تسلط ا به علوم حوزوی و شناخت دقیق از متون كهن این علم نجومی را كه دیگر در كتاب نامی آشنا و دستی توانا داشت بر آن داشت تا به تحریر و بازنویسی كتب كهن بپردازد. در سال ۱۳۴۹ او به وطن بازگشت و شروع به جمع آوری كتب نفیس ، صحافی و خطاطی آنها كرد. حاصل سالها ممارست در امر كتابت و جمع آوری و بازسازی و بازنویسی كتب نفیس قدیمی و رسایل مخدوش علمی و حوزوی كتابخانه عظیمی شد كه در نوع خود بی نظیر است. هزاران جلد كتاب نفیس كه نیمی از آن به دستان توانای او صحافی و بازسازی شده‌اند و یا به تحریر دوباره درآمده‌اند در اختیار مخاطبان عام و خاص است. تمامی مردم شهر می‌توانند به صورت رایگان از این كتابخانه منحصر به فرد دیدار كنند و از نسخ موجود در آن استفاده ببرند. سید مرتضی نجومی جامع العلوم و جامع الموضوع است خود او راجع به گونه‌گونی فعالیتها و توانایی ذهنی‌اش می‌گوید: در ایام دبستان حافظه‌ام بسیار عجیب بود چرا كه با دو ، سه مرتبه خواندن یك شعر یا یك مطلب تمامی آن با تمامی تصاویر در ذهنم حك می‌شد حتی زمانی كه در كلاس سوم بودم برای حل مشكلات ریاضی كلاس ششمی‌ها مرا به آن كلاسها می بردند. بارها شده بود كه مرا به رخ دیگران می‌كشیدند. از بچگی به یاد می‌آورد كه آنچنان عاشق هنر نقاشی و خط بوده است كه غالباً سفیدیهای دور متون را در كتابهای درسی از طرحهای موش و گربه و درخت و گل پرمی‌كرده است . در همان زمان است كه توسط محمد رضا اقبال مدرس خط در مدرسه علاقه‌مند به خط شده و مبانی اولیه خط را نزد او فرا می‌گیرد.

علاقه به كتاب خریدن و كتاب خواندن نیز محصول این دوران است. آنقدر كتابهای مختلف اخلاقی ، دینی و ادبی می‌خوانده كه به قول خودش اشتباهات آقایان را در پای منبر می دانستم ، چون قبلاً آن كتابها را خوانده بودم او دروس حوزوی را نیز تا دریافت درجه اجتهاد ازآقا میرزا محمد باقر زنجانی در حوزه علمیه نجف پیش می‌برد. نجومی درباره درس حوزه می‌گوید: من هرگز پشیمان نبوده و نشده‌ام كه چرا به حوزه علمیه رفتم . این سرنوشت و انتخاب من بود من علاقه‌مند به نفس انبیا و سیر درون آدمی هستم. اما همان آیات عظام در آن دوران عاشقان هنر نیز بودند و با دست خود به خطاطی و نقاشی نیز می‌پرداختند. من شیفته كسانی بوده‌ام كه علاوه بر دین و فقه و شرع ، هنر و دنیای زیباییها را نیز می‌فهمیده‌اند او درس حوزه را همپای هنر به كمال می رساند آنچنان پیشروی در هر دو حوزه داشته است كه به یاد می آورد زمانی كه به نجف می رود گروهی از طلاب به او می گویند شاید قبلاً در نجف بوده كه آنچنان به كمال در دروس حوزوی تبحر دارد درمنظر او هنر معنای متعالی و عمیق دارد :« ما شناخت مختصری از هنر داریم تولستوی ، فاكنر، ارسطو و افلاطون هر كدام از جنبه‌ای آن را بررسی كرده‌اند پس من چنین می‌اندیشم كه درآدمی كشش و گرایش شدید به سمت زیباییها وجود دارد و آدمی از دریافت این احساسها لذت می برد اما هر كس به فراخور احساس و اندیشه‌ای كه در اوست... پس آدمی چون آدم است این موهبت شناختن هنر و لذت بردن از آن به او داده شده و زمانی این مطلب قابل بحث است كه آدمی واجد ادراك و شعور صحیح باشد. اما شاید آن كس كه از هنر لذت می‌برد از ارائه تعریفی دقیق از هنر عاجز باشد.» اجداد سید مرتضی نجومی نیز از خوشنویسان بنام بوده‌اند كه در بعضی از كتب قدیمی اسامی آنان آمده است. اما خودش می‌گوید كه هرگز فكر نمی‌كرده كه روزی او را به نام یك خوشنویس بشناسد. سالهای زیادی تا وقتی كه به نجف می‌رود خوشنویسی را زیاد جدی نمی‌گیرد، اما پس از آن است كه جانش آتش می‌گیرد و استعداد نهفته دوباره بیدار می‌شود . او فقط به كتابت نمی‌پردازد، بلكه در بطن تاریخ و معنای پنهان در این هنر نیز تفحص و جست و جو می‌كند و به یافته‌های تازه می‌رسد: « گاهی اوقات به نظر می‌رسد كه این رسم المشقها مربوط به دوران اخیر یا سه قرن پیش باشد، اما سابقه رسم المشق مربوط به هزار سال پیش است . این مقلد و ابن بواب دارای آداب المشق و شغل كتابت بوده‌اند. میر عماد – میر علی مروی و شاه اصفهانی در ایران خودمان نیز رسم المشق داشته‌اند.» می‌گویند ثلث و نسخ و كتیبه نویسی در حال انقراض است و او دلایل این را چنین باز می‌گوید:« دلیل اول این است كه اساتید والا و ممتاز این رشته‌ها بسیار كم‌اند و دوم آن كه متأسفانه صنعت چاپ و گسترش آن – كه چاره‌ای هم غیر از آن نیست – جلوی هنر فردی كتابت نسخ را گرفته است صحافی و جلد سازی نجومی نیز بوی گذشته و جلوه‌ای از آثار ناب صحافان قدیم دارد... « بسیاری از كتابهای مرحوم پدرم احتباج به صحافی و تجلید داشت به این دلیل بنده صحافی را از آقای میرزا ابراهیم متعبد یاد گرفتم. خداوند توفیق داد كه بتوانم جلدهای هنری خوبی درست كنم.» تاریخ دقیق صحافی را می‌داند و بسیاری از مكاتب را به درستی می‌شناسد و می‌گوید كه در اصفهان جلد سازی‌های هنری سطح بالایی هستند همچون حاج حسین ختایل یا حسین اسلامیان و دیگران . خاطر نشان می‌كند كه این آثار هنری می‌تواند در سراسر جهان عرضه شوند و چشمهای هر بیننده‌ای را به خود خیره كنند. عشق و علاقه شدید به مطالعه باعث شد تا كتابخانه‌ای ارزنده با قریب هفت هزار جلد ترتیب دهم كه در حدود هزار جلد آن به صحافی و تجلید خودم ترمیم یافته و جلد شده‌اند حتی بعضی كتابها را خودم استنساخ كردم همچون كتاب ریاض العلماء كه در شش جلد به چاپ رسیده است مناجات منظوم حضرت امیر ، كتاب بناء المقالهٔ العلویهٔ و كتاب استخارات ، كتاب فصل القضا و بسیاری دیگر را استنساخ و كتابت كرده‌ام. رسالات خودم هم به نامهای بعد معنوی هنر خط و عرفان هنری انسان را نیز نوشته‌ام.» او زیبایی خط را فراتر از معانی متن می‌داند و برای تأكید بر این مطلب از گوستا لومون نقل می‌كند:« خط اسلامی به خودی خود چندان زیبا و بدیع است كه معماران عیسوی قرون وسطی و تجدد غالباً در عمارات و ابنیه‌ای كه می‌ساخته‌اند آن را تقلید می‌كرده و در نقوش خود از آن بهره می‌برده‌اند بدون آنكه معنای آن را بدانند...» و باز می‌گوید: « نقل است از احمد بن خالد كه یگانه خوشنویس دربار مأمون یك بار به قسطنطنیه رفته و در یكی از جشنهای آنان شركت جسته و دیده كه تومارهای طولانی به خط خوش او بر كنیسه‌هایشان آویخته‌اند علت را پرسیده گفته‌اند اینها نامه‌های مأمون به خط احول است (لقب احمد بن خالد) بالا حول المحرر بوده است. كه از نظر زیبایی و موزونی در حد كمال است اما ما نمی‌دانیم معنای این عبارات چیست؟» خط او خطی پر قدرت ، پر انعطاف و سراسر مكاشفه است كه گاه خط او پهلو به پهلوی خطوط قدما و نام‌آوران عرصه خط می‌زند. نجومی در اوایل جوانی آنچنان مورد توجه بزرگان بوده كه علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی در كتاب طبقات اعلام الشیعه نام او را در شمار بزرگان شیعه آورده است و جالب آنجاست كه تفاوت بین سن آن دو در آن مقطع بیش از پنجاه سال بوده است.