دانستنی ها درباره «گواتر»

گواتر به معنای بزرگی غده تیروئید است. در برخی موارد همزمان با بزرگ‌شدن اندازه غده، تیروئید دچار کم‌کاری و پرکاری می‌شود و البته در بسیاری موارد این غده با وجود بزرگ‌شدن اندازه، …

گواتر به معنای بزرگی غده تیروئید است. در برخی موارد همزمان با بزرگ‌شدن اندازه غده، تیروئید دچار کم‌کاری و پرکاری می‌شود و البته در بسیاری موارد این غده با وجود بزرگ‌شدن اندازه، هیچ‌گونه اختلال عملکرد ندارد.

غده تیروئید در جلوی گردن قرار گرفته و براحتی قابل دید است. وقتی چیزی را قورت می‌دهیم، همراه با حنجره، غده تیروئید هم بالا و پایین می‌رود و به این ترتیب، می‌توان آن را مشاهده کرد.

وقتی غده تیروئید بیش از حد بزرگ می‌شود، به نوعی جلوی گردن برجسته می‌شود و ممکن است توجه اطرافیان را جلب کند.

اولین و مهم‌ترین نکته در مورد گواتر این است که نباید با مشاهده آن مضطرب شد، زیرا عموما خطر چندانی فرد را تهدید نمی‌کند.

با ۲ نوع کار تشخیصی می‌توان بررسی گواتر را انجام داد. اول آزمایش خون و اندازه‌گیری هورمون‌های تیروئید در خون است که کم‌کاری، پرکاری یا نرمال بودن کار تیروئید را مشخص می‌کند.

در بیشتر مواردی که گواتر همراه با پرکاری تیروئید است، فرد دچار بیماری گریوز است. این بیماری که از انواع بیماری‌های خود ایمنی است که به دلیل اثر آنتی‌بادی‌های تحریک‌شده روی غده تیروئید ایجاد می‌شود.

بجز بیماری گریوز، یکی از مهم‌ترین دلایل گواتر کمبود ید است. در بسیاری از نقاط ایران که دور از دریا هستند به دلیل کمبود ید در خاک، غذاهای گیاهی و حیوانی دارای ید کافی نیستند و به این ترتیب، کمبود شدید ید ایجاد می‌شود، در این شرایط غده تیروئید بزرگ می‌شود تا بتواند مقادیر کم ید موجود در غذا را جذب کند. در این حال گاهی غده به حد بسیار شدیدی بزرگ می‌شود و می‌تواند حتی در تنفس فرد اختلال ایجاد کند.

در سال‌های اخیر با اضافه شدن ید به نمک خوراکی، مشکل کمبود ید در بسیاری از مناطق ایران رفع شده است. با وجود این، اکنون نوع دیگری از گواتر که بر اثر حمله سیستم ایمنی به غده تیروئید و پر شدن این غده از سلول‌های سفید خون رخ می‌دهد یعنی بیماری هاشیموتو شیوع پیدا کرده است.

این بیماری در مناطق غنی از ید مثل کشور ژاپن که غذاهای دریایی به وفور مصرف می‌شود، شیوع بیشتری دارد. در این بیماری به دلایل نامعلومی‌ سلول‌های سیستم ایمنی با حمله به غده تیروئید، باعث کم‌کاری تیروئید و بزرگی آن می‌شود.

این بیماری در مراحل اولیه ممکن است تنها ایجاد گواتر کند و هورمون‌های تیروئید در حد طبیعی باشد، ولی در نهایت موجب کم‌کاری تیروئید می‌شود.

راه دوم بررسی تیروئید، سونوگرافی است. از آنجا که در برخی موارد گواتر ساده نیست (یعنی بافت تیروئید به صورت یکنواخت افزایش نیافته و تیروئید را بزرگ نکرده است)، غده تیروئید دارای گره‌های ریز و درشت است.

بعد از معاینه دقیق پزشک، سونوگرافی می‌تواند اندازه و مشخصات گره‌ها را بررسی کرده و به پزشک معالج برای درمان کمک کند. گواتر ساده یعنی بزرگی یکنواخت تیروئید بدون تغییر هورمون‌ها می‌تواند درمان نشود.

اگر فرد از بزرگی تیروئید ناراحت باشد، می‌توان با دادن لووتیروکسین که همان هورمون تیروئید است، از بزرگی بیشتر تیروئید جلوگیری کرد یا حتی باعث کوچک‌تر شدن آن شد.

دکتر رضا کریمی

متخصص بیماری‌های داخلی