امام موسی صدر و منطق گفت وگو

رویكرد جدید فرهیختگان و درد آشنایان جهان به گفت و گو, ازبین فرهنگی وبین تمدنی گرفته تا گفت وگوهای درون فرهنگی و درون دینی, همه حكایت از نیاز كنونی انسان به تفاهم و هم فكری وهم دلی وخویشتن داری و صلح و امنیت و كمال دارد بشر در عصر حاضر از بحران ها و تاریكیها, از تفرقه ها و دشمنی ها از خودخواهیها وبرتر طلبی ها خسته و افسرده گشته و در پی یافتن معنای زندگی است

رویكرد جدید فرهیختگان و درد آشنایان جهان به گفت و گو، ازبین فرهنگی وبین تمدنی گرفته تا گفت وگوهای درون فرهنگی و درون دینی، همه حكایت از نیاز كنونی انسان به تفاهم و هم فكری وهم دلی وخویشتن داری و صلح و امنیت و كمال دارد. بشر در عصر حاضر از بحران ها و تاریكیها، از تفرقه ها و دشمنی ها از خودخواهیها وبرتر طلبی ها خسته و افسرده گشته و در پی یافتن معنای زندگی است. در جست وجوی راه و روشی است كه بوسیله آن به معانی مشترك فرهنگی ومفاهیم مشترك ذهنی دست یابد و با همكاری و همفكری چاره ای برای بحران همه جا گیر زمان بیندیشد. از هر طرف درجست وجوی «كوكب هدایت» است وپس از تجربه های ناكام و راههای بی سرانجام به این نتیجه رسیده است كه بهترین وسیله برای قدم زدن در راه «مقصود»، گفت و گوست: رهایی از این بحران ها باگفت وگو میسر خواهد شد ونیز تبیین وتشریح وتصحیح طریق در گفت وگو صورت خواهدگرفت. با زورگویی، زورمداری و تحمیل خود نمی توان در راه هدایت قدم زد و نیازهای زمان را برآورده كرد و به آرامش رسید. مشكلات و بحران های موجود كمتر برتعلق افراد وگروهها به فرهنگهای مختلف، ادیان مختلف وطرز تفكرهای مختلف مبتنی است، بلكه بیشتر ناشی ازعدم توانایی انسانها در گفت وگو وعدم پایبندی آن ها به تقوی است.

امام موسی صدر از بنیان گذاران مكتب گفت وگو در چهار دهه پیش است. و در روند فعالیت های خود پیوسته درصدد همفكری، همدلی و تفاهم باگروههای مختلف و صاحبان عفاید و مشربهای متفاوت چه در سطح ملی و چه در سطح بین المللی بوده است. او كه رهبری شیعیان لبنان را از سال ۱۳۳۸ هجری شمسی تا زمان ربوده شدن نامردانه اش درسال ۱۳۵۷ برعهده داشت، ایرانی الاصل بوده و تحصیلات حوزوی و دانشگاهی خود را در قم، نجف و تهران گذرانده است. هرچند، درمورد شخصیت و فعالیت های علمی، اجتماعی و سیاسی ایشان چه در لبنان و چه در ایران كتاب ها می توان نوشت، اما در این مقاله تنها به راه روش ایشان در باب گفت وگو در دوران حضور ایشان در لبنان اشاره می شود.

گرچه ممكن است ابعاد مختلف مفهوم «گفت وگو» بدلیل آنكه ظاهرا یك امر ساده و بدیهی است، روشن نباشد، ولی واضح است كه مقصود ما از «گفت وگو» ارتباط انسان ها بایكدیگر، با طبیعت و با هستی است، رساندن پیام خود به دیگری و شنیدن پیام دیگری، معرفی جایگاه وجودی خود و سعی در شناختن جایگاه وجودی دیگری، شنیدن پیام همه موجودات، وهمه طبیعت و آوای جهان و نیز تنظیم چگونگی ربط و رابطه و ارتباط براساس این شناسایی ها و شناخت هم بدیهی است گفت وگوی واقعی، دارای شرایط و الزاماتی است و تقوی و خویشتن داری می طلبد. با توجه به فعالیت های امام موسی صدر و توفیق ایشان در گقت وگوی بین ادیان و گفت وگوی بین ادیان و گفت وگوی درون فرهنگی به ذكر چند نكته كه جزو شرایط مهم در این الگوی موفق است، می پردازیم:

۱-خود آگاهی فرهنگی

امام موسی صدر در آغاز فعالیت خود در لبنان با مطالعه دقیق اوضاع، به خوبی دریافت كه فقر فرهنگی و اقتصادی شیعیان بایستی كاهش یابد. زیرا كسی می تواند در گفت وگو شركت كند كه بطور نسبی خود را، فرهنگ خود را و موضع و جایگاه خود را بشناسد و استقلال نسبی، فكری و مالی داشته باشد. برای زدودن فقر فرهنگی، امام موسی صدر به ایراد سخنرانی، تشكیل كلاسهای منظم درس و مباحثه و تأسیس مدارس مختلف در آن سامان پرداخت و پیوسته با جوانان به بحث و تبادل نظر نشست. امام موسی صدر برای آنكه شیعیان استقلال اقتصادی خود را به دست آورند و دست تمنا بسوی این و آن دراز نكنند، تلاش فراوان كرد و با برنامه ریزی و تشكیل كمیسیونهای مختلف بطرز آبرومندی آنان را به كار مشغول كرد و مؤسسات مختلفی برای آنان تأسیس كرد و از این طریق زمینه به دست آوردن خودآگاهی و اعتماد به نفس برای آنان فراهم می گشت، تا بتوانند با عزت و اقتدار لازم و متناسب، در روند گفت وگو با دیگران ادیان و طوایف شركت كنند و اوضاع اجتماعی خود را سامان بخشند.

جمله معروف ایشان پس از تأسیس مجلس اعلای شیعه در پاسخ به ابهامات دیگر طوایف این بود كه، «شیعه باید آنقدر قوی و قدرتمند شود تا بتواند با دیگر طوایف و ادیان تعامل و همزیستی برابر داشته باشد».

۲ ـ احترام متقابل

امام موسی صدر به همه افراد احترام می گذاشت، در برابر مردم تواضع داشت و برای وجود افراد و نظریاتش ارزش قائل می شد. به همه امكان بالش و پرورش در حضور خود را می داد و هنگام گفت وگو همه را تشویق به اظهار نظر و مشاركت می كرد. امام موسی صدر معتقد بود: «هیچ ترسی از وجود افكار گوناگون و آرای جدید و قدیم نداریم. ماباید اعتماد متقابل ایجاد كنیم. اعتماد متقابل پدید نمی آید، مگر با احترام متقابل. من باید به تو احترام بگذارم و تو مرا محترم بشماری … و دیگری را تحقیر نكنیم».

---