آهن مورد نیاز بدن

کم خونی ناشی از کمبود آهن مرحله پیشرفته تر کمبود پس از تهی شدن انباشت آن در بدن است, این مرحله بوسیله کاهش یا عدم وجود ذخایر آهن و پایین بودن غلظت آهن سرم, درصد اشباع ترانسفرین, غلظت هموگلوبین و یا میزان هماتوکریت مشخص می گردد

کم خونی به طور وسیع به عنوان یک مشکل مهم بهداشتی مخصوصا در کشورهای در حال توسعه به شمار می آید در بسیاری از این کشورها نسبت عظیمی از جمعیت به آن مبتلا می باشند. مهمترین و شایعترین علت کم خونی، کمبود آهن است.

وقتی آهن کمتر از میزان طبیعی در بدن موجود باشد، کمبود آهن به وجود می آید. این کمبود از نظر شدت دارای درجه های مختلفی است در نخستین مرحله کمبود آهن، بدن از ذخایر آهن تهی می شود اما غلظت آهن سرم و هموگلوبین خون و سطح هماتوکریت طبیعی است، به بیان دیگر کم خونی هنوز در بدن نمایان نشده است.

کم خونی ناشی از کمبود آهن مرحله پیشرفته تر کمبود پس از تهی شدن انباشت آن در بدن است، این مرحله بوسیله کاهش یا عدم وجود ذخایر آهن و پایین بودن غلظت آهن سرم، درصد اشباع ترانسفرین، غلظت هموگلوبین و یا میزان هماتوکریت مشخص می گردد.

فقر آهن بیشتر نزد کودکان، دختران در سن بلوغ، زنان سالمند و زنان باردار شایع است. در صورتی که در برخی بزرگسالان بخصوص مردان، افزایش آهن مطرح است.

● دوران بارداری و شیردهی

در دوران بارداری و شیردهی، نیاز به آهن افزایش می یابد. میانگین آهن مورد نیاز در دوران بارداری و شیردهی تقریبا ۹۰۰ میلی گرم است. از این مقدار حدود ۴۰۰ میلی گرم مورد استفاده جنین بوده و ۳۲۵ میلی گرم از طریق جفت و خونریزی هنگام زایمان از بدن خارج می شود و پس از زایمان هر ماه تقریبا ۳۰ میلی گرم از طریق شیردهی مورد استفاده قرار می گیرد که معادل ۱۷۵ تا ۱۸۰ میلی گرم در مدت ۶ ماه شیردهی می شود. از آنجا که طی این مدت نیاز به آهن افزایش می یابد و رژیم غذایی به تنهایی قادر به تامین آن نمی باشد. بنابر این مصرف ۲ میلی گرم آهن در روز طی این دوران به زنان باردار و شیرده توصیه می شود.

● دوران نوزادی و کودکی

به علت رشد سریع بافت ها در این دوران نیاز به آهن افزایش می یابد. با توجه به اینکه شیرآهن کافی ندارد و تا ۶ ماهگی تغذیه نوزاد فقط شیر میباشد تغذیه مستمر شیرخوار با شیر بعد از ۶-۴ ماه اول زندگی باعث کم خونی کمبود آهن می شود، زیرا ذخیره آهن موجود در بدن شیرخوار در طی این مدت به علت نرخ سریع رشد در نخستین سال زندگی، تهی می گردد در سال اول زندگی وزن بدن و حجم خون تقریبا ۳ برابر و میزان هموگلوبین خون دو برابر می شود. از این رو آهن یاری باید در سال نخست زندگی آغاز شود. این موضوع بویژه در مورد شیرخواران نارس و نوزادان کم وزن (LBW) از اهمیت بیشتری برخوردار است. در این کودکان هم حجم خون و هم ذخیره آهن بدنشان در هنگام تولد کم است و چون به سرعت وزن اضافه می کنند نیازمندیشان به آهن افزایش می یابد.

● دوران سالمندی

در زمان سالمندی گرایش به فقر آهن به دلایل زیر افزایش می یابد: کاهش اشتها، کاهش حس چشایی و بویایی، سختی تهیه غذا، مشکل هضم و دندانها.

● علائم و نشانه های کم خونی

چون کمبود آهن معمولا به آهستگی بروز می کند از این رو بیماران کم خون اغلب بدون نشانه خیلی بارز بالینی هستند. به طور کلی بی اشتهایی، رنگ پریدگی، سردرد، خستگی و بی حسی، تنگی نفس، از بین رفتن پوشش زبان همراه با سوزش و درد، تپش قلب، التهاب و زخم گوشه دهان، التهاب مزمن معده که باعث کاهش ترشحات معده می شود و قاشقی شدن ناخن ها از نشانه های بالینی کم خونی آهن می باشند.

همچنین همه چیز خواری (PICA)، خوردن مواد غیر معمول مثل یخ، خاک و غیره در کمبود آهن مشاهده شده و معمولا با درمان آهن معالجه شده است. در موارد نادر در کم خونی کمبود آهن بزرگ شدن طحال نیز دیده شده است.

● پیشگیری و درمان کم خونی کمبود آهن:

در سال های اخیر برای برطرف ساختن کم خونی آهن، غنی کردن مواد غذایی که روزانه به طور معمول مصرف می شوند توصیه شده است. همچنین مواد غذایی غنی از آهن را باید شناخت و در رژیم غذایی روزانه گنجاند.

بهترین منبع غذایی آهن گوشت قرمز است. آهن موجود در منابع غذایی حیوانی نسبت به نوع گیاهی آن بهتر جذب می شود. صدف خوراکی، جگر گاو و مرغ، کلیه گاو، میگو، ماهی کیلکا، ماهی ساردین، تن، بوقلمون و گوشت قرمز از بهترین منابع آهن به شمار می روند. در میان غلات سبوس گندم وب رنج، جوانه گندم و جو بهترین منبع آهن هستند.

تم کدو حلوایی و بادام زمینی در بین مغزها منبع آهن هستند. لوبیا چیتی، اسفناج، جعفری و نخود فرنگی همچنین سرشار از آهن هستند. بهترین میوه ها از نظر آهن شامل زردآلو، انجیر، هندوانه، کشمش و برگه آلو می باشند. اکثر سبزیجات آهن کمی دارند بجز هویج و چغندر.

مصرف فقط ۱۰۰ گرم ویتامین C با غذا جذب آهن را تا ۲۵ درصد در بدن افزایش می دهد.

چای وقهوه بین ۵۰ درصد تا ۸۰ درصد جذب آهن را کاهش می دهد. بسیاری از آنتی اسیدها به دلیل کاهش اسیدیته معده جذب آهن را کاهش می دهند.

از رعایت این موارد غفلت نکنید.

▪ غذاهایی که میزان آهن رژیم را افزایش دهند. مصرف کنید.

▪ در هر وعده غذایی یک منبع ویتامین C بگنجانید.

▪ اگر امکان دارد در برنامه غذایی خود گوشت یا ماهی یا گوشت مرغ بگنجانید.

▪ از خوردن مقادیر زیاد چای یا قهوه با غذا بپرهیزید.

طیبه فرقانی کارشناس مامایی