فشارخون, شایع ترین بیماری مزمن در جوامع صنعتی

بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان مبتلا به فشار خون نیازمند در مان هستند فشار خون عامل شماره یک مرگ در جهان است بطوری که نزدیک به ۷ میلیون نفر سالانه در اثر فشار خون کنترل نشده می میرند

بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان مبتلا به فشار خون نیازمند در‌مان هستند. فشار خون عامل شماره یک مرگ در جهان است بطوری که نزدیک به ۷ میلیون نفر سالانه در اثر فشار خون کنترل نشده می‌میرند. فشار خون شایعترین بیماری مزمن در جوامع صنعتی است‌؛ همچنین پرفشاری خون مهمترین علت مراجعه بیماران به کلینیک‌هاست و تنها بیماری است که بیشترین تجویز دارو را در میان نسخه پزشکان به خود اختصاص می‌دهد. فشار خون مهمترین عامل بیماری قلبی و سکته مغزی است که به ترتیب اولین و سومین علت مرگ را بخصوص در کشورهای پیشرفته شامل می‌شوند. پرفشاری خون همچنین مهمترین علت نارسایی قلبی است. در همان حال، فشار خون در اکثر بیماران قابل درمان و پیشگیری است. علی‌رغم این آمارهای تکان دهنده، اهمیت فشار خون همچنان به فراموشی سپرده می‌شود و اکثریت بیماران فشار خونی تحت نظر یک متخصص قلب و عروق نیستند بطوریکه حتی در متمدن ترین جوامع، تنها یک‌سوم این بیماران، فشار خون کنترل شده دارند. با افزایش سن، فشار خون افزایش پیدا می‌کند؛ در جوامع صنعتی۵۰ درصد افراد ۶۹ – ۶۰ ساله و ۷۵ درصد افراد بالاتر از ۷۵ سال، فشار خون دارند.

البته استثنائاتی نیز وجود دارد، مثلاً، معدودی از جمعیتهای بدوی که هنوز پا به عرصه تمدن نگذاشته اند، فشار خون با افزایش سن، افزایش نمی‌یابد که این خود نشان می‌دهد که عوامل محیطی، فاکتوری قوی در ایجاد فشار خون و افزایش شیوع آن با بالا رفتن سن هستند. مطالعات نشان داده‌اند که مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی یا عروقی بصورت خطی و پیشرونده افزایش می‌یابد. وقتی که فشار خون از مرز ۱۱۵/۷۵ فراتر می‌رود بطوری‌که به ازای هر ۲۰ میلی متر جیوه افزایش در فشار سیتولی (فشار ماکزیمم) یا ۱۰ میلی‌متر جیوه افزایش در فشار دیاستولی (فشار مینیمم)، مرگ و میر دو برابر می‌شود. علی‌رغم پیشرفت‌های گسترده در افزایش دانش ما نسبت به مکانیسم‌های ایجاد فشار خون و تولید داروهای بسیار در این زمینه، دوسوم افراد مبتلا به این بیماری در سراسر جهان، فشار خون کنترل شده ندارند و فشار خون همچنان مهمترین فاکتور خطر برای بیماری‌های قلبی – عروقی است. اگرچه مشخص نیست دقیقاً از چه فشاری به بعد، بیماری‌های قلبی شروع به افزایش می‌کنند، اما بصورت قراردادی تعریفی از فشار خون ارائه شده است که می‌تواند در تصمیم‌گیری برای درمان مفید باشد. براساس این تعریف‌؛ فشار خون طبیعی، فشار زیر۱۲۰/۸۰ در نظر گرفته می‌شود و پرفشاری خون به فشارهای بالاتر از ۱۴۰/۹۰اطلاق می‌شود. در صورتی که فردی فشار (۱۲۰-۱۳۹)/(۸۰-۸۹) داشته باشد، احتمال دارد در آینده‌ای نزدیک به فشار خون مبتلا شود.

● عوامل تشدید کننده فشار خون‌:

۱- استرس: استرس بخصوص بصورت مزمن می‌تواند باعث ایجاد فشار خون شود. شاهدی بر این مدعی، مطالعاتی است که نشان دهند? افزایش شیوع فشار خون در میان مشاغل پر استرس چون کارکنان برجهای مراقبت فرودگاه‌ها یا زندگی در شرایط بد اقتصادی یا اجتماعی است.

۲- چاقی: شیوع چاقی بصورت چشمگیری در طی ۳-۲ ده? اخیر افزایش یافته است بطوریکه به بزرگترین معضل سلامتی اجتماعی در کشورهای صنعتی بدل شده است. برآورد می‌شود بیش از یک میلیارد نفر در جهان، چاق باشند یا از اضافه وزن رنج ببرند. مطالعات نشان می‌دهد که چاقی (بخصوص چاقی شکمی) یکی از عوامل عمد? ایجاد فشار خون است و اضافه وزن شاید بهترین پیشگویی کنند? فشار خون باشد بطوریکه یک رابطه خطی بین افزایش وزن و افزایش شیوع پرفشاری خون وجود دارد. تقریباً ۷۸ درصد مردان و ۶۵ درصد زنان مبتلا به فشار خون، اضافه وزن دارند. از طرفی مطالعات ثابت کرده اند که کاهش وزن در درمان یا پیشگیری از فشار خون مؤثر است بطوریکه کاهش وزنی درحد ۵ کیلو می‌تواند فشار را تا ۱۰ میلی‌متر جیوه پائین بیاورد. مصرف نمک اثر قابل توجهی در بیماران فشار خونی دارد بطوریکه حذف نمک اضافه می‌تواند باعث افت ۱۰-۵ میلی‌متر جیوه در فشار خون افراد مبتلا به پرفشاری خون شود و حتی از بروز این بیماری در افراد مستعد جلوگیری کند.

۳- سیگار: مصرف سیگار با تحریک سیستم سمپاتیک باعث سفتی عروق و فشار خون می‌شود.

۴- علل ثانویه: نادر هستند و ۵ درصد کل موارد فشار خون را شامل می‌شوند که مهمترین علت آن بیماری‌های کلیوی و سپس اختلالات هورمونی است. اختلالات خواب به صورت قطع تنفسی هنگام خواب (آپنه) نیز از علل مهم فشار خون بخصوص در افراد مسن است در صورتیکه فشار خون خیلی بالا شد (بالاتر از ۱۱۰/۱۸۰) یا علی رغم مصرف بیش از ۳ دارو پائین نیاید باید به علل ثانویه پرفشاری خون شک کرد.

● درمان:

۱- تغییر روش زندگی: ترک عادت‌های بدرفتاری و غذایی و جایگزین آنها با روشهای درست و سالم می‌تواند نقش بزرگی در پیشگیری و درمان پرفشاری خون داشته باشد. از جمله این روش‌ها، ترک سیگار، کاهش وزن و افزایش فعالیت بدنی از بقیه موارد مهمترند. بهترین نوع ورزش که می‌تواند سلامت قلب و عروق را تضمین کند ۳۰ دقیقه پیاده‌روی تند یا ۲۰ دقیقه دویدن سریع در اغلب روزهای هفته (حداقل ۵ روز در هفته) است. محدودیت نمک در وعده‌های غذایی از نکات مهم تغذیه ای است. آسانترین راه برای رسیدن به این هدف، جایگزین کردن غذاهای طبیعی با غذاهای مصنوعی (بخصوص فست فود و کنسروجات) است. استفاده بیشتر از میوه و سبزیجات که منبع غنی از پتاسیم هستند، علاوه بر کنترل فشار خون، می‌تواند از بروز سکته‌های مغزی نیز جلوگیری کند.

۲- درمان دارویی: اگر روش‌های فوق نتواند در کنترل فشار خون مؤثر باشد، دارو درمانی به بیماران توصیه می‌شود. مطالعات بخوبی نشان داده اند که درمان فشار خون می‌تواند باعث کاهش خطر سکته مغزی، سکته قلبی و نارسایی قلبی بترتیب به میزان ۴۰-۳۵ درصد، ۲۵-۲۰ درصد و۵۰ درصد شود. این موضوع آنقدر اهمیت دارد که گفته می‌شود با کاهش فشار خون به میزان ۱۲ میلی متر جیوه، از مرگ یک نفر از هر ۱۱ بیمار مبتلا به پرفشاری خون در عرض ۱۰ سال آینده جلوگیری می‌شود. درمان و کنترل دقیق فشار خون نیازمند پیگیری و حساسیت طولانی مدت بیماران نسبت به درمان خود و مراجعات منظم آنها به کلینیک‌های قلب و عروق از یک طرف و تعهد و مسوولیت پزشکان در آگاه ساختن بیماران به خطرات پرفشاری خون و تنظیم دقیق داروها و نیز تجویز داروهای در دسترس است.

نویسنده : دکتر عباس صالحی