آخرین چاره برای درمان چاقی

چاقی در جامعه صنعتی امروز به یکی از معضل های اساسی کشورها بخصوص کشورهای توسعه یافته تبدیل شده به طوری که افراد چاق با هر روشی سعی می کنند

چاقی در جامعه صنعتی امروز به یکی از معضل‌های اساسی کشورها بخصوص کشورهای توسعه یافته تبدیل شده به طوری که افراد چاق با هر روشی سعی می‌کنند چربی‌های اضافی بدن خود را از بین ببرند. شاید رژیم غذایی و ورزش، از معروف‌ترین و موثرترین روش‌های کاهش چاقی باشند ولی در این میان هستند افراد چاقی که فکر می‌کنند بهتر است بدون صرف زمان طولانی و تنها با پرداخت هزینه جراحی، به اندامی متناسب دست پیدا کنند، رویایی که شاید خیلی‌ها آرزویش را داشته باشند.

اعمال جراحی کاهش وزن رفته رفته به یکی از پرطرفدارترین روش‌های رسیدن به تناسب اندام تبدیل می‌شوند که به جراحی‌های باری اتریک (Ebariatric)‌ یا بای‌پس معده معروف هستند. به طور کلی این جراحی‌ها به یک سری روش‌هایی گفته می‌شود که بیشتر در افراد دچار چاقی بیش از حد صورت می‌گیرد و هدف از این اعمال جراحی کاهش وزن سریع است. در واقع این نوع جراحی‌ها روی معده و روده انجام می‌شود تا مصرف غذا در فرد کاهش یابد. این روش با تغییر در سیستم گوارش، میزان غذای خورده شده و گوارش یافته را کاهش می‌دهد و مانع از بروز بیماری‌های مرتبط با چاقی می‌شود. پزشکان این نوع روش‌ها را با توجه به عوارض و مشکلات کمتر نسبت به سایر اعمال جراحی دیگر توصیه می‌کنند. جراحی‌های باری اتریک یا بای‌پس معده به صورت درازمدت انجام می‌شود و در صورتی که فرد رژیم غذایی و ورزش را در برنامه خود داشته باشد، کاهش وزن مناسبی خواهد داشت. جراحی بای‌پس معده صرفا حدود یک‌سوم از چاقی بدن را کاهش می‌دهد.

● آخرین راه برای کاهش وزن

برای رسیدن به تناسب اندام راه‌هایی همچون رژیم غذایی و ورزش مداوم وجود دارد که از ساده‌ترین و کم‌عارضه‌ترین شیوه‌ها به شمار می‌روند، ولی کمی صبر و تحمل می‌طلبد که اگر واقعا می‌خواهید خوش‌اندام باشید، باید آن را به جان بخرید. ولی دسته‌ای از افراد هستند که علی‌رغم رعایت رژیم‌های غذایی و فعالیت بدنی، به دلیل اضافه وزن زیادی که دارند، قادر نیستند به این راحتی‌ها وزن کم کنند و همین چاقی باعث بروز مشکلات دیگری هم برای آنها شده است. اگر نمایه توده بدنی (BMI) بدن شما بالای ۴۰ است (به عبارتی مردان دارای ۴۵ کیلو و زنان دارای ۳۶ کیلوگرم اضافه وزن) یا نمایه توده بدنی (BMI) شما بین ۳۵ و ۹/۳۹ بوده و دچار مشکلات مرتبط با چاقی مفرط مانند دیابت نوع ۲، بیماری قلبی یا وقفه‌های تنفسی در خواب هستید، فرد مناسبی برای انجام جراحی‌های باری اتریک به شمار می‌روید. البته به یاد داشته باشید که این قبیل جراحی‌ها هرگز نمی‌تواند نیاز به رعایت رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی را پر کنند.

در واقع موفقیت پس از انجام این عمل با رعایت نکاتی همچون نوع تغذیه و فعالیت بدنی وابستگی مستقیم دارد. در واقع به طور کلی جراحی‌های باری اتریک که به منظور کاهش وزن صورت می‌گیرند، گام بعدی برای افرادی به شمار می‌رود که حتی پس از اعمال روش‌های درمانی غیرجراحی همچنان چاق هستند و این چاقی باعث بروز مشکل شده است. تصمیم‌گیری برای انجام این نوع عمل بسیار مهم و حیاتی است، چراکه در برخی روش‌ها غیرقابل برگشت بوده و می‌تواند زندگی را کاملا تغییر دهد. پس با چشم باز و با آگاهی کامل نسبت به تمامی روش‌های جراحی باری اتریک، انتخاب نهایی خود را انجام دهید. به همین دلیل به جراحی‌های باری اتریک نباید به ابزاری برای زیبایی نگاه کرد، بلکه تنها به منظور بالا بردن کیفیت زندگی افراد مورد نظر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

چرا که چنانچه از این روش‌ها در افراد واجد شرایط استفاده شود، می‌تواند باعث کاهش ابتلا به دیابت نوع ۲ و حتی بهبود آن، جلوگیری از سرطان‌ها، درمان وقفه‌های تنفسی حین خواب، بهبود فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی عروقی شود. سالانه حدود ۱۰۰ هزار بیمار چاق مبتلا به سرطان جان خود را از دست می‌دهند که عامل کلیدی آن چاقی مفرط است. در افرادی که در معرض خطر هستند، شانس ابتلا به سرطان پس از انجام این عمل تا ۵۰ درصد کاهش می‌یابد و این آمار درخصوص کاهش مبتلایان به دیابت پایین‌تر هم می‌آید. در واقع حدود ۸۰ درصد از بیماران دیابتی پس از عمل بای‌پس معده (باری اتریک) بهبود می‌یابند.

● انواع مختلف جراحی‌های بای‌پس معده

روش‌های جراحی که به منظور کاهش وزن صورت می‌گیرد انواع مختلف دارد و به تنهایی یا ترکیب با روش دیگری به کار می‌روند. البته انتخاب بهترین روش مناسب هر فرد بستگی به شرایط جسمی و آمادگی آن فرد و نظر پزشک معالج او دارد. به طور کلی روش‌های جراحی باری اتریک به دو گروه تقسیم می‌شوند که هر گروه نیز برای خود از روش‌های مختلفی تشکیل شده است. گروه اول روش‌های جراحی محدودکننده و گروه دوم روش‌های جراحی ترکیبی محدودکننده و کاهش‌دهنده جذب غذا نامیده می‌شوند.

● اعمال جراحی محدودکننده

اعمال جراحی کاهش وزن که به صورت محدودکننده انجام می‌گیرند تنها مصرف غذا را محدود می‌کنند و دخالتی در فرآیند طبیعی هضم غذا ندارند. در این اعمال جراحی، پزشکان کیسه کوچکی را در بالای معده در محل ورود غذا از مری به معده ایجاد می‌کنند. ابتدا این کیسه در حدود ۲۸ گرم غذا را در خود نگه می‌دارد و بعد از مدتی تا ظرفیت ۵۶ الی ۸۵ گرم غذا منبسط می‌شود. این کیسه خروجی بسیار کوچکی دارد که تخلیه غذا از کیسه را به داخل باقی مانده حجم معده به تاخیر می‌اندازد و همین باعث ایجاد احساس سیر شدن و در بسیاری از بیماران باعث کاهش وزن سریع می‌شود. پس از انجام این عمل، بیماران دیگر قادر به خوردن حجم بالای غذا در یک وعده نیستند و تنها می‌توانند نهایتا تا یک فنجان غذا میل کنند که البته باید نرم و آبکی باشد و خوب هم جویده شود.

● اعمال جراحی محدودکننده خود شامل ۳ گروه می‌شوند:

۱) نوار معده‌ای قابل تنظیم: در این روش، پزشک نواری توخالی از جنس سیلیکون را دور معده، نزدیک به سر آن قرار داده و به این طریق کیسه کوچک و نیز مسیر باریکی را به داخل معده ایجاد می‌کند. سپس این نوار را از طریق لوله‌ای که آن را به مجرای زیر پوست متصل می‌کند با محلول نمکی باد می‌کند و به این روش می‌توان با کم و زیاد کردن مقدار محلول نمکی، اندازه این مسیر را تنگ یا گشاد کرد. این روش، روش ساده‌ای است که عوارض کمتری به همراه داشته و هیچ قسمتی از معده یا روده فرد برداشته نمی‌شود و در آناتومی طبیعی بدن تغییری ایجاد نمی‌شود و فرد مدت زمان کمی پس از عمل بهبود می‌یابد ولی همانند هر روش دیگری دارای معایبی نیز هست. حدود ۵ درصد از این نوع عمل‌ها به خاطر نشت بالن، فرسودگی نوار و عفونت عمیق با شکست مواجه می‌شود.

۲) برش عمودی معده: در این روش محدودکننده که باعث کاهش وزن سریع بیمار می‌شود، پزشک با برداشتن قسمتی از معده به صورت عمودی، حجم معده را کاهش می‌دهد و در نتیجه مقدار غذای مصرفی نیز محدود می‌شود بدون این که انشعاب فرعی به روده داده شود یا فرد دچار سوءجذب مواد غذایی شود. در واقع معده به شکل یک لوله در می‌آید که تنها حجم غذایی که فرد می‌خورد را محدود می‌کند و بیشتر مواد مغذی غذا به مقدار کم‌مصرف می‌شود و در اصل مقدار کالری مصرفی کم‌ می‌شود. در این روش، پزشک بخشی از معده را که هورمون‌های تحریک‌کننده گرسنگی را ترشح می‌کنند، برمی‌دارد و چون در آن از انشعاب فرعی به روده خودداری شده، خطر انسداد روده، کم‌خونی، پوکی استخوان، کمبود پروتئین و ویتامین بدن از بین رفته است.

برای افراد چاق یا BMI بالای ۵۵ یک مرحله انجام این عمل بسیار موثر است ولی در افرادی با ۴۵تا BMI ۳۵ به عنوان یک روش واحد، نتایج خوبی نمی‌دهد و نیز در افرادی که دچار چاقی مفرط هستند می‌توان به صورت لاپاراسکوپی آن را انجام داد. ولی علی‌رغم این محسنات، این روش مضراتی هم دارد. در این روش معمولا فرد کاهش وزن قابل توجهی ندارد یا مجددا به وزن قبلی برمی‌گردد. بیمارانی که BMI بالایی دارند ممکن است به جای یک مرحله، به دو مرحله از این روش جراحی نیاز داشته باشند تا وزن قابل ملاحظه‌ای کم کنند. همچنین این روش به خاطر برداشتن بخشی از معده، غیرقابل برگشت بوده و ممکن است فرد مجبور شود به سایر روش‌های جراحی کاهش وزن رو بیاورد.

۳) نوار و بست عمودی معده: در این روش برای ایجاد کیسه معده‌ای کوچک هم از باند و هم از یک بست کوچک استفاده می‌کنند که منجر به کاهش وزن سریع می‌شود. در واقع در این روش جراح معده را به دو بخش بالایی و پایینی تقسیم کرده و فضای ذخیره غذا را محدود می‌کند. در این روش فضای بالایی کوچک بوده و غذا را وارد فضای معده پایینی (باقیمانده معده) می‌کند. این روش زمانی بسیار پرکاربرد بود، ولی در حال حاضر زیاد طرفدار ندارد. این روش قابل برگشت است و آناتومی بدن سالم باقی می‌ماند و فرد دچار هیچ گونه کمبود تغذیه‌ای نمی‌شود. ولی فردی می‌تواند تحت این عمل قرار گیرد که رژیم غذایی را سخت دنبال کند. از طرفی اگر بیمار غذای خود را خوب نجود یا خیلی تند غذا بخورد، ممکن است غذا را برگرداند و استفراغ کند.

● جراحی‌های ترکیبی محدودکننده و کاهش‌دهنده جذب

روش‌های جراحی کاهش وزن که به صورت ترکیبی صورت می‌گیرد به دلیل کاهش وزن بیشتر، نسبت به جراحی‌های صرفاً محدودکننده رواج بیشتری دارند. این روش‌های ترکیبی علاوه بر محدود کردن غای مصرفی، مقدار کالری و مواد مغذی را که بدن جذب می‌کند را نیز کاهش می‌دهد. این گروه از جراحی‌های باری اتریک نیز مانند جراحی‌های محدودکننده شامل ۳ دسته می‌شود.

۱) انشعاب فرعی معدی Roux-en-y: این روش جراحی معمو‌ل‌ترین و موفق‌ترین روش‌های جراحی ترکیبی در آمریکا محسوب می‌شود. در این روش، جراح ابتدا برای محدود کردن غذای مصرفی یک کیسه کوچک معدی ایجاد می‌کند. سپس بخشی از روده کوچک را به شکل y به کیسه کوچک معدی متصل می‌کنند تا غذا از این طریق به قسمت پایینی معده و دوازدهه (اثنی عشر) وارد شود. این روش مقدار کالری و مواد مغذی جذب شده توسط بدن را کاهش می‌دهد. در برخی موارد برای جلوگیری از بروز سنگ کیسه صفرا که بر اثر کاهش شدید وزن در این روش رخ می‌دهد، پزشکان کیسه صفرا را بر می‌دارند و بسیاری از بیماران برای حل مساله سنگ کیسه صفرا، پس از عمل دارو مصرف می‌کنند.

جراحی‌های کاهش وزن، ابزار زیبایی نیستند بلکه در افرادی مورد استفاده قرار می‌گیرد که دچار چاقی مفرط هستند و با درمان‌های معمول قابل درمان نیستند

این روش جراحی با کنترل میزان غذایی که فرد مصرف می‌کند وزن را سریع پایین می‌آورد و نیز مصرف شیرینی را کاهش می‌دهد. به طوری که این دسته از افراد طی ۱۰ سال پس از عمل حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از اضافه وزن خود را کم می‌کنند. در صورتی که این روش، روشی در ظاهر دائمی محسوب می‌شود ولی در مواقع اضطراری برگشت‌پذیر است. ولی علی‌رغم این، این عمل باعث باریک شدن و حتی انسداد روزنه تنفسی می‌شود و در صورت خوب نجویدن یا تند غذا خوردن موجب استفراغ فرد می‌‌شود. چنانچه بیمار در دراز مدت تغییرات رژیمی را رعایت نکند مجدداً به وزن قبلی برمی‌گردد.

۲) برش عمودی معده همراه با تغییر جهت دوازدهه: در این روش جراح حدود ۸۰ درصد از معده را بر می‌دارد و با باقی‌مانده آن معده‌ای به شکل یک لوله باریک ایجاد می‌کند. دریچه‌ای که غذا را به سمت روده کوچک هدایت می‌کند در امتداد بخش محدودی از روده کوچک باقی می‌ماند که به طور طبیعی به معده متصل می‌شود. در طول این عمل بیشتر روده کوچک از طریق اتصال به بخش انتهایی روده به دوازدهه، نزدیک معده، انشعاب می‌شود. این روش، شیوه بسیار مؤثری در کاهش وزن به شمار می‌رود ولی به خاطر کاهش جذب مواد مغذی و کمبود ویتامین‌های جذب شده نسبت به روش‌های دیگر خطر بیشتری دارد و معمولاً در افرادی با BMI بالای ۵۰ مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این روش را می‌توان در برخی شرایط به صورت لاپاراسکوپی نیز انجام داد. ولی در کنار اینها خطر بروز اسهال و گاز معده و مدفوع بدبو را افزایش می‌دهد. این روش به خاطر کاهش جذب مواد مغذی، می‌تواند منجر به بروز کم خونی، کمبود ویتامین و بیماری‌های استخوانی در بیش از ۵ درصد از بیماران شود. افرادی که تحت این عمل قرار می‌گیرند قادر هستند براحتی کربوهیدرات‌ها را جذب کنند و همین مصرف بالای این مواد باعث عدم کاهش وزن مناسب آنها می‌شود. این روش یکی از پیچیده‌ترین روش‌های باری اتریک به شمار می‌رود و ممکن است با عوارضی چون نارسایی قلبی و وقفه‌های تنفسی حین خواب همراه باشد.

۳) انحراف دوازدهه و اتصال معده به روده: این روش هم جزو پیچیده‌ترین روش‌های باری اتریک ترکیبی محسوب می‌شود که طی آن پزشک بخش پایینی معده را برداشته و کیسه کوچک باقی‌مانده معده را به صورت مستقیم به بخش انتهایی روده کوچک متصل می‌کند و به طور کامل برای دوازدهه مسیر انشعابی ایجاد می‌کند. اگر چه این روش، کاهش وزن مطلوبی را برای بیمار ایجاد می‌کند ولی با توجه به عوارض و خطرات کمبود مواد مغذی که در پی آن رخ می‌دهد دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. در این روش فرد همچنان با خوردن مقادیر زیادی غذا می‌تواند وزن کم کند. از مهم‌ترین عوارض این روش می‌توان به بروز اسهال مزمن، زخم‌های معده‌ای، گاز معده و مدفوع بدبو، خطر کمبود مواد مغذی و ویتامین‌ها و کلسیم اشاره کرد.

● جراحی‌های ترکیبی

جراحی‌های کاهش وزن که به صورت ترکیبی مورد استفاده قرار می‌گیرد نسبت به جراحی‌های محدودکننده تاثیر چشمگیرتری روی کاهش وزن و از دست رفتن وزن اضافه دارد، به طوری که بیمارانی که تحت این اعمال ترکیبی قرار می‌گیرند، حتی تا ۱۸ تا ۲۴ ماه پس از عمل هم به کاهش وزن خود ادامه می‌دهند. در کل، در این روش‌های ترکیبی بیمار حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد از اضافه وزن خود را از دست می‌دهد که موفقیت خوبی به شمار می‌رود. از جمله فواید این گروه جراحی‌های باری اتریک ترکیبی هم می‌توان به بهبود بیماری‌های مرتبط با چاقی همچون فشار خون بالا، وقفه‌های تنفسی در خواب، دیابت نوع ۲ و التهاب مفاصل استخوانی اشاره کرد. ولی انجام این روش‌ها نسبت به روش‌های محدودکننده از پیچیدگی زیادی برخوردار است و به دلیل کاهش جذب ناشی از این جراحی ها، فرد ممکن است دچار سوءتغذیه و کمبود ویتامین‌ها و مواد مغذی به خصوص آهن و کلسیم ضروری برای بدن شود. در زنان قاعده کمبود جذب ویتامین B۱۲ و آهن منجر به بروز کم خونی در آنها می‌شود و نیز کاهش جذب کلسیم می‌تواند باعث بروز پوکی استخوان و بیماری‌های استخوانی شود. بنابراین این دسته از بیماران باید برای جبران کمبود مواد مغذی و ویتامین‌ها حتماً از مکمل‌ها استفاده کنند. در روش‌هایی که کیسه کوچک معده به روده متصل می‌شود، چون مواد محتوی معده بسیار سریع در روده کوچک حرکت می‌کند، ممکن است باعث بروز حالت تهوع، نفخ، درد شکمی، ضعف، تعرق، بی‌حالی و نیز گاهی اسهال پس از صرف غذا شود.

● بعد از عمل چه بخوریم؟

جراحی باری اتریک برای کاهش وزن مورد استفاده قرار می‌گیرد و موفقیت آن مستلزم رعایت اصول بعد از عمل و تغییر سبک زندگی و تغذیه است. در این میان مهم‌ترین مساله تغییر میزان غذای مصرفی پس از عمل است. در ابتدا به خاطر کاهش حجم معده و مصرف غذاهای مایع و کم حجم ممکن است برای انجام فعالیت‌های روزانه احساس کاهش انرژی کنید. افراد معمولاً تا حدود ۶ هفته پس از عمل به فعالیت عادی خود برمی‌گردند. رژیم غذایی بیمار بلافاصله پس از عمل دچار دگرگونی می‌شود. بهترین و مناسب‌ترین غذایی که بیماران باید در این مدت استفاده کنند غذاهایی چون آبگوشت رقیق، آبمیوه‌های رقیق یا دسرهای ژلاتینی بدون شکر است.

این رژیم‌های غذایی را باید تا بهبودی مجرای معده‌ای و روده‌ای ادامه داد که حدود ۱ تا ۳ روز ادامه می‌یابد. پس از آن باید تا ۲ هفته تنها از غذاهای ملایم و خالص استفاده کنید. این غذاها می‌توانند شامل شیر خامه‌دار، شیر گندم، کره، نوشیدنی‌های پروتئینی، سوپ شیر و میوه‌های خالص و سیب زمینی‌های خیس خورده همراه با آبگوشت باشند. پس از عمل از خوردن غذای زیاد خودداری کنید، چرا که به خاطر افزایش حجم معده، حالت تهوع و استفراغ رخ می‌دهد. البته به خاطر کاهش مواد مغذی، بیماران باید از مواد پروتئینی و کم کالری استفاده کنند. رعایت تمام این نکات به داشتن یک زندگی سالم و کاهش وزن فوق‌العاده کمک زیادی می‌کند.