نقش صبر در تربیت فرزند صالح

اگر انسان بخواهد فرزندی شایسته, دختری عفیف و نجیب یا پسری با غیرت و فعّال که برای آبادی دنیا و آخرت خود و دیگران تلاش و کوشش دارد و به قول قرآن کریم, فرزندی صالح و شایسته, تحویل اجتماع دهد, باید اول خودش اصلاح شود و با صبر و استقامت, آن صفات نیکو و فضایل اخلاقی که آرزو دارد فرزندش داشته باشد را در وجود خود بارور کند, سپس به انعقاد نطفه بپردازد تا نتیجه بگیرد

آفتاب: اگر انسان بخواهد فرزندی شایسته،‌ دختری عفیف و نجیب یا پسری با غیرت و فعّال که برای آبادی دنیا و آخرت خود و دیگران تلاش و کوشش دارد و به قول قرآن کریم، فرزندی صالح و شایسته، تحویل اجتماع دهد، باید اول خودش اصلاح شود و با صبر و استقامت، آن صفات نیکو و فضایل اخلاقی که آرزو دارد فرزندش داشته باشد را در وجود خود بارور کند، سپس به انعقاد نطفه بپردازد تا نتیجه بگیرد. در جلسات گذشته و در شرح موضوع «صبر، مانع سقوط انسان» به مبحث «صبر در خانواده» رسیدیم. در این راستا، بیان شد که علاوه بر آنکه تحکیم نظام خانواده، محتاج صبر است، تربیت فرزند صالح و موفق نیز صبر و استقامت می‌طلبد. در ادامه بحث، ضمن اشاره به عوامل مؤثر در تربیت فرزند، نقش صبر و بردباری در این زمینه را متذکر می‌شویم. اولین عامل یا اولین قانونی که در شکل‌گیری و تکوین شخصیت انسان، نقش اساسی دارد، وراثت است و در این جلسه پیرامون آن صحبت خواهیم کرد.

● نقش قانون وراثت در تربیت انسان

رسول خدا«ص» در روایتی می‌فرمایند: « الشَّقِیُّ مَنْ شَقِیَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ وَ السَّعِیدُ مَنْ سَعِدَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ» معنای این روایت شریف آن است که زمینه سعادت و شقاوت فرزند در دل مادر و نطفه پدر است و به تعبیر دیگر، زمینه‏ های اصلی سعادت و شقاوت در خانواده شکل می‏گیرد. در واقع، پدر و مادر زمینه‌ساز سعادت یا شقاوت فرزندان خود هستند و به جهت تأثیر فراوانی که در تکوین شخصیت آن فرزندان دارند، وظیفه سنگینی در قبال اصلاح باطنی و تزکیه اخلاقی خود خواهند داشت.به بیان دیگر، فرمایش پیامبر گرامی«ص» به نقش برجسته قانون وراثت در تربیت انسان اشاره دارد. قانون وراثت، یک قانون مسلّم علمی است؛ به این معنا که صفات خوب و بد فرزندان نظیر صفات خوب و بد پدر و مادر و اجداد است، همان‏طور که از نظر شکل و قیافه ظاهری به همدیگر شباهت دارند.

● تأثیر ظاهری و باطنی قانون وراثت

قانون وراثت، قانون عجیبی است و به دو شکل ظاهری و باطنی در شخصیت انسان، تأثیر می‌گذارد. شکل ظاهری تأثیر قانون وراثت، آن است که فرزند هر پدر و مادری، از حیث بعد جسمانی و شکل ظاهری، حتی در رنگ پوست و تن صدا، شبیه والدین خود یا دست کم شبیه یکی از آن‌هاست و به طور کلی صفات ظاهری پدر و مادر را به ارث می‌برد.اما تأثیر مهم‌تر قانون وراثت، در شکل باطنی آن است؛ شکل باطنی قانون وراثت به این صورت است که خصوصیّات بعد روحانی و صفات باطنی و به عبارت دیگر، روحیّات فرزند، شبیه صفات و روحیّات پدر و مادر یا دست کم یکی از آن‌هاست و شخصیت درونی، اخلاقی و باطنی او از شخصیت باطنی والدین، تأثیر جدی می‌گیرد. این امر از نظر اسلام مسلّم است که اگر یک کودک از خانواده با ریشه و با نجابت باشد، همین، زمینه‏ ساز نجابت اوست. همچنان که اگر در خانواده بی ریشه بزرگ شود، همین، زمینه‏ ساز برای بی نجابتی او خواهد بود.به عبارت روشن‌تر، همان‌طور که ژن‌ها، صفات ظاهری پدر و مادر را به فرزند منتقل می‌کنند، روحیات و صفات اخلاقی و روانی آن‌ها را نیز به فرزند انتقال می‌دهند. مثلاً یک مادر حسود که خود در سراشیبی سقوط اخلاقی است، معمولاً فرزندانی حسود دارد و فرزندان یک پدر متکبّر، مغرور یا خودخواه، بعید است صفات زشت پدر را نداشته باشند.افراد غیرتمند، عفیف و نجیب و نیز اشخاصی که با حیا هستند و حجاب و پوشش مناسب و اخلاقی را رعایت می‌کنند، معمولاً در خانواده‌هایی تربیت شده‌اند که از نظر حجاب، عفاف، عفّت و غیرت، وضعیت مطلوبی داشته‌اند و در مقابل، افراد بی‌عفّت، بی‌غیرت، بی‌حیا و بی‌حجاب، در اکثریت قریب به اتفاق موارد، صفات زشت خود را از خانواده و از پدر و مادر به ارث برده‌اند.فرزندانی که ذاتاً مهربان، دلسوز و خیرخواه هستند و گذشت و ایثار و فداکاری دارند، این فضائل نیکوی اخلاقی را از پدر و مادر خود به ارث برده‌اند و پدر و مادر قسیّ‌القلب، خودخواه، ظالم و بی‌رحم، خواه‌ناخواه صفات ناپسند خود را به فرزندان منتقل می‌کنند.بنابراین هنگام تولد فرزند، پدر و مادر، زمینه سعادت یا شقاوت او را برای او فراهم کرده‌اند و کودک نوزاد، از همان لحظه تولد، می‌تواند با زمینه چینی پدر و مادر، سعادتمند یا شقاوتمند باشد.

● انسان فطرتاً سعید است یا شقی؟

آنچه در این مبحث توجه جدی می‌طلبد این است که اگرچه انتقال صفات نیکو یا خصائل ناپسند اخلاقی از پدر و مادر به فرزند، از نظر علمی و تجربی اثبات شده و مورد تأیید و تأکید تعالیم دینی است، امّا باید دانست که نتیجه قانون وراثت جبری نیست.به عبارت روشن‌تر، آن صفاتی که از والدین به فرزند آنان منتقل می‌شود، غیرقابل تغییر نیست و عوامل دیگری از جمله تربیت و محیط زندگی قدرت تغییر آن صفات را دارند. مهم‌ترین و کاربردی‌ ترینِ عوامل مؤثر در تغییر و تبدیل صفات، تلاش و همّت خود انسان است که می‌تواند صفات ذاتی را تغییر دهد و جای فضائل و رذائل اخلاقی را در درون خود عوض کند.بنابراین کسی نباید تصور کند که اگر پدر و مادری صفات ناپسند داشتند، فرزند آن‌ها محکوم به شقاوت است و در صورت برخورداری پدر و مادر از فضائل و صفات پسندیده اخلاقی، فرزند آنان خواه‌ناخواه و بدون تلاش و کوشش، سعادتمند خواهد شد، بلکه همانطور که بیان شد، عوامل دیگری می‌تواند بر عامل وراثت فائق آید و تأثیر آن را خنثی کند.اما در هر صورت باید توجه داشت که قانون وراثت، قانون و عامل بسیار مهمی در تربیت انسان به شمار می‌رود و محو اثر آن توسط سایر عوامل، مشکل به نظر می‌رسد.

● ضرورت خودسازی قبل از ازدواج

از آنچه بیان شد، این نتیجه حاصل می‌شود که جوانان باید قبل از ازدواج و پیش از آنکه صاحب فرزند شوند، به تهذیب‌نفس و خودسازی، اهمیت فراوان بدهند و در ریشه‌کن کردن صفات رذیله و نیز شکوفایی فضائل حسنه اخلاقی در وجود خود، کوشا باشند. کوتاهی در ریشه‌کن کردن صفات رذیله، مضر و خطرناک است و پدر و مادر را محکوم به تحمّل فرزندی می‌کند که به همان صفات و رذائل مبتلاست.از این رو توصیه می‌شود که پدر و مادر دست کم هنگام انعقاد نطفه یا در دوران بارداری، از طغیان رذائل اخلاقی و صفات نکوهیده‌ای که در درون خود دارند جلوگیری کنند. مثلاً مراقب باشند حسادت آنها گل نکند و توفانی نشود که توفان حسادت، حاصلی جز برخورداری آنان از فرزند حسود نخواهد داشت.

● اصلاح اخلاق جامعه

تکثیر نسل و فرزند آوری، امری پسندیده و نیکو است؛ به شرط آنکه پدر و مادر، ‌پیش از فرزندآوری، شایستگی و لیاقت برخورداری از فرزند صالح و نیز آمادگی تربیت و اداره صحیح فرزند خود را داشته باشند. پدری که چشم و دل او تمایل به نامحرم دارد و از طریق پیامک و تلفن و اینترنت و نظایر آن، طرح دوستی و ارتباط با جنس مخالف می‌ریزد، چگونه می‌تواند فرزند صالح و شایسته تحویل اجتماع بدهند؟از این رو لازم است در جامعه اسلامی، پیش از طراحی برای تکثیر و ازدیاد نسل، برای اصلاح اخلاق جامعه و تغییر روحیّات و صفات والدین، فکر، برنامه‌ریزی و اقدام اساسی شود و در همه ابعاد و شئون، تأثیر جدی قانون وراثت در نظر گرفته شود تا در آینده شاهد نسلی شایسته و صالح باشیم.مردان و زنان گناهکار که در ایام توفان رذائل اخلاقی و طغیان شهوت و در زمانی که دوست نامحرم و رفیق ناباب و گناهکار دارند، به انعقاد نطفه می‌پردازند و برای ازدیاد نسل اقدام می‌کنند، خواه‌ناخواه زمینه شقاوت و بدبختی فرزند خویش را فراهم کرده‌اند و باید بدانند که سعادت و خوشبختی آن فرزند و دستیابی او به حسن عاقبت، اگر غیر ممکن نباشد، بسیار مشکل است.

● نقش مؤثر صبر

قانون وراثت به ما می‌فهماند که برخورداری از فرزند صالح و شایسته، محتاج صبر و استقامت است؛ زیرا پدر و مادر قبل از ازدواج ، باید بتوانند رذایل اخلاقی و صفات ناپسند انسانی را از دل خود پاک کنند و دل و فکر آن‌ها آلوده به تمایلات انسانی و هوس‌های شیطانی نباشد که این مهم، سرسختانه محتاج صبر و استقامت است.اگر انسان بخواهد فرزندی شایسته،‌ دختری عفیف و نجیب یا پسری با غیرت و فعّال که برای آبادی دنیا و آخرت خود و دیگران تلاش و کوشش دارد و به قول قرآن کریم، فرزندی صالح و شایسته، تحویل اجتماع دهد، باید اول خودش اصلاح شود و با صبر و استقامت، آن صفات نیکو و فضایل اخلاقی که آرزو دارد فرزندش داشته باشد را در وجود خود بارور کند، سپس به انعقاد نطفه بپردازد تا نتیجه بگیرد.همچنین در شرایط فعلی، انتخاب همسر مؤمن و کسی که دین و اخلاق دارد، بدون در نظر گرفتن تجمّلات و تشریفات دنیوی، صبوری می‌طلبد؛ امّا نتیجه آن، برخورداری از اولاد شایسته است.