داستان رد صلاحیت شدگان

هر چه به روزهای انتخابات نزدیك تر می شویم, بحث های تأیید یا رد صلاحیت افرادی كه در صلاحیت آنان تردید وجود دارد, به صورت جدی تری مطرح می شود شاید بتوان عمده ترین طیف در این میان را نمایندگان ادوار گذشته به ویژه دوره ششمی ها دانست كه در انتخابات بعدی رد صلاحیت شده اند

هر چه به روزهای انتخابات نزدیك‌تر می‌شویم، بحث‌های تأیید یا رد صلاحیت افرادی كه در صلاحیت آنان تردید وجود دارد، به صورت جدی‌تری مطرح می‌شود شاید بتوان عمده‌ترین طیف در این میان را نمایندگان ادوار گذشته به‌ویژه دوره ششمی‌ها دانست كه در انتخابات بعدی رد صلاحیت شده‌اند.

اما باز در دور بعد قصد نامزد شدن را دارند و حال این سؤال پیش می‌آید كه آیا افراد

رد صلاحیت شده دوباره رد صلاحیت خواهند شد یا اینكه پرونده آنها مجدداً باید مورد رسیدگی قرار گیرد.

با توجه به تعداد بالای رد صلاحیت شدگان انتخابات مجلس هفتم این موضوع تأثیر بسزایی در روند انتخابات مجلس هشتم دارد. ادعای اصلاح طلبان كه در این ماجرا ذی‌نفع هستند این است كه اصل بر برائت است و با توجه به جمله امام كه «ملاك‌ حال فعلی افراد است» باید پرونده آنها با توجه به شرایط فعلی مجدداً مورد رسیدگی قرار گیرد. در این گزارش، تحلیلی بر این ماجرا خواهیم داشت.

در انتخابات مجلس، شورای نگهبان براساس قانون اساسی وظیفه نظارت بر انتخابات و بررسی صلاحیت نامزدها را برعهده دارد كه در این میان صلاحیت عده‌ای از نمایندگان مجلس كه در دوره قبل تأیید شده‌اند در پایان آن دوره به علت برخی مواضع و اقدامات رد می‌شود.

البته این امر هم با توجه به شرایط سیاسی و همچنین تركیب اعضای شورای نگهبان گاهی اوقات تغییر می‌كند به نحوی كه در دوره‌هایی سخت‌گیری‌هایی را از شورا شاهدیم و گاهی اوقات مانند انتخابات مجلس ششم این روند به سهل‌گیری تبدیل می‌شود.

از سوی دیگر برخی نامزدها در دوره‌هایی همچنان در شرایط روحی افراطی‌گری هستند كه ورود آنان به مجلس از دید شورا به صلاح نیست اما پس از مدتی شرایط در مورد آنها تغییر می‌كند.

كارشناسان سیاسی بر این باورند كه فضای سیاسی پس از دوم خرداد به طور كلی باعث شد شورای نگهبان بسیاری از افرادی كه دارای عقاید سیاسی متفاوتی بودند در انتخابات دور ششم تأیید صلاحیت كند.

این افراد با ورود به مجلس ششم در نطق‌ها، مصاحبه‌ها و موضع‌گیری‌های خود فضای نامناسب و پر از التهابی را در كشور ایجاد كردند به نحوی كه شورای نگهبان در انتخابات مجلس هفتم تصمیم گرفت حدود ۷۰ تن از این نمایندگان را رد صلاحیت نماید.

البته برخی بر این باورند كه همان اندازه كه شورا در انتخابات مجلس ششم سهل‌گیری به خرج داد در دور هفتم سخت‌گیری جانانه‌ای كرد. حال كه انتخابات مجلس هشتم را در پیش داریم، مجادله سختی میان سیاسیون و اعضای شورا درگرفته است كه آیا اصل بر رد صلاحیت ردصلاحیت‌شدگان است یا اینكه باید با ملاك‌های جدید صلاحیت آنها مورد رسیدگی مجدد قرار گیرد.

● موضع‌گیری‌های متفاوت

در مقابل این سؤال برای اولین بار محسن اسماعیلی، ‌عضو حقوقدان شورای نگهبان موضع‌گیری مستقیم كرد.

وی در جمع خبرنگاران پس از رأی مجدد مجلس هفتم به وی با بیان اینكه باید زمینه حضور همه طیف‌های مختلف در انتخابات را فراهم آوریم گفت: با توجه به جمله حضرت امام كه ملاك حال فعلی افراد است، پرونده تمامی افراد دوباره بررسی خواهد شد.

وی مدتی بعد هم در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینكه تأیید یا عدم تأیید صلاحیت افراد برای نامزدی در انتخابات دارای اعتبار نسبی است، افزود: نظر شورای نگهبان درباره صلاحیت یا عدم صلاحیت داوطلبان فقط برای همان مورد و همان زمان كاربرد دارد و همواره میزان حال فعلی اشخاص است؛ برای همین است كه ممكن است نظر شورای نگهبان درباره اشخاص تغییر كند.

اما دقیقاً پس از آن عباس كعبی عضو دیگر شورای نگهبان در گفت‌وگو با مهر با بیان اینكه ادله و مستندات در مورد افرادی كه در انتخابات گذشته رد صلاحیت شده‌اند به قوت خود باقی است اصل را رد صلاحیت این افراد دانست ولی در عین حال بر محفوظ بودن ارائه مستندات جدید و یا دفاع این افراد از وضعیت گذشته خود تأكید كرد.

وی در عین حال درباره برخی اظهارنظرهایی كه از سوی اعضای شورا در رسانه‌ها منتشر می‌شود گفت: موضع‌گیری‌های رسمی از سوی سخنگوی این شورا اعلام می‌شود و اظهارات سایر اعضا، موضع رسمی شورای نگهبان نیست.

● تعریف حدود نظارت

این اظهار نظرهای كعبی موضع‌گیری‌ها و مخالفت‌هایی را به دنبال داشت و نه تنها اصلاح‌طلبان بلكه برخی اصولگرایان هم درباره آن سخن گفتند.

سید حسین موسوی تبریزی ، رئیس خانه احزاب در این‌ خصوص برای پاسخگویی به كعبی به اصل برائت در اصول فقهی و قانون اساسی استناد كرد و گفت: «عده‌ای بحث‌هایی را مطرح كرده‌اند مبنی بر اینكه كسانی كه در مجالس گذشته رد صلاحیت شده‌اند را نمی‌پذیریم مگر آنكه ثابت شود مجرم نیستند.»

البته دری نجف‌آبادی دادستان كل كشور هم به مخالفت تلویحی با اظهارات كعبی پرداخت و گفت: شورای نگهبان نمی‌تواند و نباید فقط به این دلیل كه كسی در دوره قبل رد صلاحیت شده‌است، در این دوره نیز او را رد صلاحیت كند چرا كه ممكن است شورا در دوره قبل اشتباه كرده باشد. وی گفت: باید حد و مرز نظارت استصوابی تعریف شود.

● واقعیت چیست؟

فارغ از جنجال‌های رسانه‌ای و موضع‌گیری‌های سیاسی باید گفت كه شورای نگهبان با توجه به رهنمودهای مقام معظم رهبری درباره ضرورت رعایت قانون و ضابطه به جای مصلحت‌سنجی باید مانع از ضایع شدن حقوق افراد شود. در اصول فقهی اصلی به نام استصحاب داریم كه براساس آن استمرار آخرین وضعیت موجود را فرض می‌گیریم.

مقام معظم رهبری هم در نامه به شورای نگهبان درباره ردصلاحیت عده‌ای از نمایندگان مجلس هفتم از شورا خواستند، صلاحیت نمایندگان فعلی را در صورت عدم خدشه، استصحاب كرده و اصل را بر صلاحیت آنان بگذارد.

حال به نظر می‌رسد می‌توان این اصل را در مورد رد صلاحیت شدگان هم جاری كرد و عدم صلاحیت آنان را باید براساس مستندات و ادله قبلی استصحاب نمود و اصل را بر رد صلاحیت آنان گذاشت.

البته در صورت اثبات تغییر وضعیت افراد به دلایلی نظیر دفاع موجه از وضعیت سابق خود و یا ارائه مستندات و ادله جدید صلاحیت چنین افرادی باید تأیید شود ولی به فرض فردی كه عضو گروهك غیر قانونی بوده كه دیگر تغییر در وضعیت وی معنا و مفهومی ندارد.

اصل برائت هم كه مطرح می‌شود اینجا موردی ندارد زیرا افرادی كه تأیید نمی‌شوند و صلاحیت آنان رد می‌شود بدین معنا نیست كه مجرم هستند تا اصل برائت در قبال آنان جاری شود و در ضمن این اصل در قانون اساسی برای افراد عادی آمده و اطلاق آن بابت انتخاب افراد تأثیرگذار در پست‌های مهم كشور تخصیص می‌خورد.

یاسر مرادی