مرد بی‌ادعای جاویدان

چشم به هم زده‎ایم و سالی را پشت‌سر گذاشته‎ایم. ۲۸ مرداد سال قبل پدر مرمت ایران از میان ما رفت.
یک‌سال گذشته است. رفتن دکتر شیرازی، ماجرایی نیست که بتوان به این سادگی‎ها در خود …

چشم به هم زده‎ایم و سالی را پشت‌سر گذاشته‎ایم. ۲۸ مرداد سال قبل پدر مرمت ایران از میان ما رفت.

یک‌سال گذشته است. رفتن دکتر شیرازی، ماجرایی نیست که بتوان به این سادگی‎ها در خود هضمش کرد. ۲۸ مرداد سالروز درگذشت وی و اول شهریور سالروز تولد پدرمعنوی مرمت بهانه‌ای شد تا این سطور رقم بخورند. دکتر باقر آیت‎الله‌‌زاده شیرازی متولد اول شهریور ۱۳۱۵ در شهر نجف اشرف بود.

وی در سال ۴۲ مدرک کارشناسی ارشد معماری را از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران اخذ کرد و بلافاصله در دوره عالی شهرسازی این دانشکده مشغول به تحصیل شد. اما در سال ۴۳ این رشته را نیمه تمام رها کرد. وی سپس به دانشکده معماری دانشگاه ساپینزا در شهر رم ایتالیا رفت و تا سال ۵۰ در مقطع دکترا در رشته مطالعه و مرمت بناها و بافت‌های تاریخی تحصیل کرد.

وی همچنین در سال ۵۴ دوره مرمت بناهای سنگی را در انستیتوی مطالعات پیشرفته معماری دانشگاه یورک انگلستان گذراند. شیرازی از سال ۴۵ تا ۵۸ رئیس دفتر فنی سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران در استان اصفهان بود و از سال ۵۸ تا سال ۶۶، ریاست سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران و سرپرستی اداره کل بناها و آثار باستانی ایران را بر عهده داشت. فریبرز دولت‎آبادی، معاون میراث فرهنگی سازمان در این‌باره می‎گوید: «هیچ کس راجع به عرق دکتر شیرازی نسبت به مسائل میراث فرهنگی و مقاومت ایشان در قبال خدشه رساندن به آثار تاریخی شک ندارد.

با وجود تمام ایستادگی‎هایی که دکتر شیرازی در قبال تخریب آثار تاریخی از خود نشان می‎داد، اما هیچ نظر منفی‌ای راجع به ایشان وجود ندارد و هیچ کس ایشان را متهم به مقابله با توسعه یا تحجر نمی‎کند. معنی این موضوع این است که دکتر به لحاظ شخصیتی و به لحاظ وجاهت علمی به مرتبه‎ای رسیده بوده که حرف او حجت بوده است.» عبدالرسول وطن‎دوست که از دوستان دکتر شیرازی محسوب می‎شود معتقد است: «من معتقدم که شیرازی بدعتی گذاشت که اگر او نمی‎بود، شاید هیچ‎گاه این اتفاق صورت نمی‎گرفت. او پایه‎گذاری تشکیل دستگاهی را بر عهده گرفت که در آن ارزش‎های میراث فرهنگی تعریف شود. به واقع ارزش‌های میراث فرهنگی با تلاش‌های او شکل گرفت.

به‌نظر من دکتر شیرازی بنیانگذار تعریف ارزش میراث فرهنگی در ایران بود و این یکی از وجوه تمایز او بود.» وطن‎دوست که اکنون رئیس پژوهشکده حفاظت و مرمت در سازمان است می‎افزاید: «بر این باورم که موضوع مهندسی دکتر شیرازی در مرمت و حفظ و احیای بناهای تاریخی بخش کوچکی از وجود پرارزش او بود و بخش مهم دیگری که در وجود او بود، اما کمتر به آن پرداخته شد، اندیشه‎های ارزشمند نرم‎افزاری بود که چه در حوزه میراث فرهنگی و چه در حوزه‎های دیگر داشت.»

رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی، سیدمحمد بهشتی که در زمان ریاست خود بر سازمان، دکتر شیرازی را قائم مقام سازمان قرار داده بود درباره او می‎گوید: «ما سفرهای زیادی با هم رفتیم و او از نزدیک من را با موضوعات مختلف و روند کارها در سازمان آشنا کرد. این سفرها برای من مثل یک کلاس بزرگ بود و من مفتخر بودم که استادی مثل دکتر شیرازی داشتم. به هیچ وجه این چنین نبود که من رئیس باشم و ایشان قائم مقام، بلکه من دانشجو بودم و ایشان معلمی که همواره برای دانشجوی خود وقت می‎گذاشت.»

مجید عرفانیان