دهه به دهه موسیقی فیلم ما نگران کننده تر می شود

شاید اولین بار که مظفرالدین شاه سینماتوگراف را وارد ایران کرد, هرگز فکر نمی کرد روزی عرصه فیلم و سینما به اینجا برسد که صدا و موسیقی نیز همراه آن شود درواقع با ورود صدا به سینما اتفاقات بسیاری رخ داد و فیلم های صامت با موسیقی شکل و شمایل دیگری به خود گرفتند و مخاطبان بیشتری را جذب پرده نقره ای کردند

شاید اولین‌بار که مظفرالدین‌شاه سینماتوگراف را وارد ایران کرد، هرگز فکر نمی‌کرد روزی عرصه فیلم و سینما به اینجا برسد که صدا و موسیقی نیز همراه آن شود. درواقع با ورود صدا به سینما اتفاقات بسیاری رخ داد و فیلم‌های صامت با موسیقی شکل و شمایل دیگری به خود گرفتند و مخاطبان بیشتری را جذب پرده نقره‌ای کردند. در طی این سال‌ها بزرگان بسیاری درعرصه موسیقی به خلق آثار بیادماندنی پرداختند که هرگز از اذهان پاک نمی‌شوند. امروز با پیشرفت علم شرایط برای آهنگسازان بسیار متفاوت شده است. ستار اورکی نوازنده پیانو و یکی از آهنگسازان بنام این روزهای عرصه موسیقی است. وی که سال‌هاست به تدریس موسیقی می‌پردازد، ساخت موسیقی فیلم را نزد زنده یاد بابک بیات آغاز کرد و با ساخت موسیقی برای فیلم‌هایی چون جدایی نادر از سیمین به کارگردانی اصغرفرهادی، ریسمان باز مهرشاد کارخانی، کوچه ملی مهرشاد کارخانی، اکباتان مهرشاد کارخانی، دربند پرویز شهبازی، در انتظار معجزه رسول صدرعاملی، استرداد علی غفاری، شبکه ایرج قادری، اوخوب سنگ می‌زند‌هادی محقق، آناهیتا عزیزا... حبیب‌نژاد، بیگانگان عباس رافعی و... سریال‌های ستایش، سال‌های مشروطه و عمارت فرنگی این راه را ادامه داد. به بهانه ساخت موسیقی سریال مولانا با این آهنگساز گفت‌وگویی انجام دادیم که در ذیل می‌خوانید:

این روزها مشغول چه فعالیتی هستید؟

ساخت موسیقی سریال جلال الدین (مولانا) را شروع کردم.

قرار است موسیقی سریال مولانا دارای چه ویژگی‌هایی باشد؟

اولین ویژگی‌اش این است که برهه‌ای از تاریخ یعنی چیزی حدود ۷۰۰ سال پیش را نشان دهد، بنابراین موسیقی‌اش نیز باید متناسب با همین زمان به تصویر کشیده شود و نوستالژیک باشد، رنگ و بوی کهنگی داشته و آن فضاها را با موسیقی پویا کند. موسیقی باید به گونه‌ای باشد که ۷قرن گذشته را برای مخاطب به نمایش بگذارد و نباید جدا از تصویر باشد، درواقع باید پلان به پلان تصویر را همراهی کند. سازبندی موسیقی آن نیز کهنگی را به بیننده القا کند وموسیقی جدا از تصویر نباشد.

از دیدگاه شما تفاوت آهنگسازی برای فیلم با ترانه درچیست؟

موسیقی فیلم و ترانه دو بخش مجزا از هم هستند و نقطه اشتراکشان این است که هر دو موسیقی‌اند، اما ترانه راه خودش را می‌رود و فیلم تخصصی‌تر است ودرخدمت تصویر و هیچ ارتباطی با ترانه ندارد. یعنی شما با دیدن تصویر باید موسیقی بسازید که مفهوم فیلم را به مخاطب القا کند. موسیقی فیلم قالب و شکل سخت‌تری برای آهنگساز بوجود می‌آورد. درحالی که در ترانه با توجه به شعری که بدستتان می‌رسد موضوعی را انتخاب می‌کنید، می‌سازید و تنها باید این دو با هم تلفیق و چفت و بست خوبی داشته باشند.

ساز تخصصی شما پیانوست، آیا می‌توان گفت که این ساز المان کار شماست و می‌توان از روی این المان به موسیقی شما پی برد؟

ساز تخصصی من پیانو است اما به این منظور نیست که در هر موسیقی فیلمی که کار می‌کنم، پیانو وجود داشته باشد. به طور مثال در سریال مولانا آنچه به نمایش درآمده قدمتش خیلی پیش‌تر از ساخت و پیدایش پیانوست و من نمی‌توانم از این ساز در این کار استفاده کنم. تنها با توجه به فراخور و نیازی که در کار می‌بینم از این ساز استفاده می‌کنم و این

همیشگی نیست.

وضعیت حال حاضر موسیقی فیلم درایران چگونه است و چقدر کارگردانان به این حوزه بها داده و برای آن ارزش قائلند؟

اگر بخواهیم تعارف را کنار بگذاریم باید گفت این اتفاق، چیز تازه‌ای نیست و سال‌هاست که موسیقی فیلم مهجور مانده است. چرا که متاسفانه به موسیقی فیلم دم دستی نگاه شده و گاها از افراد غیر متخصصی استفاده می‌کنند که شناختی از تصویر و کادر ندارند این نقیصه حتی در تئاتر هم دیده می‌شود و به نوعی به صرف مراودات یا در دسترس بودن آهنگساز از آنها بهره می‌برند. درحالی که باید برای ساخت موسیقی فیلم از افراد متخصص دراین امر که تجربه سالیان کاری را در کارنامه خود دارند استفاده کرد. به همین دلیل هم موسیقی خوبی این روزها شنیده نمی‌شود و دم دستی است و از جنس تصویر نیست. فکر نمی‌کنم کسانی‌که به موسیقی فیلم به‌صورت تخصصی بها می‌دهند درسینما خیلی زیاد باشند.

به نظر شما وضعیت حال حاضر آهنگسازان چگونه است و با توجه به آموزشگاه‌های مختلف موسیقی این روزها ما چقدر آهنگساز با سواد به معنای واقعی داریم؟

آهنگساز با سواد زیاد داریم ولی اکثرا کم‌کار هستند. وقتی من شرایط را مطلوب و مهیا نبینم، کار نمی‌کنم. آهنگساز خوب صرفا به کسی که تحصیلکرده موسیقی در دانشگاه باشد اطلاق نمی‌شود. وقتی آهنگساز حرفه‌ای که می‌خواهد اتفاقی را بوجود آورد و کار شایسته‌ای را بسازد از نظر مالی تامین نکنند، درنتیجه به انزوا می‌رود. ما آهنگسازان خیلی خوبی از سال‌های قبل داشتیم که همه اساتید ما هستند اما خانه نشین شده‌اند.

با توجه به اینکه موسیقی سریال در بین مخاطبان جایگاه خود را یافته است. آهنگسازی سریال‌های ایرانی را از لحاظ کمی و کیفی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

متاسفانه این اتفاق، خیلی خوب نیست و چارت سینما را محکم‌ترمی‌بینم و حتی می‌توانم بگویم دوستان آهنگساز ما در سینما خیلی بهتر کار می‌کنند تا سریال‌های تلویزیونی؛ علتش را هم نمی‌دانم شاید عدم بودجه مناسب، تعجیل در کار یا نبود کارگردانان ریزبین دراین حوزه موجب شده تا کار موسیقی درعرصه سینما خیلی قوی‌تر باشد نسبت به آنچه در تلویزیون شنیده می‌شود.

با توجه به اینکه باید رنگ صدای خواننده در تیتراژخوانی با فیلم سازگاری داشته باشد چند درصد این اتفاق در تیتراژها و آهنگسازی‌ها رعایت می‌شود؟

شاهد اتفاق خوبی در این زمینه نیستیم. به نظرم آنچه شنیده می‌شود غلط است وهیچ ربطی بهم ندارند. حتی موسیقی که انتخاب می‌شود ضعیف است و هیچ کاراکتری در موسیقی دیده نمی‌شود. شعر و ادبیات آنهم خوب نیست و من به‌عنوان آهنگساز رضایتی از این روند ندارم. اما نباید این نکته را هم فراموش کرد که دراین میان گاهی آثار خوبی هم دیده می‌شود که آنهم عمدتا توسط همان آهنگسازان خوبی ساخته می‌شود که درحوزه سینما فعال هستند.

مگر انتخاب خواننده بر عهده آهنگساز نیست؟

بله، اما منوط به این که کاملا دراختیار آهنگساز باشد و خودش بتواند شاعر و خواننده‌اش را انتخاب کند. گاهی اوقات در تلویزیون به خاطر ممیزی‌ها، خواننده مورد تایید آهنگساز، حذف می‌شود و به گونه‌ای شعر و موسیقی به آهنگساز تحمیل می‌شود. گاهی اوقات هم دخالت تهیه‌کننده به قدری زیاد می‌شود که تحمیل به آهنگساز است و خوانندگان بی‌تجربه هم دراین عرصه کم نیستند که مزید برعلت می‌شوند.

به نظر شما چطور می‌توان با وجود امکانات و رسانه‌های مختلف درعرصه موسیقی و ایجاد ژانرهای مختلف این جاذبه را برای تماشاگر جوان ایجاد کرد؟

یکسری اصالت‌ها متاسفانه در موسیقی ما کمرنگ شده‌اند و به دلایل مختلف هم در موسیقی ما این اتفاق رخ داده است. یکی ازاین دلایل می‌تواند نوع سیاست گذاری‌ها و یکسری کاهلی و تنبلی دربرخی از آهنگسازنماهایی باشد که آهنگساز نیستند و کار را خیلی دم‌دستی انجام می‌دهند، در نتیجه سلیقه مخاطب به سطح پایین‌تری هدایت شده که این اتفاق خوبی نیست. اما اینکه چرا آهنگسازان خوب و با اصالت ما نتوانستند حریف این موضوع شوند به دلیل وجود محدودیت‌ها بوده است. یعنی محدودیت‌هایی همراهشان بوده که نتوانسته‌اند به شکل درستی موسیقی را که با اصالت ما ایرانی‌ها همگون باشد به نمایش بگذارند. ضمن اینکه نسلی که ما می‌بینیم، متفاوت ازنسل قبل هستند و اینها دست به دست هم داده‌اند تا جذابیت‌های موسیقی ما کم شده است.

با این اوصاف چه آینده‌ای برای موسیقی فیلم پیش‌بینی می‌کنید؟

حداقل از سال ۵۷ به بعد می‌بینیم که دهه به دهه موسیقی فیلم ما نگران‌کننده‌تر شده وافراد محکمی که با استایل قوی‌تری موسیقی فیلم کار می‌کردند مانند بابک بیات، فرهاد فخرالدینی، فریدون شهبازیان، مجید انتظامی و ... که اساتید این فن هستند، جایگاه خود را به نوعی عوض کرده و به نسل جوان داده‌اند. این درحالی است که نسل آنها نسلی بنیادی‌تر بوده و متاسفانه درحال حاضر موسیقی کم جون و کم عمق‌تری بوجود آمده است.

دیدن فیلم پیش از آهنگسازی آن و یا حتی خواندن فیلمنامه چقدر به شما در زمینه ساخت موسیقی کمک می‌کند و چقدر به این امر پایبند هستید؟

خیلی زیاد. اگر شما فیلم را نبینید یا فیلمنامه را نخوانید تصویری از موسیقی، نوع سازبندی، رنگ بندی و نوع ملودی و ارکستراسیون و ... آن درشما به‌وجود نخواهد آمد. من وقتی تصویر را می‌بینم و یا فیلمنامه را می‌خوانم باید تسلیم تصویر باشم و درآن قاب بندی ساخته شود در نتیجه الهامات من برگرفته از تصویر است.

کارکردن با کدام کارگردان‌ها برای شما راحت‌تر بوده است؟

۶۰ و اندی فیلم و سریال در کارنامه‌ کاری‌ام جای گرفته و از فیلم معروفی چون جدایی نادر از سیمین تا سریال رایجی چون ستایش را کارکردم. درنتیجه با همه طیفی این همکاری وجود داشته است. در حقیقت کارکردن با بسیاری از این دوستان برای من آموزنده و همراه افتخار بوده است.

اشاره کردید به فیلم جدایی نادر از سیمین، کارکردن با اصغر فرهادی چگونه بوده است؟

کارکردن با فرهادی برای من افتخار بوده و فوق‌العاده از وی آموختم و به نظرم اتفاقی‌ست در سرزمین ما که برای همه قابل افتخار است.

درکارنامه کاری شما هم موسیقی پاپ، هم سنتی و هم کلاسیک دیده می‌شود. کدامیک را بیشتر می‌پسندید؟

موسیقی را با کلاسیک شروع کردم، اما پاپ در من خیلی بیشتر جاری است و خیلی بیشتراین نوع موسیقی را دوست دارم.

فکر می‌کنید اوضاع موسیقی پاپ این روزها چگونه است؟

اوضاع موسیقی پاپ از فیلم خیلی بهتر است، چرا که دربخش خصوصی‌تری است و آزادی عمل بیشتری دراین حوزه دیده می‌شود.

زینب‌السادات افتخاری