مقاله های اینترنتی, آفت تحقیق

تحقیق و پژوهش, زیربنای بسیاری از کارهای علمی است

تحقیق و پژوهش، زیربنای بسیاری از کارهای علمی است. تحقیق و پژوهش عامل مهمی در رسیدن به مدارج علمی، پیشرفت، توسعه و دستیابی به موفقیت است. تحقیق و پژوهش نقطه آغاز رسیدن به جاده توسعه علمی کشور است. مقاله‌های حاصل از تحقیقات پژوهشی ملاکی برای ارزیابی‌های علمی جوامع مختلف و مقدمه‌ای برای دستیابی به صنعت و فناوری است.

بسیاری از کشورهای دنیا و بسیاری از دانشگاه‌ها و مراکز علمی و آموزشی دنیا با ارزیابی تعداد و کیفیت پژوهش‌های علمی خود، در رتبه‌بندی‌های علم و فناوری قرار می‌گیرند. حتما به یاد داریم که یکی از ایرادهای عمده‌ای که به نظام آموزش و پرورش کشور گرفته می‌شد ـ و البته هنوز نیز کم و بیش شنیده می‌شود ـ بحث تئوری محوری و تکیه بر حفظ کردن دروس و دور بودن از درس‌ها و بحث‌هایی است که ذهن دانش‌آموزان را به سمت کارهای پژوهشی، تحقیق و کارهای علمی مبتنی بر آزمایش و کنش و واکنش علمی ببرد.

حتما به یاد داریم که در طول چند دهه گذشته نظام آموزش و پرورش کشور به دلیل و به بهانه نزدیک شدن به روش‌های علمی مبتنی بر تحقیق و کشاندن دانش‌آموزان به سمت کارهای تحقیق و دوری از حفظیات بارها و بارها تغییر کرده است.

در سال‌های نه چندان دور به خاطر داریم ایرادی عمده به نظام آموزش و پرورش ایران وارد می‌کردند و آن مدرک‌گرایی به دور از هرگونه کار علمی تحقیقی و به دور از کشاندن ذهن دانش‌آموزان به سوی آزمون و خطا بر مبنای کارهای پژوهشی بود. شاید هنوز یادمان هست و شاید خودمان به عنوان معلم، دانش‌آموز و پدر و مادر دانش‌آموزان می‌بینیم و به خاطر داریم که کلاس درس آزمایشگاه چگونه است و چطور غریب و ساکت و تنها و بدون امکانات اولیه آزمایشگاهی است.

● تغییر با هدف تحقیق

با این حال در سال‌های اخیر و با تغییر برخی ذهنیات مدیران و مسوولان آموزشی کشور اهتمام بیشتری به انجام کارهای تحقیقاتی دانش‌آموزان شده است. انجام کارهای عملی در حین تحصیل دروس حفظی در رشته‌های مختلف، همواره کشش و جذابیتی مضاعف به تحصیل دانش‌آموزان داده است. بسیاری از افرادی که سال‌هاست دوران تحصیلی خود را تمام کرده‌اند هنوز به یاد دارند که در روزهای تحصیل در آزمایشگاه‌های فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی و سایر درس‌ها چقدر به آنها خوش می‌گذشته و هنوز مزه آن آزمایش‌ها زیر زبانشان است! علیرضا سعیدی یکی از همین افراد است که خودش با یادآوری آن سال‌ها می‌گوید: همین که نوبت درس آزمایشگاهی ما می‌شد و از محیط کلاس درس خارج می‌شدیم و در کلاسی بزرگ‌تر و با تجهیزات غیر از کتاب و دفتر و مداد و خودکار قرار می‌گرفتیم، شور و شوقی فراوان می‌یافتیم. سر و کله زدن‌مان با وسایل آزمایشگاهی ساده و ابتدایی مانند لوله آزمایشگاه، دماسنج، اسکلت‌های آدم و دیگر وسایل تجربی بسیار جالب بود.

با این حال، فضای رایج و غالب تحصیل و تدریس در نظام آموزش و پرورش ما و حتی نظام آموزش عالی و دانشگاهی مبتنی بر کتاب و دفتر و جزوه و حفظ کردن بوده و هست و در این میان تحقیق و پژوهش و تحلیل‌های مبتنی بر آن کمتر جایگاهی در این نظام دارد. اما در سال‌های بعد و سال‌هایی که در آن قرار داریم نیز گرچه بنابر توصیه‌ها و تجربه‌های اثبات شده به سمت گسترش فرهنگ، تحقیق و پژوهش رفته‌اند اما هنوز جای کار بسیاری وجود دارد. در سالیان اخیر متولیان آموزش و پرورش به این نتیجه رسیده‌اند که باید ذهن و فضای کاری کلاس‌های درس و دانش‌آموزان را با کارهای تحقیقی آشنا کنند. تا از این طریق هم از زیر بار این انگ خارج شوند که آموزش و پرورش فارغ‌التحصیلانی به دور از هر نوع خلاقیت و مهارت و ذهن تحلیلی و پژوهشی تربیت می‌کند و هم به نظام دانشگاهی کشور نزدیک کنند؛ نظامی که انتظار می‌رود تحقیق و پژوهش در آن حرف اول و آخر را بزند.

به گفته تحلیلگران و کارشناسان نظام آموزش و پرورش، ایجاد یک مقطع تحصیلی به عنوان پیش دانشگاهی نیز بیشتر با این نیت بود که درست قبل از خروج دانش‌آموزان از دوران تحصیلی در آموزش و پرورش و ورود به دانشگاه، با فضای کارهای تحقیقی و پژوهشی آشنا و آماده ورود به دانشگاه بشوند. گرچه به دلایل مختلف این تصمیم یعنی افزودن یک سال به عنوان پیش دانشگاهی به آموزش و پرورش چندان ثمربخش نبود.

● ضرورت کار پژوهشی

به گفته بسیاری از کارشناسان و اذعان مدیران، معلمان و والدین در سال‌های اخیر توجه بیشتری به کارهای پژوهشی در آموزش و پرورش شده است و می‌بینیم که در مقاطع مختلف تحصیلی با مقوله‌ای به نام تحقیق سر و کار دارند تا خارج از کلاس و خارج از محدوده کتاب‌های خود بسیاری از درس‌ها را با کارهای تحقیقی و مطالعاتی پیش ببرند. اما آیا این روش توانسته است بخوبی نتیجه دهد و دانش‌آموزان را با مقوله تحقیق و ضرورت آن آشنا کند؟

اظهار نظر بسیاری از معلمان و کارشناسان بر این نکته تصریح دارد که این روش و گرایش دادن دانش‌آموزان به انجام کارهای مطالعاتی خارج از محدوده کتاب‌های درسی می‌تواند آنان را با مقوله‌ای به نام پژوهش و تحقیق آشنا کند. اما جذاب نبودن روش‌های اجرای آن شاید این مساله را نیز به ورطه تکرار و باری به هر جهت بودن بکشاند.

● آفت اینترنت

در سال‌های اخیر همپای گرایش به امور مطالعاتی و تحقیقی در آموزش و پرورش و البته دانشگاه‌ها پدیده‌ای به نام اینترنت نیز رشد قابل توجهی یافته است. بودن اینترنت در فضای مطالعاتی کشور برخی را به این فکر انداخته است که از اینترنت به عنوان یک منبع تحقیقی استفاده کنند. گرچه این پدیده می‌تواند با توجه به جنبه‌های بسیار مثبتش کمک فراوانی به پیشبرد علم داشته باشد اما اتکای صرف به اینترنت در انجام کارهای پژوهشی قطعا چندان مناسب نیست.

در حال حاضر به بسیاری از کافی‌نت‌ها که مراجعه کنید خواهید دید روی شیشه در ورودی یا بر در و دیوار آنها نوشته است که تحقیق و مقاله اینترنتی پذیرفته می‌شود.به گفته مالک یکی از همین کافی‌نت‌ها در تهران، روزانه ۱۰ تا ۲۰ نفر از مراجعان آنها بیشتر دانش‌آموز و دانشجو هستند البته در مقطع لیسانس و خواهان گرفتن مقاله و به اصطلاح سرچ اینترنتی برای یافتن مطالبی در خصوص موضوعات مختلف هستند. به گفته محمد رضا معتمد، صاحب کافی‌نت امید در تهران، بارها مراجعانی داشته که خواهان گرفتن مقاله درباره ایران در دوران باستان، مقاله در مورد چگونگی زندگی مورچه‌ها، جنگ‌های صدر اسلام، زندگی ناصرالدین شاه، سرداران دفاع مقدس و سایر مقوله‌ها بوده‌اند.

طبیعی است وقتی موضوعی تحقیقی به دانش‌آموزان داده می‌شود، اینترنت به عنوان یکی از منابع می‌تواند مورد رجوع باشد، اما انجام صد در صد یک تحقیق مثلا با عنوان جنگ‌های صدر اسلام در مقطع متوسطه به این معناست که با محوریت این موضوع دانش‌آموزان مراحل و مراتب یک کار مطالعاتی و پژوهشی را بیاموزند و طی کنند، نه این‌که به کافی‌نت مراجعه کنند و از متصدی آن بخواهند درباره این موضوع سرچ کند و هر آنچه را که به دست می‌آورد پرینت بگیرد و بدهد تا آنها هم روز بعد آن را خوانده و نخوانده به معلم خود بدهند.

در حالی که با توجه به گستردگی فضای مجازی، در یک موضوع خاص و البته در هر موضوعی اطلاعات درست و نادرست زیادی وجود دارد که بررسی صحت و سقم آن خود نیازمند تحقیقاتی جداست و این طور نیست که هر چه در فضای اینترنت وجود دارد درست و مورد وثوق است. چرا که همه افراد به اینترنت دسترسی دارند و براحتی می‌توانند مطالب مورد نظر خود را فارغ از درست یا غلط بودن در فضای مجازی قرار دهند.

ضروری به نظر می‌رسد که مسوولان آموزش و پرورش و حتی دانشگاه‌ها در مورد تحقیقات سرچ شده از اینترنت دقت نظر بیشتری به خرج دهند تا این فضای ناامن موجب انحراف روش‌های تحقیق و همچنین آلوده شدن ذهن دانش‌آموزان به مطالب غیرواقعی نشود و بازار تحقیق و مقاله اینترنتی بیش از این رونق نگیرد.

صولت فروتن