تهدیدهایی برای بیماران دیالیزی

بررسی وضعیت ایمنی بیماران در بخش های دیالیز از جمله مسوولیت های سازمان های ناظر بر این واحدها است

خطای انسانی به همراه نواقص ساختاری، منشا اکثر عوارض ناگوار پیش‌آمده برای بیماران است. زمانی که تعداد زیادی بیمار به صورت همزمان مورد دیالیز قرار می‌گیرند و گروه دیگری بلافاصله پس از این افراد، منتظر شروع درمان خود باشند، همواره احتمال بروز خطا در برچسب‌گذاری صافی‌ها و استفاده از صافی نادرست وجود خواهد داشت....

در شماره گذشته به برخی اشتباهات پیش‌آمده در این زمینه اشاره شد. واینک ادامه ماجرا...

حجم کاری واحدهای دیالیز، بسته به ظرفیت و تعداد مراجعان متفاوت است. در مراکز بزرگ طی روز ۳ تا ۴ نوبت دیالیز انجام می‌گیرد و در هر نوبت تا ۳۰ بیمار مورد پذیرش قرار می‌گیرند، بنابراین تعداد کل دفعات دیالیز می‌تواند به ۹۰ مورد در روز و ۵۰۰ مورد در هفته برسد. برچسب‌گذاری کامپیوتری یا بارکدگذاری صافی‌ها، آموزش مداوم کارکنان، عدم استفاده مجدد از صافی‌های بیماران مبتلا به امراض عفونی، طراحی و اجرای دستورالعمل‌های مخصوص جهت جمع‌آوری، نگهداری، ذخیره کردن و پاکسازی صافی‌های دیالیز و نیز کاهش تعداد بیمارانی که به صورت همزمان دیالیز خود را شروع می‌کنند، می‌تواند احتمال بروز این‌گونه اشتباهات را به حداقل برساند.

استفاده مجدد از صافی دیالیز در ایالات متحده تنها با اطلاع کامل بیمار و اخذ رضایت‌نامه کتبی از وی امکان‌پذیر است. حتی در زمانی که روند استفاده مجدد از صافی‌های دیالیز به اوج خود رسیده بود، ۲۶ درصد بیماران با استفاده مجدد از صافی‌های دیالیز برای خودشان مخالفت می‌کردند. امروزه با ورود صافی‌هایی با سازگاری زیستی بالاتر و افزایش تعداد مراکزی که استفاده از صافی‌های یک‌بار مصرف را ترجیح می‌دهند، از رواج روش «مصرف چندباره» صافی‌ها کاسته شده، به طوری که در سال ۲۰۰۵ در ایالات متحده تنها ۴۰ درصد از واحدهای دیالیز از این روش پیروی می‌کردند. با در نظر گرفتن تمامی عوامل فوق، تنها توجیه استفاده از این روش، صرفه اقتصادی است. البته امروزه با در نظر گرفتن خطرات بروز اشتباه در روند استفاده مجدد از صافی‌ها و کاهش میزان صرفه اقتصادی، انتظار می‌رود رواج استفاده مجدد از صافی‌ها روز به روز کمتر شود. حتی برخی پیشنهاد می‌کنند که استفاده مجدد از صافی در واحدهای دیالیز ممنوع شود.

● سقوط بیمار و اشتباهات دارویی

سقوط بیمار و اشتباهات دارویی از دیگر خطراتی است که ایمنی بیماران را در بخش‌های دیالیز تهدید می‌کند. در یک بررسی، ۸۷ درصد کارکنان واحدهای دیالیز اذعان داشتند که در مدت ۳ ماه گذشته حداقل یک‌بار مرتکب اشتباه شده‌اند. اگرچه مطالعه جامعی در مورد شیوع اشتباهات در بخش‌های دیالیز در دست نیست، براساس یک مطالعه گذشته‌نگر، اغلب اشتباهات دارویی در مراکز دیالیز از نوع حذفی است، یعنی داروی تجویز شده به بیمار داده نمی‌شود.

سقوط بیماران عارضه ناخواسته دیگری است که شیوع آن در بخش‌های دیالیز چندان هم کم نیست. عواملی که با بروز این عارضه مرتبط شناخته شده‌اند، شامل سن بیمار، تعداد بیماری‌های همراه، پایین بودن فشار خون سیستولیک پیش از آغاز دیالیز و سابقه قبلی سقوط در فرد است. به علاوه پس از پایان دیالیز، تغییرات همودینامیک می‌تواند به افت فشار خون و سرگیجه منجر شود. امکان سقوط در بیماران همودیالیز بیشتر از جمعیت عادی است. ارزیابی احتمال سقوط، برنامه‌های ورزشی جهت تقویت عضلات، کاهش استفاده از داروهای نوروسایکیاتریک (داروهایی که همزمان روی سیستم عصبی و نیز روانی بیمار تاثیر می‌گذارند) و پیشگیری از کاهش شدید فشار خون در بیماران دیالیزی، همگی از گام‌های موثر در پیشگیری از سقوط بیماران به شمار می‌روند.

● نقش مدیریت پزشکی در حفظ ایمنی بیماران

بررسی وضعیت ایمنی بیماران در بخش‌های دیالیز از جمله مسوولیت‌های سازمان‌های ناظر بر این واحدها است. در ایالات متحده، پوشش بیمه تنها به مراکزی تعلق می‌گیرد که شاخص‌های نشانگر کیفیت عملکرد را در مرکز خود محاسبه، تحلیل و پیگیری می‌کنند. شروط دیگری نیز از طرف بیمه‌ها در این زمینه برای واحدهای دیالیز قرار داده شده که تنها در صورت رعایت این مفاد، هزینه خود را از شرکت‌های بیمه دریافت خواهند کرد.

اطمینان از ایمنی و کیفیت بالای فعالیت در بخش دیالیز، از جمله مسوولیت‌های مدیر پزشکی بخش به شمار می‌رود. چنین فردی، علاوه بر تعیین سیاست کلی بخش، مسوول نظارت بر رعایت شدن تمامی ضوابط لازم توسط کارکنان و ارتقای ایمنی بیماران است. کارکنان بخش باید در زمینه سیاست‌ها و فعالیت‌های بخش آموزش‌های لازم را دیده باشند و رسیدگی به این امر نیز از دیگر وظایف مدیر پزشکی به شمار می‌آید. سازمان‌های ناظر بر کیفیت فعالیت واحدهای دیالیز می‌توانند در صورت عدم رعایت ضوابط لازم در این مراکز، نسبت به لغو مجوز فعالیت و تعطیلی این واحدها اقدام کنند.

● به خاطر بسپاریم

▪ احتمال بروز عوارض ناخواسته و اشتباهات پزشکی در بخش همودیالیز با توجه به نوع خود فرآیند، نیاز به داروها، احتمال سقوط بیماران و شیوع بالای بیماری‌های همراه دیگر در بیماران این بخش، بالاتر از سایر بخش‌ها است.

▪ نظارت بر ایمنی بیمار در واحدهای دیالیز از وظایف مدیر پزشکی مرکز بوده و سازمان‌های ناظری که مجوز فعالیت این مراکز را صادر می‌کنند نیز در مراحل بالاتر، نظارت بر این امر را بر عهده دارند.

▪ تعیین میزان بروز اشتباه و عوارض ناخواسته در بخش‌های دیالیز و نحوه پیشگیری از رخداد این خطاها از مواردی است که انجام بررسی‌ها و مطالعات تحقیقاتی جدید را طلب می‌کند.

دکتر ارغوان حاج‌شیخ‌الاسلامی

منبع: AHRQ WebM&M