نگاهی به فیلم سر به مهر

فیلمی برای نمایش قدرت یک بازیگر

گاهی اوقات می‌توان ساده فکر کرد، ساده دید، ساده گرفت و در سادگی همه چیز را درک کرد. این تمام آن چیزی است که می‌توان با آن فیلم « سر‌به‌مهر» را توضیح داد. سر به مهر داستان ساده اضطراب‌ها‌ و تشویش‌ها‌ی یک دختر است، به همان سادگی الگواره دختر آفتاب و مهتاب ندیده ایرانی آن را توضیح می‌دهد. سر به مهر داستان دختر ساده روستایی ایرانی است که برای ادامه تحصیل به شهر آمده است و خواستگاری پولدار با کار و حرفه ای عالی به سراغ او می‌آید و در این میان تنها چیزی که او از آن نگران است، توضیح این مساله به خواستگار خود است که او نماز می‌خواند! پی رنگ داستانی سر به مهر، ساده‌ترین پی رنگی است که از فیلمفارسی تا کنون در سینمای ایران دوام آورده است‌، اما سر به مهر به دام فیلمفارسی شدن نیفتاده است‌! یعنی نمی‌توان سر به مهر را با وجود این پی رنگ داستانی‌، یک فیلمفارسی به شمار آورد زیرا تمرکز فیلم به جای آن که روی روایت پی رنگ داستانی اش باشد، روی نمایش حالات و سکنات شخصیت اول داستان متمرکز است.

سر به مهر فیلمی است که ساخته شده است تا حالات و سکنات شخصیت اصلی خود را به گونه ای بر پرده سینما نمایان کند که مخاطب به خوبی بتواند درگیری‌ها و کلنجارهای ذهنی او را درک کند. این فیلم برای درک اضطراب‌ها‌ و ترس‌ها‌ی کوچکی ساخته شده است که یک دختر در طول یک روز با آن روبرو است . مسایلی که شاید از نگاه یک مرد ساده و بی‌اهمیت به نظر رسند‌، برای شخصیت اصلی فیلم سر به مهر که یک دختر ساده و معمولی است‌، بسیار بزرگ و جدی است و سر به مهر می‌خواهد جدیت این اضطراب‌ها‌ را نشان دهد. فیلم با نماهای درشت و نزدیکی که در آن تمام صورت بازیگر نقش اول آن نمایان است، می‌تواند تمامیت اضطراب و ترس را در چهره او نشان دهد و به این ترتیب داستان ساده‌ای که بیننده در هر قدم می‌تواند قدم بعدی آن را پیش بینی کند، محملی می‌شود تا به جای آن که وقت بیننده برای کشف داستان هدر رود، تمام تمرکزش بر حالات روحی و اضطراب‌ها‌ و تشویش‌ها‌یی جمع شود که در چهره بازیگر نقش اول فیلم دیده می‌شود . به این ترتیب سر به مهر یک فیلم ساده است که با تاکید بر قدرت بازیگری نقش اول آن ساخته شده است یا به عبارت دیگر این توانایی بازیگری نقش اول سر به مهر است که از آن یک فیلم قابل تحمل و تماشا می‌سازد، فیلمی‌که با کمترین گره داستانی و کمترین تنش دراماتیک، در سطح یک اثر ساده بیشترین درگیری و تشویش ذهنی یک دختر ساده روستایی را نشان می‌دهد .

در واقع تاکید بر دختر ساده روستایی به دلیل بهره‌وری از پیش انگاشته‌ها‌یی است که به شکل یک الگواره فرهنگی در ذهنیت اجتماعی ایرانی نقش بسته است‌! ما می‌خواهیم که به خود بقبولانیم که دختر آفتاب و مهتاب ندیده ای که از داستان‌ها‌ی پریان توصیف آن را به یاد داریم‌، دختری است که امروز بیخ گوش ما زندگی می‌کند .

این توصیف دختر آفتاب و مهتاب ندیده که به جدیت در عمیق‌ترین لایه‌ها‌ی زیرین فیلم تبلیغ می‌شود‌، تا آنجا بالامی‌گیرد که مساله ای مانند نماز خواندن بدل به امر مگو و دغدغه اصلی نقش اول فیلم می‌شود زیرا مطابق تعریف همان الگواره قدیمی‌، همگان به دنبال آن هستند که معصومیت دختر را ضایع کنند و کسی به او حق نخواهد داد که با خود و او رو راست باشد !

در این میان اعتیاد به شبکه‌ها‌ی اجتماعی و فرستادن پست‌ها‌ی اینترنتی نیز بدل به عاملی برای استمرار دغدغه‌ها‌ی فردی و ایجاد چند گره سطحی در داستان ساده سر به مهر می‌شود که به عنوان یک روکار امروزی و مد روز در داستان فیلم ادغام شده است بی‌آن که به نتیجه‌ای رسد !

آخر داستان نیز که به مانند همه داستان‌ها‌ی فیلمفارسی‌ها‌ و داستان‌ها‌ی پریان یک پایان خوش است و دختر به خواستگار پول‌دار خوش تیپش بله می‌گوید تا همه چیز به خوبی و خوشی به سر انجام رسد و تماشاگر فیلم با خیال راحت از این که دختر آفتاب و مهتاب ندیده به سرانجام خوبی دست یافته است، به خانه رود!

البته در این میان او تجربه ای فراموش نشدنی از ترس‌ها‌‌، اضطرب‌ها‌ و تشویش‌ها‌یی که این دختر با آن روبروست‌، را نیز با خود به خانه می‌برد و این تنها چیزی است که در این فیلم خارج از صورت‌بندی نخ نمای همیشگی و تبلیغ شده‌اش به مخاطب ارایه می‌شود‌. در واقع اگر همه پی ‌رنگ داستانی این فیلم حذف شود و تنها حالات و سکنات نقش اول آن در نماهایی جداگانه برای مخاطب به نمایش در آید تا از نزدیک به حس تشویش‌ها‌ و اضطراب‌ها‌ی او نایل شود، همان چیزی را به دست آورده است که در ذیل این پی رنگ داستانی از آن استحصال می‌شود‌!

سر به مهر یک اثر سینمایی تام و تمام نیست‌، بلکه بیشتر یک اثر تجربی از فیلمسازی است که به تدریج فیلمسازی را فرا می‌گیرد! تلاش فیلمساز برای نمایش حالات درونی یک شخصیت در این اثر موفق بوده است، اما ذهن فیلمساز هنوز توان روایت پیچیدگی داستانی را ندارد و در مقابل تلاش می‌کند تا خود را با ساده‌ترین داستانهایی که دم دستش است، سرگرم کند و بر این مساله تا حدی اصرار دارد که حتی حاضر است فیلم را تا مرز فیلمفارسی شدن نازل کند .هر چند که باید در نظر داشت، تاکید بر مضمون خاص فیلم، تاحدی می‌تواند ناشی از علایق شخصی فیلمساز باشد، اما بیشتر به نظر امری سازمانی و ناشی از اهدافی است که متولیان بخشی از سینمای کشور به دنبال آن هستند و به همین دلیل نیز مسایل به شکلی بسیار رو و عیان درفیلم مطرح می‌شود، در حالی که این مساله چنان روراست تبلیع می‌شود که کارکرد ضدتبلیغ به خود می‌گیرد و از همان صحنه نخست بیننده که آخر مساله را حدس می‌زند دیگر نمی‌تواند خود را در اختیار داستان و فیلم قرار داده و به تزکیه ناشی از آن دست یابد . در واقع برعکس او که اضطراب و ترس نقش اول فیلم را درک می‌کند، ناتوانی‌اش را در بیان مساله‌ای ساده بر نمی‌تابد و او را به عنوان فردی ناتوان شناسایی می‌کند که از اراده و استحکام لازم برخوردار نیست .

از این منظر فیلم با وجود آن که در انتقال احساسات نقش اول به مخاطب در نهایت موفقیت است، اما در نتیجه ای که از پی رنگ روایی خود می‌خواهد بگیرد ناتوان است و کارکرد تبلیغی خود را از دست می‌دهد و در واقع به عاملی برخلاف نیت خود بدل می‌شود .

فیلم سر به مهر را می‌توان فیلم بازیگر نامید، بازیگر فیلم چنان بازی درخشانی دارد که به خوبی می‌تواند در همه لحظه‌ها‌ بیننده را با خود همراه کند، فیلم اثری است برای نمایش توانمندی بازیگر و از این منظر بستگی تام تمامی به نقش اول خود دارد که بازیگر آن کسی نیست جز لیلا حاتمی !

در واقع سر به مهر اثری است که به لیلا حاتمی فرصتی برای درخشیدن داده است، فیلمی است که تمام جذابیت آن بر دوش اوست و نوع و توان بازیگری اوست که از این فیلم اثری قابل تحمل و دیدن ساخته است . در تمام صحنه‌ها‌یی که بر نمایش تشویش‌ها‌ و ذهنیات نقش اول فیلم ساخته شده است، این بازی مقتدر و‌ گیرای لیلا حاتمی است که بیننده را با خود همراه می‌کند و تصویر حالات چهره اوست که تمام ترس‌ها‌ و تشویش‌ها‌ را به بیننده منتقل می‌کند . بازیگران کمی‌در طول بازیگری خود چنین فرصتی بدست می‌آورند که در فیلم بازی کنند که همه موفقیت آن وابسته بازی آنها باشد و آنها بتوانند با بازی خود فیلم را از یک اثر شکست خورده به یک اثر قابل تماشا بدل کنند و لیلا حاتمی اکنون با بازی در سر به مهر چنین فرصتی را بدست آورده است و توانسته است به خوبی در نقش خود بدرخشد و نقش را برای مخاطب به گونه‌ای باورپذیر جان بخشد و فضای لازم را برای درک حالات درونی و احساسات این نقش آماده و مهیا کند . از این منظر در واقع لیلا حاتمی مدیون سر به مهر است که فضای لازم برای درخشش او در مقام یک بازیگر قدر و توانا را فراهم کرده است و حکم یک مهر دایم برای توانایی او در بازیگری را داشته است، سر به مهر فیلمی است که ساخته شده است تا توانایی بازیگری لیلا خاتمی را به رخ کشد!

نویسنده : مژگان صدقی