نوشتارهای در حاشیه

شاید بتوان دریدا را پدر دفاع از نوشتار دانست. دریدا شجاعانه به جنگ گفتار رفت و بر مغفول ماندن توجه و اهمیت نوشتار در برابر گفتار سخن گفت. در اینجا قصد جنگ با گفتار را ندارم بلكه …

شاید بتوان دریدا را پدر دفاع از نوشتار دانست. دریدا شجاعانه به جنگ گفتار رفت و بر مغفول ماندن توجه و اهمیت نوشتار در برابر گفتار سخن گفت. در اینجا قصد جنگ با گفتار را ندارم بلكه در این مطلب كوتاه از بعد دیگری اهمیت برخی از نوشتارها را گوشزد می كنم. همیشه نوشتار در فرهنگ ما مقدس بوده است اما برخی نوشتارها كه می توان آن را نوشتارهای رسمی نام نهاد بر برخی دیگر سلطه داشته اند. نوشتارهای اداری همواره از اهمیت برخوردار بوده اند، همین طور نوشتارهای دانشگاهیان در مجله های علمی یا كتب منتشر شده همین موقعیت را دارند. موقعیت دانشگاه به این نوشتارها امتیاز می بخشد چنان كه موقعیت اداره نوشتارهای اداری را ضمانت اجرا می دهد.

اما نوشتارهای زیادی پیرامون ما منتشرند كه غالباً بی معنا یا دست كم بی اهمیت فرض می شوند. شاید صرفاً به این دلیل كه تصور می شود فرد آگاهانه و در موقعیتی عالمانه آنها را ننوشته است. حتی می توان خاطرات و روزنوشت ها را در این دسته جای داد. در گوشه و كنار، اینجا و آنجا نوشتارهای زیادی یافت می شوند كه برای ما اهمیت چندانی ندارند. می توان از نوشتارهای در و دیوار، كنار باجه تلفن، روی میز مدرسه، یادداشت های حاشیه كتاب های درسی و خصوصاً پشت در دستشویی ها یاد كرد. این نوع نوشتارها را می توان نوشتارهای در حاشیه نام نهاد. نوشتارهایی كه غیراصیل، غیرعالمانه و گاه مهمل فرض می شوند، اما در واقع می توانند روزنه خوبی برای ورود به ناخودآگاه جامعه فرض شوند. می توان این پرسش را مطرح كرد كه آیا نوشتارهای در حاشیه می توانند در حكم بازگشت امر سركوب شده فرویدی تصور شوند یا مقاومتی در كردار- ایده مورد نظر میشل دوسرتو- فرض شوند.می دانیم كه این نوشتارها در علوم اجتماعی مرسوم مورد توجه قرار نمی گیرند یا آنكه با موضوع وندالیسم شناخته می شوند. وندالیسم چیزی به جز تخریب اشیا و كالاهای دوروبر ما نیست، وندالیسم معنای نهفته در نوشتارهای اشیا را به رویه ای بیمارگون تقلیل می دهد. رویه ای كه نه به معناكاوی بلكه به علت كاوی نیازمند است. مثلاً دانش آموزی كه در حاشیه كتاب خود اشعار عاشقانه می نویسد یا روی میز مدرسه جملاتی حك می كند موضوعی است برای علت كاوی و بیماری سنجی متخصصان علوم مرتبط خصوصاً روانشناسی. این علوم انسانی است كه مایل است رفتار آدمیان را با ماشین های نظری به ارث رسیده از علوم تجربی تبیین كند. نتیجه آن می شود كه این نوشتارها در حاشیه می مانند و هیچ گاه فهم پذیر نمی شوند.

عباس كاظمی