پوتین و مشکل گازپروم

همین چهار سال پیش بود که مطبوعات غرب عموما شرکت دولتی گازپروم را به عنوان مهم ترین ابزار قدرت پوتین تبلیغ می کردند

همین چهار سال پیش بود که مطبوعات غرب عموما شرکت دولتی گازپروم را به‌عنوان مهم‌ترین ابزار قدرت پوتین تبلیغ می‌کردند. این شرکت ۱۶۰میلیارد دلاری در واقع کنترل چندین شرکت وابسته از جمله کمپانی‌های نفت و نیرو و گروه‌هایی که صادرات از طریق خطوط لوله را در دست دارند بر عهده دارد.

گازپروم قادر است همانگونه که در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۹ شیرهای گاز را به روی اوکراین بست میلیون‌ها نفر را در اروپا در سرما نگه دارد. این شرکت حتی مالک چندین شرکت رسانه‌ای از جمله شبکه تلویزیونی محبوب ان.تی.وی که سابقا منتقد پرحرارت مسکو بود و اکنون نماینده برنامه‌های داخلی پوتین است می‌باشد. مجموع سود گازپروم معادل حدود ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی روسیه است. این شرکت حتی سرود مخصوص به خود نیز دارد و همچون قوچ پیشاهنگ قدرت در روسیه در نظر گرفته می‌شود.

این شرکت اکنون و از زمانی که پوتین مراسم سوگند ریاست‌جمهوری‌اش را برای یک دوره شش ساله برگزار کرد دیگر آنچه تا پیش از این بود نیست. بازار گاز روسیه اخیرا در پی گسترش و توسعه برآمده و در سال‌های آینده گازپروم قادر نخواهد بود برای ماندن در قله تجارت انرژی روی حاشیه سود بالا حساب باز کند و پوتین نیز دیگر نمی‌تواند به گازپروم به عنوان یک مرجع قدرت متکی باشد. گازپروم در سال ۱۹۸۹ و خارج از چارچوب وزارت نفت وگاز شوروی سابق متولد شد. چند سال بعد اولین رییس آن ویکتور چرنومردین که بعدها به سمت نخست وزیری روسیه رسید این شرکت را که به سبب موج خصوصی‌سازی چندپاره شده بود تحت کنترل و نظارت داشت. در این سال‌ها پوتین ۴۵ ساله مشغول دفاع از تز دکترایش تحت عنوان «برنامه‌ریزی استراتژیک منابع منطقه‌ای بر اساس شکل روابط بازار» در موسسه معدن‌شناسی سنت پترزبورگ بود.

وی در این تز استدلال می‌کند که موفقیت‌های اقتصادی روسیه بستگی به ایجاد شرکت‌های بزرگ انرژی خواهد داشت و این همان چیزی بود که وقتی در سال ۲۰۰۰ به قدرت رسید سعی در انجام آن داشت. پوتین بلافاصله پس از آغاز ریاست‌جمهوری‌اش دیمیتری مدودف را در همان سال به سمت رییس هیات مدیره گازپروم منصوب کرد و در طول این دوره دومای روسیه نیز جایگاه گازپروم را با هدف تقویت جایگاه و تضمین امتیازات ویژه در صادرات گاز ارتقا داد.

کرملین همچنین تلاش نمود تا گازپروم بتواند میان سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۰ بسیار ارزان به فعالیت خود ادامه دهد و به همین منظور سهم مالیات‌ها و عوارض شرکت را از ۲۶ درصد به ۱۶ درصد کاهش داد.با دست و دلبازی‌های کرملین گازپروم به یکی از بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان گاز جهان بدل شد. اما با تمام این اوصاف فعالیت این غول انرژی خالی از مشکلات نبود. در اواسط سال‌های دهه ۲۰۰۰ گازپروم همواره در حال دست و پنچه نرم کردن با کاهش تولید در حوزه‌های گازی غرب سیبری بوده است.

گازپروم بیشتر گاز سهل‌الوصول منطقه را برداشت و تلاش برای اکتشاف درحوزه‌های دشوارتر را رها کرده بود. در سال ۲۰۰۶ پوتین قیمت گاز داخلی را با هدف افزایش آن در اروپا بالا برد و در نتیجه این اقدام در شش سال گذشته بر قیمت گاز با یک نسبت ۱۵ درصد در سال افزوده شده است که این افزایش تا حدودی جبران هزینه‌های رو به تزاید گازپروم را می‌کرد.همزمان پوتین دیگر کمپانی‌های گازی روسیه که هزینه تولیدشان از گازپروم بالاتر نمی‌رفت را ترغیب به افزایش تولید نمود.

اقدامی که به ظاهر حمایت از گازپروم و در عمل تشویق اقتصاد روسیه به تحرک بیشتر و کاهش اتکای کشور به درآمدهای حاصل از صادرات گاز بود. با آنکه هر گونه کاهش تولید از سوی گازپروم می‌توانست زمینه تولید گاز از سوی شرکت‌های مستقل را فراهم و موجب فشاربیشتر به گازپروم برای فعالیت کارآمد‌تر شود اما این امر اتفاق نیفتاد و حرکت پوتین در عوض زیر پای گازپروم را خالی و بازار را گسترش بیشتری داد. اولین مشکل طرح پوتین این بود که

تولیدکنندگان مستقل نظیر نواتک و ایترا مشمول مقررات یکسان سازی قیمت همانند گازپروم نبودند و می‌توانستند قیمت آزاد مطالبه کنند و در نتیجه طرح پوتین یک بازار دو نرخی ایجاد نمود.

در حال حاضر گازپروم با توجه به تامین گاز با قیمت‌های پایین تر از بازار و گران‌تر شدن هزینه‌های توسعه حوزه‌های گازی مواجه با یک وضعیت نامطلوب رقابتی و نیز مواجه با رشد شرکت‌های بی‌نظم گردیده است. وزیر اقتصاد روسیه سال گذشته مالیات محصولات استخراجی گازپروم را دوبرابر کرد.این شرکت در حال حاضر ۵۰۹ روبل –۱۷ دلار – برای هر مترمکعب گاز هزینه می‌کند که پیش‌بینی می‌شود این رقم به ۱۰۶۲ روبل –۳۶ دلار –تا پایان سال ۲۰۱۵ افزایش یابد که حدود ۱۰ میلیارد دلار تا پایان امسال هزینه در بر دارد. در ماه مارس رییس هیات مدیره گازپروم از پوتین برای جبران این ضرر درخواست افزایش قیمت تا ۲۶ درصد به جای ۱۵درصد استاندارد را نمود.

پوتین که مشغول مبارزات انتخاباتی برای ریاست جمهوری و تعهدش به مردم در مهار تورم و حمایت از منافع طبقه متوسط روسیه بود درخواست گازپروم را اجابت ننموده و حتی وی در استراتژی صادراتی گازپروم نیز دخالت نمود.چند هفته قبل ازانتخابات ریاست جمهوری ودر ماه مارس امسال دمای هوا در مسکو تا منهای ۳۱ درجه فارنهایت کاهش یافت و در نتیجه برتقاضای روزانه گاز به شدت افزوده شد. پوتین در جلسه نمایندگان دولت و گازپروم تصریح نمود که اولویت اول باید برآورده کردن تقاضای داخلی فدراسیون روسیه در طول دوره بحران باشد.

محرومیت از حدود ۱۲۵ میلیون دلار فروش گاز به ایتالیا بدترین ضربه و نیز آسیب جدی به شهرت گازپروم به‌عنوان یک تامین‌کننده معتبر گاز در جهان بود و اکنون عجیب نیست که شرکت‌های مستقل فرصت به‌وجود آمده را غنیمت شمرده‌اند.

در سال ۲۰۱۰ بازیگران غیر گازپروم در روسیه ۱۴۲ میلیارد مترمکعب معادل ۲۲ درصد کل تولید کشور را تولید نمودند. رییس نواتک تخمین می‌زند که تولید شرکت‌های غیر از گاز پروم به ۳۰۰ میلیارد متر مکعب تا سال ۲۰۲۰ افزایش خواهد یافت.

نواتک به سرعت در حال خرید شرکت‌های تابعه گازپروم همچون «سور انرژیا» و حوزه‌های دیگر گازی است. در جولای ۲۰۱۱ کرملین مالیات نواتک را بخشید و راه را برای مطرح شدن نواتک به عنوان گازپروم بعدی مهیا نمود و بازار نیز از آن لحظه به بعد به این شرکت به عنوان یک بازیگر جدی نگریسته است. میشل بورل معاون ارشد توتال در مصاحبه‌ای اعلام نمود که «ما به نواتک به عنوان یک نمونه موفق می‌نگریم». این کمپانی به دلیل هزینه پایین تولید بسیارسود آور بوده و البته کرملین نیز در آن دست دارد. دسامبر گذشته نواتک با خرید یک شرکت توزیع‌کننده گاز وابسته به گازپروم بر کل منطقه اورال که یکی از ده منطقه اصلی مصرف گاز در روسیه است مسلط شده است.

به هر حال با وجود تمام این نکات منفی بعید است گازپروم به سادگی حذف شود.این شرکت بسیار بزرگ و مالک شمار زیادی شرکت‌های وابسته است اما به احتمال فراوان کرملین به شرکت‌های مستقل اختیارات بیشتری جهت بازی در صحنه گاز خواهد داد.

میان سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۸ مشخصه رهبران کرملین دیکته کردن آن چیزی به شرکت‌ها بود که قرار بود روسیه بر اساس آن در جهان تصویر شود و بخش اعظم این تصویر مربوط به موقعیت پیروزمند گازپروم می‌گردید و به همین جهت این شرکت از تخفیف‌های مالیاتی، مجوزها و حق انحصاری خطوط لوله برخوردار بود. اکنون بازار دو نرخی موقعیت گازپروم را آرام آرام اما بطور قطعی از میان برده وگازپروم هر چه بیشترو بیشتر از بازار رانده خواهد شد و پوتین نیز در پی یافتن بنیاد‌های دیگری برای قدرتش بر آمده است، چرا که در غیر اینصورت او نیز از دور خارج خواهد شد.

مترجم: ایرج جودت

منبع: فارین افرز