در بحث گرمایش جهانی بزرگ نمایی شده است

ترازنامه ای برای گرمایش جهانی

ما در یک جهان گلخانه‌ای زندگی می‌کنیم. بدون این‌گونه گازها زمین آن قدر سرد خواهد شد که ادامه حیات از آن نوع که ما می‌شناسیم، غیرممکن خواهد بود.

بخار آب؛ یعنی مولکول اصلی که ما را گرم نگه می‌دارد، تقریبا تمامی (۹۸درصد) گرمایش طبیعی دنیا را به خود اختصاص می‌دهد. گازهای دیگری مثل دی‌اکسید کربن (CO۲)،‌ متان (CH۴) و اسیدنیترو (N۲O) نیز در افزایش گرمای جهان سهیم‌اند. طی سیصد سال گذشته که دنیا صنعتی شده و وابستگی آن به سوخت‌های فسیلی بیشتر و بیشتر شده است، غلظت CO۲ در جو زمین بیش از ۳۰درصد افزایش پیدا کرده است، در حالی که غلظت متان که عمدتا از فعالیت‌های بخش کشاورزی حاصل می‌شود، در حدود ۱۵۰درصد زیادتر شده است. دانشمندان علوم جوی پیش‌بینی کرده‌اند که این موارد افزایش گازهای گلخانه‌ای یا به گرم‌تر شدن دنیا خواهند انجامید یا در حال حاضر به این امر منجر شده‌اند. هیات میان دولتی تغییرات آب و هوایی (IPCC که گروهی در سازمان ملل است که علم گرمایش جهانی به آن واگذار شده است) اعتقاد دارد که اگر هیچ کاری برای کاهش سرعت گرم‌شدن دنیا انجام نگیرد، مقدار CO۲ تا سال ۲۰۶۰ دوبرابر خواهد شد و دمای کره زمین را در حدود ۵/۲ درجه سانتیگراد (۵/۴درجه فارنهایت) افزایش خواهد داد.

جالب این که اسوانت آرنیوس، دانشمند سوئدی که برای اولین بار (۱۹۹۶) گرمایش دنیا را پیش‌بینی کرد، بر این باور بود که این امر به ویژه برای کشورهای شمالی مفید خواهد بود. با این حال در ۱۹۹۲، ترس از صدمات ناشی از گرمایش جهانی اغلب دولت‌های ملی دنیا از جمله دولت آمریکا را بر آن داشت که در همایش زمین که در ریودوژانیرو برگزار شد، کنوانسیون سازمان ملل متحد در باب تغییرات آب و هوایی را امضا کنند. این دولت‌‌ها متعهد شدند که برای محدود ساختن میزان انتشار گازهای کربنی در ۱۹۹۰ تا سال ۲۰۰۰ اقدامات داوطلبانه‌ای را انجام دهند.

سنای آمریکا این پیمان را بعدا و در سال ۱۹۹۲به تصویب رساند. این فعالیت‌های بین‌المللی با یک همایش متعاقب آن در برلین (۱۹۹۵) و سپس در کیوتو (۱۹۹۷) پیگیری شد. در همایشی که در کیوتو برگزار گردید، حول پروتکلی مذاکره شد که کشورهای پیشرفته دنیا را ملزم به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌کرد، اما بقیه کشورهای دنیا را از این امر معاف می‌دانست. دولت کلینتون که می‌دانست این پروتکل با معافیت کشورهای بزرگی مثل چین و هند مورد تایید سنا قرار نخواهد گرفت آن را امضا کرد. در واقع کلینتون از ارائه این پروتکل به سنا برای تصویب سرباز زد و سنا با رای ۹۵ در مقابل صفر علیه هر پیمانی که برخی کشورها در آن کنار گذاشته باشند، رای داد. کمی بعد جورج بوش پس از رسیدن به مقام ریاست جمهوری آمریکا اعلام کرد که این کشور بر این اساس که هزینه‌های این پیمان برای اقتصاد آمریکا بسیار زیاد خواهد بود، از آن کناره‌گیری نموده است.

عواقب احتمالی گرمایش زمین چیست؟ آیا این پیامدها به کلی بد هستند یا برخی اثرات بد آن به واسطه نتایج خوب و مثبت آن جبران می‌شوند؟ مشخص است که اقتصاددان‌ها نیز به همراه دانشمندان دیگر از نقش عمده‌ای در این بحث برخوردار می‌‌باشند.

● دلایل موافق و مخالف گرمایش جهانی

رسانه‌ها و بسیاری از افراد و گروه‌های دیگر، هرگونه شرایط آب و هوایی ممکن، از تغییرات کم تا زیاد شرایط جوی، از باران بیشتر تا خشکسالی بیشتر و از توفان‌های شدیدتر زمستانی تا جریان‌های کمتر و ضعیف‌تر هوای سرد را به گرمایش دنیا نسبت داده‌اند. اما بررسی اثرات احتمالی این پدیده حاکی از آن خواهد بود که این دیدگاه مایوس‌کننده چندان مبنایی ندارد. بنا به گفته IPCC گرم شدن کره‌زمین که زمستان‌ها را بیشتر از تابستان‌ها گرم خواهد کرد، موجب افزایش میزان بارندگی خواهد شد و در عرض‌های جغرافیای بالاتر (یعنی در مناطق سرد فعلی) افزایش دمای بیشتری را در مقایسه با مناطق استوایی موجب خواهد شد.

شرایط جوی چه تاثیری بر اقتصاد خواهد گذاشت؟ آب و هوا در وهله اول کشاورزی، جنگلداری و ماهیگیری را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در آمریکا این سه مورد کمتر از ۲درصد GDP را به خود اختصاص می‌دهند.

صنایع کارخانه‌ای، اغلب صنایع خدماتی و تقریبا تمامی صنایع استخراجی از اثرات مستقیم تغییرات جوی مصون هستند. کارخانه‌ها را عملا می‌توان در همه جا (شمال سوئد یا کانادا، تگزاس، مرکز آمریکا یا مکزیک) بنا کرد. بانکداری، بیمه، خدمات پزشکی، خرده‌فروشی، آموزش و گسترده متنوعی از خدمات دیگر می‌توانند هم در آب و هوای گرم (با استفاده از سیستم تهویه مطبوع) و هم در آب و هوای سرد (با استفاده از سیستم گرمایش مرکزی) رونق داشته باشند. افزایش گرمای هوا هزینه‌های حمل‌و‌نقل را کاهش خواهد داد، چراکه آزار و اذیت‌ ناشی از برف و یخ برای رانندگان اتومبیل‌های باری و سواری کمتر خواهد شد، توفان زمستانی به میزان کمتری سفرهای هوایی را مختل خواهند کرد. آب و هوای بد در تابستان اثرات مختل‌کننده کمتری خواهد داشت و سریع‌تر از میان خواهد رفت و کاهش میزان توفان و هوای مه‌آلود از خطر سفرهای دریایی خواهد کاست. افزایش دما به میزان بسیار زیادی بر صنایع معدنی و استخراجی بی‌اثر خواهد بود و حتی ممکن است حفر چاه نفت در دریاهای شمالی و استخراج معادن در کوهستان‌ها از این پدیده منتفع شوند.

خدمات معدودی از جمله گردشگری در مقابل آب و هوا آسیب‌پذیرتر هستند. گرم‌تر شدن هوا احتمالا نوع و مکان سفرهای تفریحی را تغییر خواهد داد.

به عنوان مثال ممکن است بسیاری از پیست‌های اسکی با فصول سرد و کوتاه‌تر و هوای سردی که قابلیت اتکا به آنها کمتر است، روبه‌رو شوند. شرایط آب و هوایی گرم‌تر همچنین ممکن است به این معنا باشد که ساکنان کمتری در کشورهای شمالی احساس نیاز به تعطیلات در فلوراید یا جزایر دریای کارائیب کنند. در همین حال این احتمال وجود دارد که فرصت‌های گردشگری تازه‌ای در آلاسکا، شمال کانادا و سایر مناطقی که در عرض‌های جغرافیایی بالاتر یا ارتفاعات بیشتر واقعند، به وجود آید.

کوتاه‌تر شدن زمستان برای اغلب تفریحات بیرون از خانه مثل گلف، پیاده‌روی، تنیس و پیک‌نیک مفید خواهد بود.

در بسیاری از مناطق دنیا افزایش گرمای هوا به معنای طولانی‌تر شدن فصل کاشت محصولات کشاورزی خواهد بود. اگر دنیا گرم‌تر شود، هوای به وجود آمده باعث افزایش تبخیر از سطح دریاها خواهد شد و به احتمال زیاد به افزایش میزان بارندگی در سراسر دنیا منجر خواهد گردید. علاوه بر آن افزایش غلظت CO۲ در جو باعث تلقیح گیاهان خواهد شد و زمینه را برای رشد بیشتر فراهم خواهد کرد. ارزیابی IPCC از گرم‌تر شدن دمای زمین آن است که «چند درجه افزایش دما باعث خواهد شد که بازدهی محصول در مناطق خوش‌ آب‌و‌هوا، با تفاوت‌هایی در میان مناطق مختلف به طور کلی افزایش پیدا کند» (۲۰۰۱، IPCC، ص ۳۲). بیورن لمبرگ، طرفدار محیط‌زیست و آماردان دانمارکی گزارش کرده است که با سازگاری مختصری از سوی کشاورزها، افزایش دما می‌تواند غلات را در کشورهای ثروتمند به میزان ۱۴-۴درصد افزایش و در کشورهای فقیرتر به اندازه ۷-۶درصد کاهش دهد. (۲۰۰۱، ص ۲۸۸). وزارت کشاورزی آمریکا در یک گزارش احتیاط‌آمیز به بررسی اثرات احتمالی گرمایش جهانی پرداخته و چنین نتیجه‌گیری کرده است که این اثر کلی روی تولید غذا در دنیا به میزان جزئی مثبت خواهد بود و لذا قیمت محصولات کشاورزی احتمالا کاهش پیدا خواهد کرد. (کین و دیگران، ۱۹۹۱).

گرمایش کره زمین می‌تواند یخچال‌های طبیعی را ذوب کند و از این طریق به بالا آمدن سطح آب دریاها بینجامد که باعث خواهد شد مناطق کم‌ارتفاع از جمله چند جزیره و دلتای جغرافیایی به زیر آب روند. IPCC برآورده کرده است که سطح آب دریاها در سال ۲۰۰۱ به میزان سه فوت بالا خواهد آمد. اقتصاددان‌هایی از قبیل ویلیام کلاین، ویلیام نورد هاوس و ریچارد مورگنشترن با در نظر گرفتن فرض بالا آمدن سطح آب به میزان ۳ فوت، هزینه‌های ساخت خاکریز و دیوار و زمین از دست رفته برای آمریکا را به میزان ۶/۱۰-۷میلیارد دلار در سال یا حدود ۱۰درصد GDP این کشور برآورده کرده‌اند. این مشکلات برای برخی از کشورهای کوچک، کم‌ارتفاع و جزیره‌ای بسیار بیشتر خواهد بود و در برخی موارد حتی ممکن است که این کشورها به طور کامل غرق شوند.

● هزینه‌های پولی تغییرات آب و هوایی

ویلیام کلاین و ویلیام نوردهاوس به طور جداگانه چنین برآورد کردند که هزینه افزایش دما به میزان ۵/۲‌درجه سانتیگراد (۵/۴‌درجه فارنهایت) و حدود یک‌درصد GDP آمریکا خواهد بود. البته نوردهاوس این هزینه را تنها به میزان ۲۵/۰درصد برآورد کرد و سپس بر مبنای بخش‌های محاسبه نشده حدس زد که کل این مقدار احتمالا به اندازه یک تا ۲‌درصد خواهد بود. نکته جالب آن است که کلاین و نوردهاوس هر دو به گونه‌ای آشکار از فواید بالقوه افزایش دمای هوا صرف‌نظر کردند. سایر اقتصاددان‌ها موافقند که این منافع، حداقل برای آمریکا و احتمالا برای اغلب کشورهای شمالی از هزینه‌های آن بیشتر خواهند بود. رابرت مندلسون از دانشگاه ییل و جیمز نیومن، همکار او به این نتیجه رسیدند که آمریکا از گرمایش مختصر ْْC۵/۲ که احتمالا تا ۲۰۶۰ روی خواهد داد، به طور خالص حدود ۲/۰-۱/۰درصد GDP خود سود خواهد برد. حتی ارقام بیان شده توسط این دو نفر نیز به خاطر در نظر نگرفتن بهره حاصل از تفریحات در هوای گرم برای مردم، منافع این پدیده را کمتر از حد واقع برآورد نموده است.

عموم مردم آمریکا هوای گرم را به هوای سرد ترجیح می‌دهند. این منفعتی است که معمولا از آن غفلت می‌شود. توماس مور (۱۹۹۸) با بررسی نرخ دستمزد در شهرهای مختلف آمریکا ترجیحات مردم این کشور در رابطه با وضعیت آب و هوایی را اندازه‌گیری نمود. او همچنین این مطلب را مورد مداخله قرار داد که نرخ مرگ و میر و میزان رجوع به بیمارستان چه رابطه‌ای با شرایط آب و هوا دارد. وی به این نتیجه رسید که نه ‌تنها مردم آمریکا هوای گرم‌تر را ترجیح می‌دهند، بلکه نرخ مرگ و میر و هزینه مراقبت‌های بهداشتی در این نوع آب و هوا کمتر است.

او بر مبنای این برآوردها چنین نتیجه‌گیری کرد که منافع خالص حاصل از آب و هوای گرم‌تر برای آمریکا می‌تواند تا یک درصد GDP این کشور نیز باشد.

متاسفانه برخی از دیگر نقاط دنیا به ویژه مناطق فقیر کشاورزی و نقاطی که در معرض خطر غرق شدن ناشی از بالا آمدن سطح آب قرار دارند، از گرمایش کره زمین صدمه بیشتری خواهند دید. با این حال نکته جالب این است که عملا تمامی تخمین‌های منتشر شده که بر مبنای تحقیقات دقیق به عمل آمده‌اند، هزینه دو برابر شدن غلظت CO۲ برای دنیا را معادل ۵/۱درصد درآمد جهان یا کمتر از آن می‌دانند. گروه کاری شماره ۳ که زیرمجموعه IPCC است، در گزارش خود به سیاست‌گذارها برآوردهای مربوط به کل هزینه ناشی از دو برابر شدن CO۲ دنیا را «چند درصد محدود از GDP جهانی» می‌خواند.

اگرچه بسیاری از افراد معتقدند که هزینه گرمایش جهانی، پس از تعدیل مقدار کمی خواهد بود، اما برخی ناظران راجع به این نکته که سرعت تغییرات آب و هوایی غیرقابل پیش‌بینی باشد و باعث گردد که انجام تعدیلات سخت و پرهزینه باشد، اظهار نگرانی کرده‌اند. با این وجود محققانی که روی یخچال‌های طبیعی کار می‌کنند، نشان داده‌اند که سرعت تغییرات آب و هوایی در گذشته به همان میزانی بوده است که برای قرن آتی پیش‌بینی می‌شود یا از آن نیز بیشتر بوده است. علاوه بر آن IPCC پیش‌بینی مربوط به افزایش دما طی قرن آینده را از اFا۵/۸ در سال ۱۹۹۰ به اFا۳/۶ در ۱۹۹۵ کاهش داد. این امر نرخ تغییر آب و هوا را دقیقا نصف کرد. خلاصه آنکه کشورها به هیچ وجه نباید از گرمایش جهانی نگران باشند و حتی ممکن است برای برخی کشور‌ها بهره‌ای نیز به همراه داشته باشد. حتی نیاز به «سیاست بدون هدف» (یعنی سیاستی که هزینه کمی به همراه داشته باشد و میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهد)، قابل اغماض به نظر می‌آید.

● هزینه پیمان کیوتو و متوقف ساختن پدیده گرمایش جهانی

همان‌طور که در مطالب قبل ذکر شد، اغلب دولت‌هایی که در نشست کیوتو در ۱۹۹۷ شرکت کرده بودند، این پروتکل را امضا نمودند. طبق پروتکل کیوتو کشورهای مهم باید میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را به میزان ۵درصد نسبت به سطوح سال ۱۹۹۰ بکاهند. تحت این موافقت‌نامه آمریکا مجبور می‌شد که میزان انتشار این گازها را به میزان ۷درصد از سطوح سال ۱۹۹۰ کاهش دهد یا به عبارت دیگر اگر این کاهش را به طور کلی اعمال می‌کرد، باید حدود ۳۰درصد از انتشارات احتمالی تا سال ۲۰۱۰ را می‌کاست. در حالی که پایبندی به این پیمان هزینه‌ای حدود ۳درصد GDP آمریکا یا ۳۰۰میلیارد دلار را به این کشور تحمیل می‌کرد، اثر آن بر کاهش سرعت تغییرات آب و هوایی قابل چشم‌پوشی می‌بود.

برتا بالین، رییس پیشین IPCC خاطرنشان ساخته است که اگر پیمان کیوتو به‌طور کامل عملی می‌شد، پس از بیست‌وپنج سال دمای کره زمین «کمتر از ۱/۰درجه سانتی‌گراد کاهش پیدا می‌کرد که مقدار قابل تشخیصی نمی‌بود.» لمبرگ تخمین می‌زند که اگر هیچ کاری برای مقابله با این پدیده صورت نگیرد، دمای زمین تا سال ۲۰۹۴ به میزان ۹۲/۱درجه سانتی‌گراد افزایش خواهد یافت. در صورت پیروی کامل از پیمان کیوتو شش سال بیشتر طول خواهد کشید تا همین دما بر زمین حاکم شود. به عبارت دیگر این پیمان نه تغییرات آب و هوایی را متوقف خواهد کرد و نه به میزان قابل ملاحظه‌ای از سرعت آن خواهد کاست. برای تثبیت غلظت گازهای گلخانه‌ای در جو زمین به چندین پیمان کیوتو نیاز خواهیم داشت.

از این رو هزینه توقف تولید CO۲ در آمریکا چندبرابر هزینه پیمان کیوتو و بیش از ۱۰درصد GDP این کشور خواهد بود، در حالی که تغییر شرایط آب و هوا حداکثر هزینه‌ای نزدیک به یک درصد درآمد آن را به همراه خواهد داشت و می‌تواند سودآور باشد.

درباره نویسنده:

توماس گیل‌ور، عضو ارشد موسسه هوور در دانشگاه استنفورد است. وی بین سال‌های ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۹ عضو شورای مشاوران اقتصادی رونالد ریگان، رییس‌جمهور وقت بود.