قانون تشكیل دادگاه اطفال و نوجوانان در ایران

قاضی دادگاه و دادسرای اطفال و نوجوانان را رئیس قوه قضائیه از بین قضاتی كه شایستگی آنان را برای این امر با رعایت سن و وجهات دیگر از قبیل تأهل و ترجیحاً داشتن فرزند, گذراندن دوره آموزشی و محرز بداند با داشتن حداقل ۵ سال سابقه خدمات قضایی انتخاب می كند

● فصل نخست: تشكیلات و صلاحیت

▪ ماده ۱)

دادگاه اطفال و نوجوانان از یك قاضی و دو مشاور تشكیل می‌شود.

▪ ماده ۲)

قاضی دادگاه و دادسرای اطفال و نوجوانان را رئیس قوه قضائیه از بین قضاتی كه شایستگی آنان را برای این امر با رعایت سن و وجهات دیگر ( از قبیل تأهل و ترجیحاً داشتن فرزند، گذراندن دوره آموزشی و...) محرز بداند با داشتن حداقل ۵ سال سابقه خدمات قضایی انتخاب می‌كند. مشاوران از بین شخصیت‌های علمی، فرهنگی، دانشگاهی، اداری اعم از شاغل یا بازنشسته یا معتمدان محل كه به امور اطفال و نوجوانان آشنا هستند و آگاهی و تجربه كافی داشته باشند، انتخاب می‌شوند.

ـ تبصره ۱)

برای انتخاب مشاوران دادگاههای اطفال و نوجوانان، رئیس حوزه قضایی هر محل عده‌ای را كه واجد شرایط بداند و برای هر شعبه حداقل ۱۰ نفر را برای مدت ۲ سال به این سمت تعیین می‌نماید. انتخاب مجدد آنان را بلامانع است. رأی مشاوران مشورتی است.

ـ تبصره ۲)

حق‌الزحمه مشاوران برای هر جلسه حضور به میزانی كه در آیین‌نامه‌ای كه توسط وزیر دادگستری تهیه و به تصویب رئیس قوه قضائیه می‌رسد تعیین و توسط رئیس كل دادگستری استان پرداخت می‌شود.

▪ ماده ۳)

هرگاه قاضی دادگاه اطفال و نوجوانان به جهتی از جهات قانونی از انجام وظیفه باز بماند حسب مورد با موافقت رییس قوه قضائیه، رئیس دادگستری یا دادستان می‌توانند شخصاً به جای او انجام وظیفه كنند یا یكی از قضات واجد شرایط را به جای قاضی دادگاه اطفال و نوجوانان به طور موقت مأمور رسیدگی نمایند.

▪ ماده ۴)

در معیت دادگاههای اطفال و نوجوانان و در محل تشكیل آن شعبه‌ای از دادسرای عمومی و انقلاب به سرپرستی یكی از معاونان دادستان و در صورت لزوم یك یا چند دادیار و بازپرس دایر می‌گردد.

▪ ماده ۵)

در هر حوزه قضایی شهرستان یك یا چند شعبه دادگاه اطفال و نوجوانان بر حسب نیاز تشكیل می‌شود. تا زمانی كه دادگاه اطفال و نوجوانان در محلی تشكیل نشده است به كلیه جرائم اطفال و نوجوانان درشعبه دادگاه عمومی جزایی یا دادگاهی كه وظایف آن را انجام می‌دهد مطابق این قانون رسیدگی می‌شود.

▪ ماده ۶)

رسیدگی به جرایمی كه مجازات قانونی آنها قصاص عضو و یا قصاص نفس یا اعدام یا رجم یا صلب و یا حبس ابد باشد در دادگاه كیفری استان بعمل خواهد آمد.

ـ تبصره ۱)

در هر استان شعبه یا شعبی جهت رسدیگی به جرایم موضوع این ماده از بین قضاتی كه صلاحیت رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان را دارند با ابلاغ رییس قوه قضاییه تعیین می‌گردد.

ـ تبصره ۲)

دادگاه كیفری استان برای رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان در مركز یا شهرستان‌های تابع آن استان كه جرم در آن محل از ارتكاب یافته و یا متهم دستگیر و یا اقامت دارد حسب مورد تشكیل می‌شود.

ـ تبصره ۳)

حضور مشاوران برای رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان در دادگاه كیفری استان الزامی است.

▪ ماده ۷)

رئیس دادگستری یا رئیس كل دادگاههای شهرستان حسب مورد ریاست دادگاههای اطفال و نوجوانان را نیز بر عهده دارد.

▪ ماده ۸)

مرجع رسیدگی به درخواست تجدیدنظر آراء و تصمیمات دادگاههای اطفال و نوجوانان شعبه‌ای از دادگاه تجدیدنظر استان است كه با ابلاغ رئیس قوه قضائیه تعیین می‌گردد.

▪ ماده ۹)

به كلیه جرایم اطفال و نوجوانانی كه سن آنان بیش از ۹ سال و كمتر از ۱۸ سال تمام خورشیدی است در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی می‌شود.

▪ ماده ۱۰)

اطفال در صورت ارتكام جرم، مبری از مسئولیت كیفری هستند و ترتیب آنان با نظر دادگاه به نحو مقرر در مواد آتی است.

ـ تبصره ۱)

منظور از طفل كسی است كه به حدّ بلوغ شرعی نرسیده باشد.

ـ تبصره ۲)

ملاك صلاحیت دادگاه و تعیین نوع و میزان مجازات سن متهم در زمان ارتكاب جرم است.

▪ ماده ۱۱)

هرگاه یك یا چند طفل یا نوجوان با مشاركت یا معاونت اشخاص بزرگسال مرتكب جرم شوند، فقط به جرایم اطفال و نوجوانان در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی می‌شود.

▪ ماده ۱۲)

در صورت اختلاف در صلاحیت بین دادگاههای اطفال و نوجوانان، حل اختلاف بر طبق مقررات آیین دادرسی مدنی بعمل می‌آید.

ـ تبصره)

در صورت اختلاف در صلاحیت دادگاه و دادسرای اطفال و نوجوانان، نظر دادگاه متبع است.

● فصل دوم: آیین دادرسی

▪ ماده ۱۳)

كلیه اقدامات اعم از تعقیب، تحقیق و رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان كمتر از ۱۵ سال تمام خورشیدی، به شرط آنكه مجازات قانونی جرم ارتكابی فقط حبس كمتر از ۳ سال و یا جرم منافی عفت باشد، توسط دادگاه اطفال و نوجوانان به عمل میآید و دادگاه مذكور كلیه وظایفی را كه بر طبق قانون به عهده ضابطان دادگستری است انجام میدهد. در غیر از موارد مذكور، تعقیب و تحقیقات مقدماتی توسط دادسرا بر طبق این قانون انجام میشنود.

ـ تبصره)

در جرایم مشهود، هرگاه مرتكب طفل یا نوجوان باشد، ضابطان دادگستری مكلفاند پس از دستگیری، متهم را بیدرنگ، حسب مورد، به دادسرا یا به دادگاه اطفال و نوجوانان معرفی نمایند، انقضاء وقت اداری و نیز ایام تعطیل مانع از رجوع به دادسرا یا دادگاه اطفال و نوجوانان نیست.

▪ ماده ۱۴)

در جرامی كه مجازات قانونی آن كمتر از ۳ سال حبس یا مجازات تعزیری دیگری غیر از حبس، خواه به تنهایی یا توأم با مجازاتهای دیگر باشند، دادسرا یا دادگاه میتواند با ملاحظه شخصیت، منش، وضعی اجتماعی و تحصیلی متهم و اوضاع و احوال وقوع جرم، تعقیب كیفری را به شرطی كه متهم شاكی یا مدعی خصوصی نداشته باشد، حسب مورد موقوف یا از یك تا سه سال معلق نماید.

ـ تبصره)

دادسرا یا دادگاه ضمن صدور قرار تعلیق تعقیب به متهم متذكر میشود كه اگر ظرف مدت مذكور از تاریخ صدور قرار مرتكب جرم دیگری گردد، علاوه بر این جرم به اتهام سابق نیز تحت تعقیب قرار میگیرد.

▪ ماده۱۵)

دادسرا یا دادگاه حسب مورد برای حل و فصل دعوی جبران خسارت ناشی از جرم یا سازش طرفین موضوع را به شورای حل اختلاف، مددكاران اجتماعی یا هر شخص صالح دیگری به عنوان میانجی ارجاع مینماید. میانجی كوشش لازم و جهد كافی به برقراری سازش بین طرفین به عمل میآورد و در هر صورت گزارش اقدامات خود را برای اخذ تصمیم در مهلتی كه دادسرا یا دادگاه تعیین میكند، تسلیم مینماید. دادسرا پس از وصول گزارش میانجی دال بر سازش طرفین قرار موقوفی تعقیب صادر و در صورت عدم سازش پرونده را برای اخذ تصمیم به دادگاه ارسال میدارد .دادگاه نیز پس از وصول گزارش حسب مورد قرار موقوفی تعقیب صادر و یا شروع به رسیدگی می نماید.تبصره: اقدام به سازش ضمن اجرای حكم نیز جایز است.

▪ ماده ۱۶)

در جیان تحقیقات مقدماتی، دادگاه اطفال و نوجوانان متهمان بین ۹ سال تا ۱۵سال تمام را به والدین یا سرپرست قانونی یا در فقدان آنان به هر شخص حقیقی یا حقوقی كه مصلحت بداند میسپارد. اشخاص مذكور ملزماند هرگاه حضور طفل یا نوجوان لازم باشد او را به دادگاه معرفی نمایند. طفل یا نوجوان نیز ملزم به معرفی خود به دادگاه است.در مورد متهمان بین ۱۵ سال تا ۱۸ سال تمام نیز به تشخیص دادسرا یا دادگاه اطفال و نوجوانان حسب مورد یا به ترتیب فوق اقدام میشود یا متهم با اخذ كفیل آزاد میگردد و در صورت عجز از معرفی كفیل یا در جرایم علیه امنیت و یا جرایمی كه مجازات قانونی آن اعدام یا حد یا قصاص یا بیش از خمس دیه كامل و یا ۳ سال یا بیش از ۳ سال حبس است، دادسرا یا دادگاه میتواند در موارد ذیل قرار نگهداری موقت متهمان ۱۵ تا ۱۸ سال را در كانون اصلاح و تربیت صادر كند:

الف) احتمال از بین رفتن آثار و دلایل جرم.

ب) تبانی متهم با متهمان دیگر یا شهود یا مطلعان واقعه.

ج) جلوگیری از ادای شهادت شهود.د. بیم فرار یا مخفی شدن متهم.

▪ ماده ۱۷)

پس از پایان تحقیقات مقدماتی چنانچه عمل انتسابی جرم نباشد یا دلایل كافی بر توجه اتهام وجود نداشته باشد یا متهم به جهات دیگر قانونی قابل تعقیب نباشد، دادسرا یا دادگاه اطفال و نوجوانان حسب مورد قرار منع یا موقوفی تعقیب یا حكم بر برائت صادر مینماید و در غیر این صورت پرونده با صدور كیفرخواست به دادگاه اطفال و نوجوانان ارسال میشود و اگر موضوع بدواً در دادگاه مطرح شده باشد دادگاه قرار رسیدگی صادر وقت جلسه رسیدگی را به ولی یا سرپرست قانونی طفل یا نوجوان، وكیل وی و دادستان ابلاغ میكند.

ـ تبصره ۱)

هرگاه در موقع رسیدگی سن متهم ۱۸ سال و بیشتر باشد،وقت دادرسی به متهم یا وكیل او ابلاغ میشود.

ـ تبصره ۲)

در جرایمی كه مجازات قانونی آن كمتر از ۳ سال حبس و یا مجازات تعزیری دیگری غیر از حبس خواه به تنهایی یا توأم با مجازاتهای دیگر باشد، هرگاه متهم و ولی یا سرپرست قانونی او و همچنین در صورت داشتن وكیل، وكیل او حاضر باشند و درخواست رسیدگی نمایند و موجبات رسیدگی نیز فراهم باشد، دادگاه میتواند بدون تعیین وقت، رسیدگی و اتخاذ تصمیم نماید.

▪ ماده ۱۸)

دادگاه اطفال و نوجوانان به كلیه جرایم اطفال و نوجوانان با حضور دادستان یا نماینده او رسیدگی مینماید. در دادگاه اطفال و نوجوانان اولیاء یا سرپرست اطفال و نوجوانان و وكیل مدافع و اشخاصی كه نظر آنان در تحقیقات مقدماتی جلب شده و مشهود و مطلعان و نماینده كانون اصلاح و تربیت حاضر میشوند. حضور اشخاص دیگر در جلسه رسیدگی با موافقت دادگاه بلامانع است.انتشار جریان رسیدگی یا افشای هویت و مشخصات متهم به وسیله مطبوعات یا سایر رسانههای گروهی یا به هر طریق دیگر ممنوع است و متخلفان به پانصد هزار تا پنج میلیون ریال جریمه نقدی محكوم میشوند.

▪ ماده ۱۹)

هرگاه دادگاه اطفال و نوجوانان تحقیقاتی را در مورد وضع جسمانی و روانی طفل یا نوجوان یا والدین او و همچنین وضع خانوادگی و محیط معاشرت او لازم بداند ، میتواند تحقیقات مذكور خود یا جلب نظر متخصصان یا مددكاران اجتماعی یا اشخاص صلاحیتدار انجام دهد. در این صورت دادگاه با توجه به تحقیقات انجام شده یا نظریات رسیده تصمیم مقتضی اتخاذ میكند.تبصره: در جرایمی كه مجازات قانونی آن اعدام یا قصاص یا حد یا حبس ابد یا ۳ سال بیش از ۳ سال حبس است انجام تحقیقات مذكور در این ماده الزامی است.

▪ ماده ۲۰)

هرگاه مصلحت طفل یا نوجوان اقتضاء كند ممكن است رسیدگی در تمام مدت دادرسی یا در قسمتی از آن در غیاب او به عمل آید. رأی دادگاه در هر صورت حضوری محسوب میشود.

لایحه قانونی تشكیل دادگاه اطفال و نوجوانان - پاییز۸۲ ـ ۲۴ آذر ۱۳۸۲

www.iranianchildren.com/laws

---