کتاب فیلم هایی که دیده ایم

بررسی فیلم های داریوش مهرجویی که با اقتباس از یک کتاب ساخته شده اند

در این روزهای پاییزی در صفحه جادوی کاغذی سنت شکنی کرده‌ایم و قرار داریم درباره یک کارگردان سینما و آثارش بنویسم. مطمئن هستم نام «داریوش مهرجویی» برای بیشتر خوانندگان جیم آشنا است. با این‌که مهرجویی چند سالی است که فیلم مطرحی نداشته اما هنوز بیشتر ما او را به‌خاطر فیلم‌های به یاد ماندنی‌اش مثل «هامون» و «لیلا» می‌شناسیم و دوست داریم. البته مهرجویی تنها بین طرفداران هنر سینما مشهور نیست، بیشتر بچه‌های اهل ادب و ادبیات داریوش مهرجویی را به خاطر اقتباس‌های ادبی زیبایش و توجه‌اش به ادبیات دوست دارند. هر چند که رد پای ادبیات در سینمای ما بسیار کم رنگ است، اما او در بین کارگردانان ایرانی یک جورهایی رکورددار اقتباس از آثار ادبی در سینما است. با هم نگاهی به مشهورترین فیلم‌های اقتباسی او می‌اندازیم.

● گاومش حسن روی پرده سینما

«گاو» دومین فیلم داریوش مهرجویی است. مهرجویی پس از فیلم الماس که موفقیت چندانی نداشت براساس یکی از داستان‌های کتاب «عزاداران بیل» غلامحسین ساعدی فیلم «گاو» را ساخت. این فیلم نام او را در سینما مطرح کرد و می‌توان ادعا کرد که یکی از فیلم‌های اصیل ایرانی در سینمای قبل از انقلاب است. فیلم گاو و شخصیت مش حسن که در ماتم از دست دادن گاوش خود به نوعی دچار استحاله می‌شود توانست توجه مردم را جلب کند و بعضی از دیالوگ‌های فیلم در بین مردم رواج پیدا کرده بود.

● سارا در خانه عروسک

مهرجویی پس ازفیلم «گاو»، فیلم‌های «دایره مینا» و «پستچی» را ساخت که هر دو اثر نیز جزو اقتباس‌های ادبی بود. .فیلم«پستچی»با الهام از نمایش «ویزک» نوشته «گئورکبوخنر» ساختهشد و«دایره مینا» نیز اقتباس دوم مهرجویی از آثار ساعدی بود. اما اقتباس دیگر او که بسیار مورد توجه قرار گرفت فیلم «سارا» بود. در این فیلم مهرجویی به سراغ نمایشنامه معروف «هنریک ایبسن» با نام «خانه عروسک» می‌رود و حاصل کارش فیلمی زیبا و به یادماندنی است.«سارا» نام قهرمان فیلم است زنی که برای نجات همسرش از بیماری همه تلاشش را می‌کند اما مجبور می‌شود که دراین‌باره به او دروغ بگوید. «سارا» البته با قهرمان نمایش‌نامه ایبسن، «نورا» تفاوت‌های شخصیتی زیادی دارد می‌توان گفت این تفاوت‌ها به خاطر تلاش مهرجویی بوده‌است تا از داستانی غیر ایرانی، داستانی ایرانی با شخصیت‌های ماندگار خلق کند.

● پری سرگشته در عالم معنا

«پری» فیلم دیگر داریوش مهرجویی یکی دیگر از فیلم‌های اقتباسی سینمای ایران است.این فیلم اقتباسی از کتاب معروف «فرانی و زویی» اثر «جی.دی.سالینجر» است. پری داستان دختری دانشجو است که پس از مرگ برادر بزرگش دچار سردرگمی‌های فراوانی در زندگی شده‌ است تا آن‌جایی که در ارتباط با اطرافیان، خانواده و نامزدش هم مشکل پیدا کرده‌است. در این بین او به کتابی پناه برده که داستان زندگی یک زائر است و تصور می‌کند این کتاب و سیر و سلوک این زائر درگیری‌هایی او را حل خواهند کرد. مهرجویی برای به تصویر کشیدن برادران «فرانی» شخصیت اصلی کتاب، به سراغ داستان‌های دیگر سالینجر از این خانواده رفته‌است و او «سیمور» و«باد»، برادرانی را که در کتاب فقط نامی از آن‌ها آمده‌است، تصویر می‌کند.

● یک نویسنده روی درخت گلابی

«درخت گلابی» فیلم دیگر مهرجویی است که با استقبال فراوان منتقدان روبرو شد. در این فیلم مهرجویی به سراغ داستانی ایرانی اثر «گلی ترقی» رفته‌است. شخصیت اصلی داستان نویسند‌ه‌ای است که به باغ دوران کودکیش بازگشته‌ و در آن‌جا خاطرات کودکی و اولین عشق زندگیش را به یاد می‌آورد. درخت گلابی فیلمی نوستالژیک با حال وهوایی عاشقانه است که برای مخاطب تجربه‌ای دلنشین را می‌سازد.

● لیلای مهرجویی

مهرجویی با الهام از داستان «مهناز انصاریان» فیلم «لیلا» را می‌سازد. داستان انصاریان با پرداخت حرفه‌ای مهرجویی، به فیلمی ماندگار در عرصه فیلم‌های اجتماعی و خانوادگی تبدیل و حتی از سوی مسئولان بیستمین جشنواره فیلم فجر، به عنوان بهترین فیلم این ژانر در دوران پس از انقلاب برگزیده می‌‌شود. در این فیلم هم مهرجویی به سراغ یک قهرمان رفته‌است و کشمکش‌های زندگی و درگیری‌های درونیش را به کمک سینما به شکلی به یادماندنی تصویر کرده ‌است.

● مهرجویی در مهمانی مامان

«مهمان مامان» فیلم دلنشین و گرم داریوش مهرجویی براساس داستانی به همین نام ساخته شده‌است. «هوشنگ مرادی کرمانی» را بیشتر سینما دوستان با قصه‌های مجید و همین‌طور فیلم «نخل» می‌شناسند. مهرجویی به کمک داستان مرادی کرمانی بار دیگر خانواده ایرانی را روی پرده سینما ‌آورد.

به جز آثار مهرجویی سینمای ایران دارای چند اقتباس موفق دیگر هم بوده است که از آن میان می‌توان به فیلم‌های «ناخدا خورشید» اثر «ناصرتقوایی» که برداشت آزادی از داستان«داشتن و نداشتن» همینگوی است، «خواهران غریب» اثر «کیومرث پوراحمد» بر اساس داستان «خواهران غریب» اثر «اریش کستنر»، «شب‌های روشن» به کارگردانی «فرزاد موتمن» اثر «داستایوسکی»و فیلم «اینجا بدون من» به کارگردانی «بهرام توکلی«براساس نمایش‌نامه‌ «باغ وحش شیشه‌»‌ای اثر «تنسی ویلیامز»، که همگی اقتباس‌های مطرحی بوده‌اند، اشاره کرد.

نویسنده: اعظم عامل‌نیک