رویکردهای درمانی برای اعتیاد به مواد مخدر

اعتیاد به مواد مشکل پیچیده ای است که افراد زیادی را درگیر خود نموده می باشد در این مقاله با نکات موثر درمان آشنا خواهید شد

اعتیاد به مواد بیماری پیچیده‌ای است که با میل شدید و گاهی غیرقابل‌کنترل به مواد مخدر، همراه با رفتن به دنبال آن از روی اضطرار، و مصرف دائم آن حتی در مواجهه با پیامدهای مخرب شناخته می‌شود. اگر چه مسیر اعتیاد به مواد با مصرف اختیاری و داوطلبانه مواد شروع می‌شود اما به مرور زمان توانایی فرد در تصمیم‌گیری برای عدم مصرف آن بسیار دچار آسیب شده و جستجو و مصرف مواد برای فرد به یک اضطرار و اجبار مبدل می‌شود. این رفتار حاصل تأثیر عمیق مصرف مواد بر عملکرد مغز در بلندمدت است. اعتیاد یک بیماری مغزی است که بر چند مدار مغزی از جمله بخش‌هایی که مربوط به پاداش و انگیزه، یادگیری و حافظه، و کنترل و بازداری رفتار هستند تأثیر می‌گذارد.

چون سوء استعمال مواد و اعتیاد ابعاد بسیار گسترده‌ای دارد و جنبه‌های مختلف زندگی فرد را تحت تأثیر قرار داده و ویران می‌کند، درمان آن نیز ساده نیست. برنامه‌های درمانی موثر معمولاً ترکیبی از حوزه‌های گوناگون هستند که هر کدام به جنبه خاصی از بیماری و پیامدهای آن تمرکز دارند. درمان اعتیاد باید به فرد کمک کند که مصرف مواد مخدر را متوقف کرده و سبک زندگی بدون مواد را بتواند حفظ کند و ادامه دهد و به عملکرد سودبخش در خانواده، محیط کار، و در اجتماع دست پیدا کند. چون اعتیاد معمولاً یک بیماری مزمن است، مردم به سادگی نمی‌توانند مصرف آن را ظرف چند روز به سادگی کنار بگذارند و معالجه شوند. بیشتر بیماران نیاز به درمان‌های بلندمدت یا دوره‌های مکرر معالجه دارند تا به هدف نهاییِ خودداری و پرهیز دائمی و بهبودی زندگی دست پیدا کنند.

در موارد بسیار زیادی اعتیاد بدون درمان باقی می‌ماند: طبق آمار، درصد کمی از معتادانی که نیاز به درمان دارند، در مراکز تخصصی مانند بیمارستان، مراکز توان‌بخشی و بازپروری درمان دریافت می‌کنند. بنابراین عده زیادی از معتادان که نیاز به درمان دارند، بدون درمان باقی می‌مانند.

ترک اعتیاد

تحقیقات علمی از اواسط ۱۹۷۰ میلادی نشان می‌دهد که درمان می‌تواند به بیماران معتاد به مواد کمک کند مصرف آن را متوقف کنند، از بازگشت به سمت آن اجتناب کنند، و با موفقیت زندگی‌شان را بهبود ببخشند. بر اساس این تحقیقات، اصول کلیدی که باید مبنای هر گونه برنامه درمانی موثر قرار بگیرند عبارت‌اند از:

اعتیاد یک بیماری پیچیده اما قابل‌درمان است که بر عملکرد مغز و رفتار تأثیر می‌گذارد

هیچ درمانی به تنهایی برای همه افراد مناسب نیست

درمان باید به سهولت در دسترس باشد

درمان موثر باید نیازهای چندگانه فرد را در نظر بگیرد نه فقط سوء استعمال مواد را.

ادامه درمان تا یک دوره زمانی مناسب بسیار مهم است.

مشاوره (به صورت فردی و یا گروهی) و درمان‌های رفتاری دیگر شایع‌ترین اشکال درمان برای اعتیاد به مواد هستند.

داروها عنصر مهمی در درمان بسیاری از بیماران هستند به خصوص هنگامی که با مشاوره و درمان‌های رفتاری دیگر ترکیب می‌شوند.

خدمات و درمان فرد باید دائماً ارزیابی شود و در صورت لزوم اصلاح شود تا از این که نیازهای تغییر کننده فرد را برآورده می‌کند، اطمینان حاصل شود.

بسیاری از افراد معتاد به مواد اختلالات روانی دیگر نیز دارند.

سم زدایی پزشکی، تنها اولین مرحله از درمان اعتیاد است و خود به تنهایی کار کمی در تغییر رفتار سوء استعمال مواد در بلندمدت انجام می‌دهد.

درمان لازم نیست حتماً داوطلبانه باشد تا موثر واقع شود.

استعمال مواد در طول درمان باید دائماً تحت نظارت باشد چون ممکن است بازگشت در طول درمان اتفاق بیفتد.

برنامه‌های درمانی باید بیماران را از نظر ابتلا به ایدز، هپاتیت B و C، سل و بیماری‌های عفونی دیگر ارزیابی کنند. همچنین باید مشاوره هدفمند کاهشِ خطر برای کمک به بیمار در اصلاح یا تغییر رفتارهایی که آن‌ها را در خطر ابتلا یا گسترش بیماری‌های عفونی قرار می‌دهد، انجام شود.

رویکردهای درمانی موثر

رفتاردرمانی و درمان دارویی، به خصوص وقتی هر دو با هم انجام شوند، عناصر مهمی در کل فرایند درمانی هستند که اغلب با سم زدایی شروع‌شده و پس از آن درمان رفتاری و جلوگیری از بازگشت انجام می‌شود. کاهش علائم ترک در آغاز درمان مهم است، و جلوگیری از بازگشت برای حفظ تأثیر آن لازم است. گاهی اوقات همانند وضعیت‌های مزمن دیگر، دوره‌های بازگشت ممکن است باعث شود بازگشت به اقدامات درمانی پیشین لازم باشد. مداومت و پیوستگی معالجه که شامل برنامه درمانی اختصاصی است، که همه جنبه‌های زندگی فرد را در نظر می‌گیرد، برای موفقیت فرد در دست‌یابی و حفظ سبک زندگی بدون مواد مخدر حیاتی است. این برنامه درمان شامل خدمات پزشکی و روانشناسی و گزینه‌های خدماتی بعدی مانند سیستم های حمایتی بهبودی اجتماع یا خانواده محور است.

دارو ترک اعتیاد

داروها برای کمک به جنبه‌های مختلف فرایند درمان استفاده می‌شوند.

ترک مواد

داروها به تخفیف و کاهش علائم ترک در طول سم زدایی کمک می‌کنند. سم زدایی پزشکی خود درمان محسوب نمی‌شود و فقط اولین قدم در فرایند درمان است. بیمارانی که کمک پزشکی برای ترک و سم زدایی دریافت کرده ولی پس از آن هیچ ‌درمان دیگری را دریافت نمی‌کنند، الگوهای سوء استعمال مواد مخدر در آن‌ها مشابه با افرادی است که هرگز ترک نکرده‌اند.

درمان. داروها برای کمک به بازگرداندن عملکرد طبیعی مغز و پیشگیری از بازگشت و کاهش میل به مواد مخدر استفاده می‌شود. در حال حاضر داروهایی برای اوپیودها یا مواد شبه افیونی (هروئین، مورفین)، تنباکو (نیکوتین) و الکل وجود دارند و داروهای دیگری برای درمان اعتیاد به محرک‌ها (کوکائین، متامفتامین) و شاهدانه (حشیش، ماریجوانا) در حال توسعه است. با این حال، بیشتر افرادی که مشکلات شدید اعتیاددارند مصرف‌کنندگان چند نوع مواد هستند و درمان در مورد همه موادی که مصرف می‌کردند، لازم است.

اوپیودها (افیونی): متادون، بوپرنورفین و در برخی افراد نالترکسون داروهای موثر در درمان اعتیاد افیون است. متادون و بوپرنورفین با تأثیر بر اهداف مشابه هروئین و مورفین در مغز علائم ترک را کاهش داده و میل به آن را سرکوب می‌کنند. نالترکسون با مهار تاثیرهروئین یا افیون‌های دیگر در مکان‌های گیرنده آن‌ها، کار خود را انجام می‌دهد (مصرف طولانی مدت مواد مخدر باعث به وجود آمدن گیرنده‌های مورفین در بدن انسان می‌گردد) و تنها باید در بیمارانی که پیش از این سم زدایی شده‌اند مورد استفاده قرار بگیرد. نالترکسون به دلیل عدم تمایل به آن، همانند داروهای دیگر به صورت گسترده استفاده نمی‌شود. همه داروها به بیماران کمک می‌کنند از رفتن به دنبال مواد و رفتارهای بزهکاری مرتبط دیگر دوری کنند و بیشتر پذیرای درمان‌های رفتاری باشند.

تنباکو: امروزه انواع فرمول‌های درمان‌های جایگزین نیکوتین موجود است از جمله چسب، اسپری، آدامس و آب نبات (لوزنج) که به صورت بدون نسخه می‌توان آن‌ها را تهیه کرد. علاوه بر این دو داروی تجویزی برای اعتیاد نیکوتین که به تأیید سازمان نظارت بر غذا و داروی امریکا ( FDA) رسیده‌اند که شامل بوپروپیون (bupropion) و وارنیسیلین (varenicline) می‌شود. این داروها مکانیسم متفاوتی در تأثیر بر مغز دارند اما هر دو به پیشگیری از بازگشت در افرادی که سعی در ترک آن دارند کمک می‌کنند. هر یک از این داروها در ترکیب با درمان‌های رفتاری (از جمله درمان‌های فردی و گروهی و نیز مشاوره تلفنی) توصیه می‌شود.

الکل: سه دارو برای درمان وابستگی به الکل به تأیید سازمان نظارت بر غذا و داروی امریکا رسیده‌اند که عبارت‌اند از نالترکسون، اکامپروسیت (acamprosate) و دی سولفیرام (disulfiram). داروی چهارم توپیرامیت است که نتایج دلگرم‌کننده‌ای در آزمایش‌های بالینی نشان می‌دهد. نالترکسون گیرنده‌های افیون را که در سیستم پاداش برای نوشیدن و میل به الکل نقش دارند، مهار می‌کند. این دارو بازگشت به نوشیدن زیاد الکل را کاهش داده و در برخی بیماران (نه همه) بسیار موثر است که احتمالاً این به تفاوت‌های ژنتیکی بازمی‌گردد. اکامپروستیت علائم طولانی ترک مانند بی‌خوابی، اضطراب، بی‌قراری و دیسفوریا (وضعیت هیجانی ناخوشایند و ناآرام مانند اضطراب، افسردگی یا تحریک‌پذیری) را کاهش می‌دهد. این دارو در بیماران دارای وابستگی شدید ممکن است موثرتر باشد. دی سولفیرام در تخریب الکل تداخل ایجاد کرده و منجر به تجمع استالدهید می‌شود که به نوبه خود که در صورتی که بیمار الکل بنوشد، واکنش بسیار ناخوشایندی شامل سرخی، تهوع و تپش قلب ایجاد می‌کند. عدم تمایل بیمار به این دارو ممکن است مشکل ایجاد کند اما در بین بیمارانی که انگیزه قوی دارند دی سولفیرام می‌تواند بسیار موثر باشد.

درمان‌های رفتاری

درمان‌های رفتاری به بیمار در فرایند درمان کمک می‌کنند، نگرش و رفتارشان را نسبت به سوء استعمال مواد تغییر داده و مهارت‌های زندگی سالم را در آن‌ها ایجاد می‌کنند. این درمان‌ها ممکن است کارایی داروها را نیز افزایش داده و به فرد کمک کنند مدت بیشتری در درمان باقی بماند. درمان برای اعتیاد و سوء استعمال مواد، ممکن است در شرایط گوناگون و با استفاده از انواع رویکردهای رفتاری انجام شود.

درمان رفتاری سرپایی

درمان رفتاری سرپایی انواع گسترده‌ای از برنامه‌ها را برای بیمارانی که در فواصل منظم به کلینیک مراجعه می‌کنند در بر می‌گیرد. بیشتر این برنامه‌ها شامل مشاوره دارویی گروهی یا فردی است. برخی برنامه‌ها نیز اشکال دیگر درمان‌های رفتاری مانند موارد زیر را ارائه می‌دهند:

درمان رفتاری شناختی به بیماران کمک می‌کند که در شناخت، اجتناب و غلبه بر وضعیت‌هایی که بیش‌ترین احتمال سوءمصرف مواد مخدر در آن‌ها وجود دارد ، مهارت پیدا کنند.

درمان خانوادگی چندبعدی برای نوجوانانی که مشکلات سوء استعمال مواد دارند و نیز خانواده‌های آن‌ها طراحی شده است که طیف گسترده تأثیرات سوء استعمال مواد را به آن‌ها شناسانده و عملکرد کلی خانواده را بهبود می‌بخشد.

مصاحبه انگیزشی، از آمادگی افراد برای تغییر رفتار و شروع فرایند درمان بهره می‌گیرد.

مشوق‌های انگیزشی (مدیریت اقتضایی) با استفاده از تقویت مثبت خودداری از مصرف مواد را تشویق می‌کند.

درمان اقامتی

برنامه‌های درمان اقامتی نیز می‌توانند بسیار مفید باشند به خصوص برای افرادی که مشکلات شدیدتری دارند. مثلاً اجتماعات درمان مدار (TC) برنامه‌های بسیار ساختار یافته‌ای هستند که در آن بیماران معمولاً ۶ تا ۱۲ ماه در آنجا ساکن می‌شوند. اجتماعات درمان مدار اصولاً به خاطر استفاده از کارکنان و بیمارانی که در دوره بهبودی هستند، از رویکردهای درمانی دیگر متفاوت هستند که عامل کلیدی تغییر و تأثیرگذاری بر نگرش، ادراک و رفتارهای بیماران در رابطه با مصرف مواد می‌باشد. بیماران در اجتماعات درمان مدار ممکن است شامل افرادی باشند که سابقه نسبتاً طولانی در اعتیاد به مواد دارند و در فعالیت‌های بزهکاری جدی مشارکت داشته و به صورت جدی در عملکرد اجتماعی مشکل‌دارند. اجتماعات درمان مدار امروزه طراحی‌شده‌اند تا نیازهای زنانی که باردار هستند یا فرزند دارند را نیز برطرف کنند. تمرکز اجتماعات درمان مدار بر اجتماعی شدن بیمار و واردکردن او به سبک زندگی بدون مواد و بدون بزهکاری است.

درمان در سیستم عدالت کیفری

درمان در شرایط عدالت کیفری در پیشگیری از بازگشت فرد به رفتارهای بزهکارانه می‌تواند موفق باشد، به ویژه هنگامی که درمان پس از بازگشت فرد به اجتماع ادامه پیدا کند. مطالعات نشان می‌دهد که درمان نباید حتماً داوطلبانه باشد تا تأثیر داشته باشد.