اگربچه دار نمی شوید, بخوانید

۶۰ تا ۷۰ درصد موارد نازایی مربوط به زنان و بقیه مربوط به مردان است

اغلب مردم تعریف نازایی را نمی‌دانند. ما از نظر علمی می‌گوییم اگر یک زوج حداقل یک سال در یک خانه زندگی و بدون استفاده از روش‌های پیشگیری، برای بارداری اقدام کنند و خانم باردار نشود، مبتلا به نازایی هستند و باید به متخصص زنان، زایمان و نازایی مراجعه کنند تا تحت‌درمان قرار گیرند...

منظور از با هم بودن، در یک خانه زندگی کردن و جدانبودن‌های طولانی از هم است. برخی زوج‌ها با هم زندگی نمی‌کنند، مثلا شوهر شغلی دارد که ۳ ماه در مسافرت است و یک ماه در خانه حضور دارد بنابراین زمانی که تخمک‌گذاری آغاز می‌شود، از آنجا که تخمک یک شبانه‌روز بیشتر زنده نیست، در صورتی که روابط زناشویی مداوم وجود نداشته نباشد، احتمال بارداری کاهش می‌یابد و زمان بارداری به تعویق می‌افتد. واقعیت‌هایی را در ادامه آورده‌ام که توصیه می‌کنم بخوانید.

● چقدر مقاربت لازم است؟

در سنین جوانی، زوج‌هایی که می‌خواهند بچه‌دار شوند، بهتر است هفته‌ای ۳-۲ بار رابطه زناشویی داشته باشند. برای زوج‌هایی که از هم دورند، استاندارد خاصی برای تعداد روابط وجود ندارد اما به‌خصوص اگر سنشان بالا باشد، باید بعد از گذشت ۲-۵/۱ سال از اقدام به بارداری و موفق نبودن، بررسی‌ها آغاز شود. در کسانی که بعد از ۳۵ سالگی ازدواج می‌کنند یا از قبل سابقه بیماری خاصی دارند، مثلا شوهر سابقه جراحی بیضه یا واریکوسل یا بیضه نزول‌نکرده داشته باشد، باید پیش از یک سال بررسی‌ها آغاز و در صورت نیاز درمان شروع شود.

● در مطب پزشک چه می‌گذرد؟

وقتی زوجی با مشکل ناباروری به متخصص مراجعه می‌کنند، ابتدا پزشک شرح حال دقیقی شامل سن خانم و آقا، سابقه بیماری‌ها، داروهایی که مصرف می‌کنند، سابقه عمل‌های جراحی، سابقه کیست تخمدان، آپاندیسیت، جراحی‌های بزرگ شکمی، منظم بودن عادت ماهیانه و نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک، درد هنگام عادت ماهیانه و ابتلا به انواع عفونت‌ها می‌گیرد. احتمال بارداری افرادی که عادت ماهیانه مرتب دارند، بیشتر از کسانی است که هر چند وقت یکبار عادت ماهیانه می‌شوند یا نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک دارند. متخصص زنان دهانه رحم خانم را از نظر عفونت‌ها بررسی می‌کند و تست پاپ‌اسمیر می‌گیرد. رحم و تخمدان‌ها را معاینه و با سونوگرافی بررسی می‌کند. گاهی نیاز به انجام آزمایش‌های هورمونی وجود دارد و بعد از این مراحل درمان‌های اولیه انجام می‌شوند. برای بررسی دلیل ناباروری، انجام یک اسپرموگرام از مرد نیز ضرورت دارد. اگر نتیجه اسپرموگرام طبیعی باشد، نگرانی‌ها کم می‌شود اما اگر غیرطبیعی باشد، باید به متخصص اورولوژی مراجعه کند تا معاینه و آزمایش‌های اسپرموگرام و هورمونی تکرار شود و با تشخیص قطعی، درمان‌ها آغاز شوند.

● دلیل ناباروری

معمولا در ۳۰ تا ۴۰ درصد موارد نازایی مربوط به مرد و بین ۶۰ تا ۷۰ درصد موارد مربوط به خانم است. البته گاهی مشکلات مختلفی دارند.

● درمان‌های زنانه ناباروری

ساده‌ترین دلیل قابل درمان ناباروری، اشکال در تخمک‌گذاری‌ است. اگر خانم‌هایی که تخمک‌گذاری موفق ندارند، به تخمدان پلی‌کیستیک مبتلا هستند، تخمدان‌های کم‌کار دارند و... مشکل دیگری نداشته باشند،‌ تخمدانشان با مصرف دارو فعال و چند تخمک آزاد می‌شود. اگر داروها اثربخش نباشند، بررسی‌های پیشرفته‌تر آغاز می‌شود و گرفتن عکس رنگی از رحم، بررسی رحم و دهانه رحم و ضایعات داخل آن و لوله‌ها لازم است. اگر تنگی یا چسبندگی لوله رحم مشاهده شود، با هیستروسکوپی مشکل برطرف می‌شود و ضایعات داخل رحم و پولیپ‌ها و چسبندگی‌ها را هم می‌توان درمان کرد. در صورتی که چسبندگی شدید یا انسداد در لوله‌های رحمی وجود داشته باشد، کار سخت‌تر می‌شود. البته اگر چسبندگی یک‌طرفه باشد، خانم می‌تواند با لوله سالم دیگر باردار شود اما اگر هر دو لوله کاملا بسته باشند، درمان سخت‌تر می‌شود. این خانم‌ها باید تحت عمل IVF قرار بگیرند. در این عمل دارو به خانم داده می‌شود تا به جای یک تخمک، چند تخمک در تخمدان رشد کند. در اتاق عمل تخمک‌ها گرفته و با اسپرم شوهر لقاح داده می‌شوند و جنین تشکیل شده به داخل رحم منتقل می‌شود. IVF پیشرفته‌ترین روش ناباروری است.

● درمان‌های مردانه ناباروری

با مشاهده آزمایش اسپرموگرام، کم بودن تحرک اسپرم یا غیرطبیعی بودن شکل آن یا کم بودن تعداد آنها مشخص می‌شوند. معمولا این آزمایش تکرار می‌شود و اگر نتیجه باز هم مناسب نباشد، مرد باید به متخصص اورولوژی مراجعه ‌کند. بعد از معاینه دستگاه تناسلی و انجام بررسی‌ها و آزمایش‌های هورمونی، در برخی موارد با تجویز دارو، کیفیت اسپرم بهبود می‌یابد و بارداری رخ می‌دهد. تحرک اسپرم آقایان مبتلا به واریکوسل به دلیل بیش‌ازحد پرخون بودن سیاهرگ‌های بیضه که حرارت بالا در بیضه ایجاد می‌کنند، پایین است ولی تعداد اسپرم‌ها به بالای ۱۰ میلیون در هر سانتی‌متر مربع می‌رسد بنابراین با تلقیح یا IVF درمان انجام می‌شود؛ یعنی به خانم دارو می‌دهند و زمانی که تخمک‌گذاری انجام شد، زن و شوهر به مراکز نازایی مراجعه می‌کنند، نمونه‌ای از اسپرم به آزمایشگاه تحویل داده می‌شود، بعد از کار روی اسپرم و شستشو دادن آن و جداشدن اسپرم‌های خوب و فعال، با سوزنی بسیار نازک آنها را داخل رحم تزریق می‌کنند. این عمل سرپایی و همانند یک معاینه است و درد و بستری شدن و بی‌حسی یا بیهوشی ندارد. تلقیح را چند مرتبه می‌توان تکرار کرد اما اگر پاسخ مثبت دریافت نشود، باید جراحی انجام شود. در برخی موارد ممکن است اسپرمی در نمونه اسپرموگرام وجود نداشته باشد. در این شرایط اگر انسدادی در مسیر لوله‌های تناسلی آقایان وجود داشته باشد، به این معنی که اسپرم در بیضه ساخته شود، ولی نتواند خارج شود، با عمل میکرو، باروری ایجاد خواهد شد یعنی از طریق پوست از بیضه اسپرم می‌گیرند و داخل تخمک تزریق می‌کنند و بعد از تشکیل، جنین به داخل رحم خانم منتقل خواهد شد.

دکتر شیرین نیرومنش

متخصص زنان، زایمان و نازایی

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران