آینده در برزخ

نگاهی به سناریوی مصرف بنزین, تحریم و تاثیر آن بر اقتصاد ایران

افزایش مصرف بنزین طی سال‌های گذشته تا کنون هر روز گره‌ای کورتر برای دولت ایجاد می‌کند زیرا روند صعودی مصرف بنزین در سال‌های گذشته چنان بوده که اینک نه تنها افزایش ظرفیت تولید داخلی جوابگوی مصرف کشور نیست بلکه هر روز بخش بیشتری از درآمدهای ارزی کشور صرف واردات بنزین برای تامین نیاز داخلی می‌شود.

تامین نیاز بنزین برای کشور این روزها چنان اهمیتی یافته که حتی این بحث از شکل اقتصادی خود به شکل سیاسی تغییر یافته است.

چگونگی تامین بنزین کشور حتی این روزها سناتورهای آمریکایی را نیز به فکر واداشته تا تحریم ایران را به سمت توقف واردات بنزین به کشور سوق دهند، احتمال تحریم بنزین ایران در حالی مطرح شده که اینک این فرآورده بیش از ۹۸ درصد از مصرف بنزین در کل کشور را تشکیل می‌دهد.

واردات بی‌رویه بنزین در حالی از سوی ایران صورت می‌گیرد که کشور با وجود ذخایر عظیم نفتی و گاز خود برای رفع ۴۰ درصد نیازهای داخلی خود، بنزین وارد می‌کند که بخش اعظم آن را ۵ شرکت اروپایی و یک شرکت هندی تامین می‌کنند.

بر این اساس از حدود ۱۰ روز پیش تا کنون بیش از ۲۰ قانونگذار آمریکایی اخیرا لایحه‌ای را در مجلس نمایندگان آمریکا مطرح کرده‌اند که با تنبیه هر شرکتی که برای تهران بنزین تامین کند، گستره تحریم‌ها علیه ایران را افزایش می‌دهند.

اگرچه تحلیلگران هدف از این پیشنهاد را اعمال فشار به ایران برای توقف برنامه‌های هسته‌ای‌اش می‌دانند و معتقدند که احتمال اینکه تحریم‌های شدیدتر علیه ایران در آینده‌ی نزدیک اعمال شود بسیار اندک است

اما با این وجود نمی‌توان افزایش نیاز روز افزون کشور به بنزین را در نظر نگرفت زیرا در حالی‌که مدیرعامل شرکت پخش فرآورده‌های نفتی از خودکفایی کشور تا سال ۹۰ درخصوص تامین بنزین خبر می‌دهد اما آمار بیانگر این است که میزان نیاز کشور تا سال ۹۵ به بیش از ۱۱۰ میلیون لیتر در روز خواهد رسید.از سوی دیگر اینک در آستانه سال پایانی برنامه چهارم توسعه هیچ‌یک از موارد مطرح شده در خصوص توسعه پالایشگاه‌های داخلی برای افزاتیش تامین بنزین در کشور تحقق نیافته و حتی بحث‌ تحریم بنزین از سوی غرب علیه ایران نیز شکل جدی‌تری به خود گرفته است ولی با این وجود میزان تولید پالایشگاهی کشور در همان حد گذشته باقی‌مانده و در بهترین شرایط رقم ۴۵ میلیون لیتر در روز برای آن عنوان می‌شود و با توسعه طرح‌های پالایشگاهی امکان دارد این رقم به ۸۲ میلیون لیتر در روز برسد که این رقم با ۱۱۰ میلیون لیتر بنزین مورد نیاز کشور در آن زمان اختلافی فاحش دارد و مابقی آن باید از طریق واردات جبران شود.

‌● افزایش ۳۷ درصدی واردات بنزین در اردیبهشت ماه

بر این اساس اما با وجود تدوین متن مصوبه‌ای برای تحریم صادرات مواد نفتی پالایش شده ایران در کنگره آمریکا، یک مقام ارشد کنگره اعلام کرد در آینده نزدیک قصد به تصویب رساندن آن را ندارند و به این شکل از تعویق در تصویب این طرح از سوی کنگره خبر داد. این در حالی است که اوایل اردیبهشت ماه گروهی از نمایندگان کنگره آمریکا طرحی را برای مسدودکردن جریان صادرات بنزین ایران با هدف آنچه متقاعدکردن تهران به تعلیق غنی‌سازی اورانیوم خوانده شد، تهیه کردند. براساس این طرح که «قانون پیشبرد تلاش‌های دیپلماتیک در مورد ایران» نامگذاری شده نهادهایی که در عرضه، دلالی، بیمه یا تحویل بنزین به ایران نقش دارند یا به ساختن پالایشگاه‌های تولید بنزین در ایران کمک می‌کنند تنبیه خواهند شد.

به گفته این نمایندگان شرکت‌های سوئیسی ویتول و گلنکور، شرکت سوئیسی-هلندی ترافیگورا، شرکت فرانسوی توتال، شرکت بریتانیایی بی‌ پی همچنین شرکت هندی ریلاینس در تامین بنزین ایران نقش دارند به علاوه شرکت بیمه لویدز لندن نیز اکثر تانکرهای حامل بنزین به ایران را بیمه می‌کند.

در صورت تصویب و اجرای تحریم مواد نفتی پالایش شده ایران در کنگره آمریکا، این شرکت‌ها دسترسی به بازار آمریکا را از دست خواهند داد مگر آنکه از فروش بنزین و گازوئیل به ایران خودداری کنند.

این اقدامات علیه ایران در حالی مطرح شده که پیش‌بینی‌ها بیانگر این امر است که ایران در ماه میلادی جاری (اردیبهشت) حدود ۱۲۸ هزار بشکه بنزین از خارج وارد می‌کند که این میزان حدود ۳۷ درصد بیشتر از واردات بنزین ایران در ماه مه سال گذشته است.

در همین حال گاردین نیز به نقل از منابع آگاه از ادامه ذخیره‌سازی بنزین در ایران خبر داد و نوشت انتظار می‌رود واردات بنزین ایران در ماه جاری در مقایسه با ماه مشابه سال قبل با افزایشی ۳۴ هزار بشکه‌ای به ۱۲۸ هزار بشکه در روز برسد.این در حالی است که منابع آگاه اینگونه خبر می‌دهند که ایران هم اکنون ۷ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه بنزین را در کشتی‌های لنگر انداخته در جزیره خارک انبار کرده است.

بر این اساس و با وجود این میزان ذخیره بنزین چگونگی تامین بنزین در مدت ۴۸ ساعت را تا حدی آشکار می‌کند. چراکه طی دو روز گذشته وزارت نفت از طرح تامین بنزین در صورت تحریم در مدت ۴۸ ساعت خبر داد.

این طرح در حالی از سوی وزارت نفت مطرح شد که سال گذشته نیز همزمان با مطرح‌شدن تحریم بنزین ایران مقامات نفتی کشور این طرح را در برابر فشار غرب پیش کشیدند.

بر اساس این طرح وزارت نفت در قالب طرح ملی ظرف ۴۸ ساعت می‌تواند تمام بنزین مورد نیاز کشور را تامین کند حتی اگر امروز این نیاز مطرح شود درهمین مدت زمان اعلام شده کل نیاز بنزین کشور تامین خواهد شد.

اگرچه این طرح تا حد زیادی این پرسش را در ذهن ایجاد می‌کند که با وجود چنین طرحی چرا مسوولان نفتی کشور برای تامین بنزین مورد نیاز در داخل اقدام به واردات این فرآورده می‌کنند اما این مسوولان در پاسخ به این پرسش که چرا در شرایط ‌کنونی نیاز بنزین کشور ۴۸ ساعته تامین نمی‌شود، عنوان کرده‌اند: در حال حاضر فرآورده‌های دیگررا تامین می‌کنیم زیرا نیاز امروز کشور به تامین این فرآورده‌هاست، ضمن اینکه می‌توانیم بنزین مورد نیاز را از بازار آزاد تامین و تهیه کنیم.

با اجرای طرح‌های بهینه‌سازی و افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های نفت اصفهان، تهران، تبریز و پایان یافتن مرحله دوم طرح افزایش ظرفیت پالایشگاه بندرعباس، میزان تولید بنزین کشور به ۸۲ میلیون لیتر در روز می‌رسد.

با این وجود اما همچنان بنزین به عنوان یکی از اساسی‌ترین مشکلات پیش روی دولت‌ها بوده حتی دولت نهم در آخرین ماه‌های فعالیت خود برای ۳ ماهه پایانی دوره فعالیت خود ۲۵ میلیون لیتر بنزین وارد کرد که بر این اساس تا پایان عمر دولت دیگر نیازی به واردات بنزین نخواهد داشت و به این ترتیب گره کور بنزین برای دولت دهم باقی خواهد ماند. زیرا آنچه مسلم است مشکل تامین بنزین با وجود شرایط کنونی توسعه و واردات نه تنها در سال ۹۰ بلکه برای سال‌های بعد از آن نیز با روند کنونی ادامه خواهد داشت. فارغ از این اما به نظر می‌رسد که مسوولان دولتی در مورد پدیده‌هایی نظیر واردات باید از خلا خارج شوند. اینکه تحریم نمی‌تواند اقتصاد ایران را به حاشیه براند شاید بخشی از یک واقعیت باشد اما این نکته نیز جایی بزرگ در ایده‌های کارشناسی دارد که اگر تحریم‌ها نبودند بدون شک امروز اقتصاد ایرانی فضایی بزرگ‌تر برای چرخش به سمت شاخص‌های توسعه داشت. پس اینکه می‌گویند تحریم‌ها ناکارآمد هستند از منظر هزینه فرصت مجالی نامبارک برای اقتصاد ایران محسوب می‌شود. به عبارتی تحریم‌ها هستند تا پیش از آنکه نزول را در شرایط کنونی به اقتصاد ایران تحمیل کنند موقعیت‌هایی را که موجب افزایش سرعت شکوفایی می‌شوند از بین ببرند. اما آیا چنین برداشتی در میان مسوولان دولتی وجود دارد؟