درباره احمد قهرمان

یادم می آید سال های پیش كه در مقطع كارشناسی علوم گیاهی در دانشگاه ارومیه تحصیل می كردم وكتاب های گیاه شناسی پایه, كورموفیت های ایران و دكتر به عنوان مرجع درسهایمان بود آرزو داشتم كه ایشان را از نزدیك ببینم و شاگرد كلاس هایشان باشم تصور می كنم برای هر كس كه در ایران به آموزش گیاه شناسی مشغول است, آشنایی با دكتر از افتخارات زندگی باشد, برای من نیز این گونه بوده است

احمد قهرمان، گیاه شناس

▪متولد پنجم تیر ماه ۱۳۰۷بابل

زپایان تحصیلات متوسطه دربابل

▪ ادامه تحصیل در دانشكده علوم دانشگاه تهران۱۳۲۹

▪ فارغ التحصیل رشته طبیعی از دانشكده علوم

▪اشتغال به دبیری در دبیرستان های تهران

▪ ادامه تحصیل در دانشكده علوم تا مقطع فوق لیسانس ۱۳۴۲

▪رفتن به فرانسه برای ادامه تحصیل

▪تحصیل در مركز گیاه شناسی «مونت پلیه» تا مقطع دكترا

▪دریافت دكترای گیاه شناسی ۱۳۴۵

▪ بازگشت به ایران و تدریس در دانشگاه با سمت استادیاری، سپس دانشیاری و بعد استادی

▪ بیش از نیم قرن آموزش گیاه شناسی در دانشگاه های ایران

▪ تألیف بیش از ۴۰ عنوان كتاب در حوزه های تخصصی گیاه شناسی

▪ تهیه فلور رنگی ایران

▪ دریافت مدال طلای انیشتین و جایزه سازمان یونسكو

▪ انتخاب به عنوان چهره ماندگار

▪ برخی از آثار او عبارت اند از بافت و تشریح گیاهان آوندی، گیاه شناسی عمومی،تنوع زیستی گونه های گیاهی ایران،تطبیق نام های كهن گیاهان دارویی بانامهای علمی در یك جلد باهمكاری احمد اخوت، كد عمومی خانواده ها و جنس های فلور ایران؛ همراه با درآمدی بر فلور رنگی ایران،راهنمای فلورها و كتابنگاری گیاه شناسی ایران ، كورموفیت های ایران و...

«یادم می آید سال های پیش كه در مقطع كارشناسی علوم گیاهی در دانشگاه ارومیه تحصیل می كردم وكتاب های گیاه شناسی پایه، كورموفیت های ایران و... دكتر به عنوان مرجع درسهایمان بود. آرزو داشتم كه ایشان را از نزدیك ببینم و شاگرد كلاس هایشان باشم. تصور می كنم برای هر كس كه در ایران به آموزش گیاه شناسی مشغول است، آشنایی با دكتر از افتخارات زندگی باشد، برای من نیز این گونه بوده است. مطمئن بودم كه علائق واقعی به گیاه شناسی و شوق آموختن نادانسته ها در كلاس درس ایشان بدرستی به بار می نشیند. این آرزو تا قبولی در مقطع دكترا میسر نشد.در دوره جدید تحصیل در سه درس از حضور ایشان بهره بردم واز بینش واشراف عمیق دكتر به موضوع گیاه شناسی بسیار نكته ها آموختم. حضور منظم ایشان در«هرباریوم» و اختصاص همه زمان حضور در محل كار به مطالعه، نگارش كتاب و پژوهش با كهولت سن، وقت شناسی مثال زدنی، توجه عمیق به علم و بویژه به فلسفه، علم وتكریم و احترام به استادان و معلمان، از جمله درس هایی بود كه از این استاد فرزانه گرفتم و آموختم كه تنها و تنها عشق به گیاه و گیاه شناسی است كه این گونه می تواند استاد را باوجود مشكلات بسیاری كه در حوزه های تجربی موجود است هم چنان پایدار وپر استقامت در كار نگهدارد. خدمات وزین ایشان به دانش گیاه شناسی و سیستماتیك ایران بر همگان آشكار است كه برای نمونه می توانم به تأسیس «هرباریوم» مركزی دانشگاه تهران و تهیه فلور رنگی گونه های گیاهی ایران اشاره كنم. هر زمان كه به «هرباریوم» می روم و دكتر را می بینم كه غرق در مطالعه است و از زمان به بهترین وجه استفاده می برد به خود نهیب می زنم وگلایه می كنم و در عین حال انرژی بسیار می گیرم» این جملات صمیمی و صادقانه را مهناز وفادار یكی از دانشجویان دوره دكترای گیاه شناسی در وصف استاد خویش احمد قهرمان گفته است و به راستی كه احمد قهرمان اینچنین است، اما قهرمان نیز همچون شاگرد خویش، تكریم استادانش را از یاد نبرده و از آنان در هر آنجا كه ممكن بوده ،به نیكی یاد كرده است: «اگر به عصری كه استاد «پارسا»كارهای تحقیقاتی علمی و پایه ای را برای تألیف فلور در ایران شروع كرد، توجه كنیم، می بینیم كه آغاز این كار بزرگ با چه دشواری ها و مشكلاتی روبه رو بود و نگارش آن تا چه اندازه به صبر، حوصله، پشتكار، خستگی ناپذیری و تحمل نیاز داشت. با توجه به وسعت كار و این واقعیت كه فلورهای كشورهای همجوار ایران مانند تركیه و عراق را دانشمندان خارجی تدوین كرده اند، تألیف فلور ایران از كارهای شاخص علمی در قرن ۱۹ میلادی است.»

این جملات را دكتر احمد قهرمان در اوصاف كارحرفه ای استاد خویش احمد پارسا گفته است. پروفسور پارسا بیش از ۶۰ سال از عمر خود را به تحقیق و تفحص درباره طبیعت ایران پرداخت و پنج سال پیش، در ۹۰ سالگی، در حالی كه هنوز به حرفه سرزمین و آثارش عشق می ورزید، با طبیعت و هر آنچه داشت وداع كرد. پروفسور پارسا در فاصله سال های ۱۳۲۱ تا ۱۳۲۹ شمسی نخستین فلور مستقل ایران را به نام فلور «دولیران» به زبان فرانسه تألیف كرد كه در ۵ جلد و بیش از ۷۰۰۰ صفحه منتشر شد.

كار تألیف فلور ایران با امكانات آن زمان، كاری بسیار بزرگ و سخت بود، اما دكتر پارسا، آن را با صبر و حوصله و تحمل مشقت های بسیار به پایان رساند. تألیف این فلور در حالی انجام شد كه فلور بسیاری از كشورهای ما را خارجی ها می نوشتند. حتی پیش از آن نیز، اتریشی ها و آلمانی ها، فلور ایران را جمع آوری می كردند. پروفسور پارسا برای انجام این كار، تمامی گیاهان و رستنی های ایران را جمع آوری و كدگذاری كرد و نخستین مرحله پژوهشی خود را پس از اخذ دكترای گیاه شناسی و بازگشت به ایران به جمع آوری نمونه های گیاهی زادگاهش «تفرش» اختصاص داد و پس از آن، نمونه های دیگر نقاط ایران را نیز جمع آوری كرد اما متأسفانه به دلایلی«هرباریوم» پروفسور پارسا كه اغلب حاوی همه گیاهان مذكور در فلور ایران بود - از جمله، نزدیك به ۲۵۰ گونه جدیدی كه وی از ایران برای فلور دنیا تشخیص داده و به نام خود او بود و نمونه نخست آنها در مورد گیاه شناسی «كیو» لندن هنوز به عنوان «تایپ» وجود دارد ـ از بین رفت. احمد پارسا در نامه ای كه به احمد قهرمان نوشته، آورده است: «... من از سرنوشت موزه تاریخ طبیعی خودم بسیار ناراحتم. آن كلكسیون معظم زمین شناسی (فسیل و سنگ) و جانورشناسی و گیاه شناسی چه شد؟ من از هر نمونه گیاهان ایرانی، یكی یا چند تا داشتم كه در «كیو» به دقت نامگذاری كرده بودم. گویا سرنوشت همه كلكسیون ها را به دست و عهده چند نفر بی اطلاع و مغرض داده بودند.»(۱)

پروفسور دكتر احمدپارسا دردوم خرداد سال ۱۳۷۶ در كالیفرنیا درگذشت. اما احمد قهرمان راه استاد خویش را بدرستی پیش برده و به دست یافته های فراوانی نیز رسیده است، از آن جمله است كارگردانی و اجرای یكی از بزرگترین پروژه های عكاسی ایران ؛كه بخشی از فلور رنگی ایران است و شامل عكس هایی است كه در سا ل های طولانی از سوی مؤلف و در رویشگاه های طبیعی این گیاهان عكسبرداری شده یا می شود. نخستین شماره این مجموعه در سال ۱۹۷۸ به صورت تمام رنگی منتشر شد. هر شماره مربوط به ۲۵۰ گونه گیاهی است و از هر گونه چندین عكس وجود دارد. تا سال ۲۰۰۳ بیست و چهار مجلد از این مجموعه منتشر شده و انتشار آن كماكان ادامه دارد.« منظور ما از فلور خود گیاه با تمام مشخصات و جزئیاتش است. به طوری كه وقتی كسی شكل گیاه را می بیند، تمام شرح را هم اگر نخواند، به گیاه آشنایی پیدا می كند، ولی رده بندی های فیروژنتیك به صورت مولكول است، ما روی این كاری نكرده ایم. فلورهایی كه در دنیا هست، كلید مورفولوژیك است. اگر قرار باشد یك گیاه را خرد كنیم و در مولكول بریزیم دیگر چیزی نمی ماند. فلور در حد گونه و زیر گونه است و پایین تر از آن نمی آید. پایین تر از آن را باید مولكولی كار كنیم »این یكی از ارزنده ترین خدمات احمد قهرمان به گیاه شناسی ایران بود. او درباره انگیزه شكل گیری طرح فلور می گوید: «در زمان تدریس در دانشگاه ، متوجه شدم كه دانشجویان مشكلاتی در فهم موضوع دارند. توصیفاتی كه در مورد یك گیاه داده می شود، تا دیده نشود، در ذهن جای نمی گیرد و ما در آن زمان به عكس گیاهان دسترسی نداشتیم. همان موقع، اسلایدهای رنگی از گیاهان تهیه كردم. كاری كه در آن موقع ( حدود سال ۱۳۳۸) نادر بود. حدود ۳۶هزار اسلاید تهیه كردم، ولی این هم كار ساز نبود چون وقت زیادی برای پیدا كردن گیاه می گرفت و اگر كسی هم می خواست از آنها كپی برداری كند، گران تمام می شد. بعد تصمیم گرفتم كه شكل هر گیاه را نقاشی كنم چون در نقاشی هم دستی دارم، ولی از این كار هم منصرف شدم، چون اروپاییان از مدت ها قبل این كار را شروع كرده بودند و از ما خیلی جلوتر بودند. برای همین تصمیم گرفتم یك فلور با عكس تهیه كنم. با كمك چند تن از دوستان عكس هایی تهیه كردیم كه در هر یك، جزییات هر گیاه از قبیل صفات جنس و صفات گونه نشان داده شده بود. و برای هر یك كدهایی مربوط به خانواده، گونه و جنس به طور جداگانه در نظر گرفتیم تا دسترسی به آنها آسان باشد. این كدها راهنمای ما هستند هر وقت به طبیعت می رویم، كار نداریم كه مال كدام گونه است. در آن زمان چون كامپیوتر نبود، كد بندی كار خیلی مشكلی بود؛ ولی ارزش داشت .

محمدرضا فروتن مجد

پی نوشت:

۱- كشاورز جوان، سال،۲ شماره ۹ ، آذر۸۴

۲- تبیان،گفت و گو با احمد قهرمان

۳ـ معرفی كتاب شرق، ۸۴‎/۵‎/۱

۴- پایگاه اطلاع رسانی، جواد صبوحی، روزنامه قدس

---