توسعه سرمایه گذاری در میادین نفتی

روند رو به افزایش استهلا ک مخازن نفتی ایران همراه با افت تولید در کنار افزایش مصرف داخلی, نگرانی هایی را برای آینده اقتصاد کشور به همراه دارد

روند رو به افزایش استهلا ک مخازن نفتی ایران همراه با افت تولید در کنار افزایش مصرف داخلی، نگرانی هایی را برای آینده اقتصاد کشور به همراه دارد. همزمان با امید برای کاهش صادرات نفت، نیاز به سرمایه گذاری های جدید و اساسی احساس می شود. سهم کشورهای خاورمیانه ای عضو اوپک تا سال ۲۰۳۰ از تامین نفت بازار جهانی ۲۵ درصد افزایش خواهد یافت و ایران در حال حاضر با صادرات ۹۰۶۰۰۰ میلیون بشکه نفت در سال، سهم به سزایی در معادلا ت جهانی دارد که با افزایش تولید، میزان تاثیرگذاری ایران بر معادلا ت سیاسی کاهش خواهد یافت. از سوی دیگر افزایش ۶/۴ درصدی تقاضا برای انرژی در سالهای دهه ۸۰ میلا دی در شرایطی اتفاق افتاد که عرضه انرژی رشدی درحدود ۵/۶ درصد داشته است. اما به نظر می رسد عملکرد غیرمنطقی برخی از اعضای اوپک و دیگر کشورها در زمینه صادراتی بی رویه به بحران نفتی سال ۱۹۹۶ منجر شود.

در پی این بحران بود که سهم ایران از سبد نفتی اوپک کاهش یافت. در سالهای جنگ تحمیلی ایران و عراق به دلیل مشکلا ت خاص آن زمان، ایران نتوانست به اندازه سهم خود از سبد اوپک، نفت تولیدکند اما سوالی که مطرح می شود این است که چرا در ماه های اول سال ۲۰۰۷ میلا دی، ایران دوباره با مشکل تولید مواجه شده است؟

توانایی نداشتن در تولید کسر تولید نفت خام و فرضیاتی از این دست، منجر شد تا نگرانیهایی درباره وضعیت نفت ایران به وجود آید. اکنون با توجه به رشد روزافزون تقاضای مصرف انرژی و نفت خام در ایران و همچنین شروع نیمه دوم عمر مخازن نفتی ایران و پیر شدن آنها، میزان صادرات نفت خام کشور نیز کاهش می یابد که برای چگونگی این جریان ها باید پرسید که افزایش تقاضا برای انرژی و کاهش تولید مخازن نفتی در ایران چه میزان بوده و برای ثابت نگه داشتن میزان صادرات فعلی، چه میزان افزایش تولید نیاز است؟ صادرات نفت نتیجه تولید منهای مصرف داخلی است; در حالی که تولید نفت در ایران در نتیجه افت تولید مخزن به تدریج کاهش می یابد. افت تولید مخازن نفتی ایران که در حال حاضر ۸ درصد است، به دلیل برداشت نکردن صیانتی و همچنین سهل انگاری در تزریق به موقع و به میزان مورد نیاز گاز و آب در مخازن نفتی، از میانگین جهانی بیشتر است. تقاضای داخلی برای مصرف نفت خام در ایران به طور میانگین حدود ۵ درصد در سال اضافه می شود.

این افزایش ۵ درصدی تقاضا، ۲ درصد از تولید نفت خام را در بر می گیرد. اکنون با فرض ثابت بودن تولید نفت از مجموع ۵ درصد کاهش تولید و همچنین ۲ درصد افزایش تقاضا، سالیانه معادل ۱۰ درصد تولید از میزان صادرات نفت خام ایران کاهش می یابد. در این میان در صورت مهار نشدن تقاضا و افزایش مداوم آن و همچنین بی توجهی به برداشت صیانتی، برای جبران کاهش افت تولید مخازن نفتی، صادرات ایران، به دلیل افت تولید ۸ درصدی و افزایش معادل ۲ درصد از تقاضای داخل، با کاهش سالیانه ۱۰ درصدی روبرو خواهد بود. برای جبران کسری صادرات ایران باید به توسعه میادین و برداشت صیانتی از میادین در حال بهره برداری سالیانه ۱۰ درصد به تولید کشور اضافه کرد. این حجم افزایش تولید، ۱۰ درصد تولید کنونی ایران را شامل می شود. تولید کشور در حال حاضر حدود ۴ میلیون بشکه در روز است که ۱۰ درصد آن ، حدود ۴۰۰ هزار بشکه در روز، باید در سال جاری به تولید روزانه نفت خام ایران اضافه شود تا کسری صادرات را جبران کند.

طبق برنامه پنج ساله چهارم توسعه، باید حدود ۷۰ درصد سرمایه گذاری ها در بخش توسعه میادین نفت و گاز از بخش سرمایه گذاری خارجی تامین می شد. از آنجا که عدد به دست آمده برای سرمایه گذاری در بخش توسعه میادین نفت به منظور حفظ صادرات ۵۳۶۳۴ ۴/ میلیارد دلا ر است، سهم حدود ۷۰ درصدی سرمایه گذاری سرمایه گذاری خارجی، ۳/۷۵۴۳۸ میلیارد دلار خواهد بود. با توجه به رشد منفی سرمایه گذاری خارجی در بخش نفت و گاز در سال های اخیر، بعید به نظر می رسد که بتوان سرمایه لازم برای توسعه میادین، در سال های پیش رو را تامین کرد; زیرا این مهم به جذب سرمایه گذاری خارجی بیشتر نیاز دارد که با وضع موجود امکانپذیر نیست. از آنجا که بخش اندکی از سرمایه های مورد نیاز پروژه های توسعه ای میادین نفتی از محل توسعه منابع داخلی شرکت ملی نفت تامین می شود، پوشش این حجم از سرمایه گذاری از این منابع بعید به نظر می رسد.

البته باید اشاره کرد که ارقام سرمایه گذاری مربوط به مجموعه سرمایه گذاری ها در بخش توسعه میادین نفتی حدود ۳ تا ۶ سال به طول می انجامد تا به نتیجه برسد. با توجه به اینکه ایران توانایی تولید سهم خود را در اوپک، درماه های آخر سال ۲۰۰۶ از دست داده بود، به نظر می رسد این کسری تولید به دلیل سرمایه گذاری ناکافی در بخش نفت و گاز، در سال های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۴، بوده است. البته مقدار سرمایه گذاری خارجی لازم برای بخش نفت و گاز در برنامه چهارم توسعه پیش بینی شده اما متاسفانه به دلایل مختلف این سرمایه گذاری تامین نشده است. اما در این شرایط کسری ادامه پیدا خواهد کرد؟ جذاب نبودن قراردادهای بیع متقابل برای جذب سرمایه گذاری خارجی و همچنین وجود تحریم های مالی و بانکی که سرمایه گذاری در ایران را مشکل تر می کند، این سوال مطرح می شود که آیا دولت توان جذب سرمایه خارجی کافی برای تامین نیاز بخش صنعت نفت و گاز را دارد؟ داده های موجود از مخازن ایران نشان می دهند که مخازن فوق عظیم ایران به نیمه دوم عمر خود رسیده اند اما متاسفانه برای صیانت از این مخازن سهل انگاری می شود.

شاید به همین دلیل به اکتشاف گرایش بیشتری وجود دارد تا صیانت از ذخایر قدیمی; اما در سال های اخیر اکتشافات نفتی به میزان قابل توجهی کاهش داشته است. موفق نشدن در کشف میادین جدید و همچنین پیرتر شدن میادین نفتی کشف شده در سال های قبل، وضعیت تولید نفت خام را در مرحله حساسی قرار داده است. پیش از این به دلیل برخورداری از حجم بالای سرمایه گذاری پیش از انقلاب در بخش صنعت نفت و جوان بودن اکثر مخازن نفتی (ایجاد ظرفیت تولید ۶ میلیون بشکه در روز، در سال های آخر پیش از انقلاب) و همچنین اکتشافات جدید، توان ایجاد ظرفیت های تولید پیش بینی شده وجود داشته، اما مستهلک شدن سرمایه گذاری های قبل و همچنین موفق نبودن اکتشافات جدید و سرمایه گذاری ناکافی در بخش توسعه میادین نفت و گاز و توجه نکردن به روش های برداشت صیانتی از مخازن، تولید نفت خام کشور را در شرایط بحرانی قرار داده است.

با توجه به بررسی های انجام شده در صورت سرمایه گذاری نکردن در بخش توسعه میادین نفتی، البته با نگاهی بدبینانه، صادرات نفت خام ایران تا ۸ سال آینده به صفر خواهد رسید و ایران از کشور صادرکننده نفت به کشور واردکننده آن تبدیل خواهد شد. همچنین با نگاهی خوشبینانه می توان فرض را بر این گرفت که ۴/۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری سالیانه مورد نیاز برای جلوگیری از کاهش صادرات در بخش توسعه میادین نفتی انجام شود. اما در این سناریو با فرض ثابت بودن صادرات کشور سهم ۱۲/۵ درصدی ایران در سال ۱۳۸۶ از سبد نفتی اوپک تا سال ۲۰۳۰ میلادی به ۵/۷ درصد کاهش خواهد یافت که این امر به افت تاثیرگذاری کشور در معادلات منطقه ای و جهانی منجر خواهد شد. پس سرمایه گذاری ایران در بخش توسعه میادین نفتی ضروری است.

نویسنده : مجید سلیمی بروجنی